سفری پاییزی به شهر مشهد، توفیقی بدست داد که تا به یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های این شهر واقع در خيابان امام خمينی (ره) سری بزنم. کتابخانه عمومی دکتر علی شریعتی، وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، يكی از بزرگ‌ترين كتابخانه‌های عمومي استان خراسان رضوی پس از كتابخانه مركزی آستان قدس رضوی و قدیمی‌ترین کتابخانه عمومی مشهد است. این کتابخانه در سال 1303 شمسی تاسیس شده و امروز 94 سال از عمر آن می‌گذرد.
بیش از 60 هزار نسخه کتاب و همچنین 32 آرشیو نشریات ادواری که قدمت برخی از آن‌ها به دهه‌ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بازمی‌گردد، در کتابخانه شریعتی نگهداری می‌شود. بخش‌های مرجع، نابینایان، کمک‌درسی و کودک و نوجوان، سالن مطالعه و سیستم جست‌وجوی رایانه‌ای کتاب از دیگر بخش‌ها و امکانات این کتابخانه است.
در سالن ورودی ساختمان، روبه‌روی میز خدمت، قاب عکسی بزرگ شامل تصویر چهره‌های روسای پیشین این کتابخانه از ابتدا دیده می‌شود. همچنین آلبوم عکسی از دوره‌های مختلف حیات این کتابخانه و سندهایی حاوی تاریخچه تاسیس آن، حکایت از گذر روزگار بر بیش از 9 دهه از عمر این کتابخانه دارد.
زهرا افشاری که از سال 1394 مدیر کتابخانه عمومی دكتر علی شريعتی است با وجود مشغله فراوان، برای معرفی بخش‌های مختلف ساختمان قدیمی کتابخانه، ساعتی با من همراه شد. وی در بخش بایگانی نشریات ادواری گفت: این نشریات با خونِ دل از اینطرف و آنطرف و از خانه‌ها جمع‌آوری و صحافی شده و با نهایت دقت در اینجا نگهداری می‌شود. قدمت این بخش تقریبا همزمان با سال‌های تاسیس کتابخانه است. حدود 32 آرشیو نشریات ادواری در این بخش نگهداری می‌شود که قدیمی‌ترین آن‌ها «وزارت عدلیه» و «آفتاب شرق» مربوط به سال 1314 شمسی است.
وی با اشاره به نسخه‌های خطی که از این کتابخانه به مکان دیگری انتقال داده شده، افزود: تعدادی نسخه‌های ارزشمند خطی داشتیم که شاید به دلیل شرایط نگهداری مناسب‌تر به کتابخانه باهنر انتقال داده شد، ولی ای کاش آن نسخه‌ها هم مانند این نشریات ادواری در همینجا نگهداری می‌شد و امروز بخش نسخه‌های خطی در کتابخانه دایر بود. احتمالا از بهمن‌ماه همه آن‌ها به کتابخانه مرکزی منتقل شوند. به دلایل مختلف ازجمله مدیریت‌های ناصحیح، خیلی از کتاب‌های قدیمی کتابخانه کم شد که اگر آن‌ها وجود داشتند، امروز قدمت این کتابخانه بهتر مشخص می‌شد.
قدمت این کتابخانه علاوه بر تاریخچه و آثارش، از در و دیوار و اسکلت‌بندی ساختمان نمایان است. به گفته مدیر کتابخانه، پیش از این بخش‌هایی از ساختمان بسیار نمور و حتی وهم‌آلود بوده و شرایط نامناسبی داشت که چندان کسی رغبت برای حضور در آن‌ها را نداشت. سال 95 تغییراتی ایجاد کردیم و محیط بهتر شد. اندکی بهسازی در ساختمان انجام شده و قرار است در یکی دو ماه آینده نیز دوباره این کار صورت گیرد. همه اعضا و پژوهشگران می‌توانند از بخش‌های مختلف کتابخانه استفاده کنند، ولی متاسفانه تاکنون کتابخانه خوب معرفی نشده و اطلاع‌رسانی چندانی از فعالیت‌های آن صورت نگرفته است.
افشاری تعداد اعضای فعال کتابخانه را دو هزار و 500 تن عنوان کرد و ادامه داد: متاسفانه امروز کتابخوانی در کشور وضعیت مطلوبی ندارد، ولی با کارهای خوبی که نهادهای مسئول ازجمله نهادهای کتابخانه‌ها انجام می‌دهند، به آینده امیدواریم. سالن مطالعه ما فقط ویژه خواهران است و در نزدیکی ما کتابخانه عمومی شهدا قرار دارد که سالن مطالعه آن ویژه برادران است.
وی درباره نحوه تامین منابع کتابخانه نیز توضیح داد: بخشی از منابع ما اهدایی است، ولی خریداری کلی کتاب‌های از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در تهران انجام می‌شود. براساس درجه کتابخانه، کتاب و منابع اختصاص داده می‌شود. تقریبا هفته‌ای یک کارتن کتاب برای ما ارسال می‌شود. البته به‌نظر می‌رسد نهاد برنامه‌ای روی بحث کتاب‌های کمک درسی نداشته باشد و در این بخش محدودیت داریم. تجیهزات و امکانات و ملزومات جاری کتابخانه نیز از سوی نهاد تامین می‌شود نکته قابل ذکر اینکه نیم درصد از درآمدهای شهرداری‌های باید صرف کتابخانه‌های عمومی شود که به‌ویژه در شهرهای کوچکتر اگر شهرداری همکاری خوبی داشته باشد، اوضاع خوب است و مشکلات کمتر می‌شود. اگر این نیم درصد درست و کامل اختصاص پیدا کند، خیلی از مشکلات ما حل می‌شود.
با عبور از یک سری پلکان مورب قدیمی، به طبقه بالاتر که به کتاب‌های مرجع اختصاص دارد، رفتیم. سالنی مستطیل شکل با تعداد زیادی ستون‌های آهنی، قفسه‌های زیادی را در خود جای داده که مملو از کتاب‌های مرجع ارزشمند در همه موضوعات اعم از کلیات، تاریخ، دین، ادبیات و علوم محض و ... است. به بیان مدیر کتابخانه، حدود 6 هزار جلد کتاب در اینجا نگهداری می‌شود که هرکدام از این کتاب‌ها می‌توانند به‌عنوان منابع پژوهشی مورد استفاده قرار گیرند، البته در صورتی‌که معرفی و اطلاع‌رسانی مناسبی از آن صورت گیرد.
بخش ویژه کودک در کتابخانه عمومی دکتر علی شریعتی مشهد، سالنی شاد با طراحی مناسب کودکان تا سنین حدود 12 است. به بیان مدیر کتابخانه، کتاب‌ها در این بخش براساس گروه‌های سنی در قفسه‌های مختلف طبقه‌بندی شده و هر قفسه با رنگی خاص مشخص شده است. مثلا رنگ مخصوص قفسه گروه سنی پیش‌دبستانی، صورتی است. در این سالن، میز و صندلی‌ها نیز مناسب سن کودکان طراحی شده و تعدادی وسایل بازی فکری نیز در دسترس بچه‌ها قرار گرفته است.
افشاری گفت: برای این بخش، در طول سال برنامه‌های جانبی متنوعی اعم از معرفی کتاب، کتاب‌سازی، قصه‌گویی و قصه‌سازی، جمع‌خوانی، شاهنامه‌خوانی و نمایش‌های خلاق و ... داریم. هفته‌ای یک یا دوبار برنامه‌ها از طریق کانال فضای مجازی اطلاع‌رسانی می‌شود. در ماه، دو نشست کتابخوان برای کودکان برگزار می‌کنیم و نشست کتابخوان مدرسه‌ای هم داریم که با مراجعه به مدارس مختلف انجام می‌شود. سعی داریم از این پس از نویسندگان شناخته شده نیز برای این برنامه‌ها دعوت کنیم.
دیگر برنامه ما، حلقه مطالعاتی است با عنوان «بهترین کتابی که خوانده‌ام» که البته این برنامه ویژه هر دو حوزه کودک و بزرگسال است. در این جلسات از حضور افراد باشگاه کتابخوانان حرفه‌ای بهره می‌بریم. این برنامه می‌تواند استارتی برای راه‌اندازی باشگاه همیاران کتابخانه شریعتی باشد. در این راستا درنظر داریم کانالی هم در فضای مجازی راه‌اندازی کنیم.
در سالن ورودی ساختمان، در نزدیکی در ورودی کتابخانه، بخش ویژه نابینایان قرار دارد که مسئولیت این بخش برعهده مجید حکیم است. وی در معرفی خدمات و امکانات این بخش از کتابخانه شریعتی، گفت: این بخش روز 23 مهر 1393 همزمان با روز جهانی عصای سفید افتتاح و از سال 1394 به‌طور رسمی کار خود را آغاز کرد. بخش نابینایان اکنون حدود 180 عضو فعال از شهر مشهد و استان خراسان دارد. فعالیت‌های ما در سه بخش دسته‌بندی می‌شود. بخش نخست مربوط به امانت کتاب بریل، ثبت‌نام اعضا، اسکن کپی و دانلود و ارسال و کتاب بریل است. بخش دوم فعالیت‌های آموزشی مانند آموزش خط بریل و آموزش کار با رایانه و نرم‌افزار و بخش سوم کارهای ما نیز برنامه‌های فرهنگی مانند شرکت در نمایشگاه‌های کتاب، نشست‌های هم‌اندیشی و ... است.
حکیم ادامه داد: در کتابخانه‌های کل کشور حدود 60 بخش ویژه نابینایان فعال شده که در استان خراسان رضوی نیز شهرهای مشهد، سبزوار، نیشابور و قوچان این بخش را دارند. ما با این کتابخانه‌ها در سراسر کشور، تبادل اطلاعات و همکاری داریم.
مسئول بخش نابینایان کتابخانه عمومی شریعتی مشهد، تعداد کتاب‌های بریل موجود در این کتابخانه را 198 عنوان در موضوعات مختلف ذکر کرد. قرآن و کتاب‌هایی مانند نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و ادعیه معمولا به خط بریل چاپ شده و موجود هستند. ما اینجا قرآن بدون ترجمه و قرآن با ترجمه، همچنین نهج‌البلاغه، ادعیه و کتاب‌هایی در موضوعات دیگر داریم. کتاب‌ها بیشتر در قم و تبریز چاپ می‌شوند. تبریز از لحاظ موضوعی و محتوایی خوب کار می‌کند و در قم بیشتر کتاب‌های مذهبی چاپ و منتشر می‌شود. کتاب‌های ما هم شامل کتاب‌های کودک و نوجوان و هم کتاب‌های بزرگسال است.
به گفته وی که کارشناس ارشد کتابداری است، بیش از 8 هزار کتاب گویا که تاکنون در کشور با صدای گوینده‌ها و چهره‌های سرشناس تولید شده، در این کتابخانه نیز موجود است. کتاب گویا که پیش از این بیشتر جنبه سلیقه ای داشت، اکنون به یک ابزار الزامی تبدیل شده است. مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابتدا بر این عقیده بودند که تولید کتاب گویا از نظر قانونی با مشکل همراه است، چون امتیاز نسخه گویا و نسخه بریل یک کتاب هم متعلق به ناشر نسخه چاپی است. در جلساتی که برگزار شد توضیح دادیم که وظیفه ما در دسترس کردن کتاب‌ها برای نابینایان است. لذا ناچار باید کتاب را به گوینده سپرد تا تبدیل به کتاب گویا شود یا متن بریل آن‌را تولید کنیم. البته بریل کردن یک کتاب مثلا 300 صفحه‌ای، بیش از 600 صفحه و بسیار پرحجم می‌شود، لذا گویا کردن برای دسترسی آسان، مناسب‌تر است. البته مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این دغدغه را دارند که برخی افراد یا شرکت‌ها این کتاب‌های گویا را تجاری‌سازی کنند و به نام خود ثبت و به فروش برسانند.
ساختمان فعلی کتابخانه عمومی دکتر علی شریعتی از زمانی که نخستین کلنگ بنای آن در روز دوشنبه 12 خرداد 1337 زده شد، محل آمد و شد بزرگان بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر و ادب ایران ازجمله دکتر علی شریعتی و فرخی یزدی بوده و بسیاری از تحصیل‌کرده‌های ساکن خارج از کشور نیز که روزگاری در این کتابخانه تردد داشتند، هرگاه به ایران می‌آیند، به رسم تجدید خاطره با بخشی از روزگار گذشته، به این کتابخانه سری می‌زنند. امروز این کتابخانه 94 ساله نیازمند توجه و رسیدگی بیشتری است تا همچنان در چرخه روزگار باقی بماند و در نگین انگشتری فرهنگ و تاریخ ایران‌زمین بدرخشد. سهم این میراث ارزشمند و امثال آن، از توجه مسئولان و سیاستگزاران فرهنگی کشور، بیش از اینهاست.
نظر شما