اگر چه صنعت گردشگری را به عنوان بهترین جایگزین برای نفت در اقتصاد تکمحصولی ایران معرفی میکنند اما این صنعت همواره در ارائه خدمات به گردشگران ورودی به کشور با چالشهایی اساسی روبهروست.
قبل از هرچیز بهتر است بدانید سهم گردشگری از اشتغال جهان (مستقیم و غیرمستقیم) 7.9درصد است که نشان از اهمیت این بخش در آینده اقتصادی جهان دارد. آنچنانکه در گزارش سازمان گردشگری آمده است ایران به لحاظ ظرفیت های گردشگری جزو 10کشور اول دنیاست که دارای 23هزار اثر ملی ثبتشده، 19اثر ثبتشده در یونسکو، 202اثر ثبت شده زیست محیطی و... است. با وجود این بخش گردشگری جایگاه قابل قبولی در اقتصاد کشور ندارد. در این مورد میتوان به وضعیت درآمدی بخش گردشگری رقیب ایران یعنی کشور ترکیه اشاره کرد که نسبت به ایران پیشرفت چشمگیری داشته است.
علی قنبری، کارشناس گردشگری و خدمات در گفت وگو با خبرنگار روزنامه «صبح نو» میگوید: «صنعت گردشگری در ایران جایگاه ویژهای دارد و میتواند بخشی از جمعیت بیکاران را حل کرده و برای جمعیت روستاها و شهرهای کوچک نیز اشتغال ایجاد کند، اما متأسفانه به دلایل مختلف در این زمینه اقدامات مناسبی صورت نگرفته است، در حالی که میتوانستیم در شرایط تحریم از جذب گردشگر درآمد خوبی به دست آوریم به دلیل مشکلات ساختاری از این موقعیت به نحو احسنت استفاده نشده است. بهعنوان مثال اکنون برخی از شهرهای کشور بهعنوان پایتخت فرهنگی یا گردشگری جهان اسلام انتخاب شدهاند اما تغییر به خصوصی با چند سال قبل شان نداشتهاند. متأسفانه در تبلیغات خارجی هم ارائه درستی نداشتهایم در حالی که ما میتوانستیم خیلی پیش از این به جذب گردشگرخارجی در کشور بپردازیم.»
** وضعیت گردشگری در برهه حساس کنونی
گردشگری جزو اصلی ترین محورهای توسعه قلمداد میشود، اگرچه ممکن است آمارهای فیزیکی در بخشهای مختلف مثل بخشهای علمی و فنی به چشم بیاید اما نهایتاً در گردشگری توسعه خوبی پس از انقلاب داشتهایم. پیش از انقلاب نگاه ما به گردشگری بر محوریت آثار باستانی بوده است اما امروزه نگاه جدیدی از گردشگری را دنبال میکنیم و بهدنبال نشان دادن عظمت تمدن ایرانی- اسلامی کشور به گردشگران خارجی هستیم اما باید دید در این هدف تا چه اندازه موفق بودهایم. تعداد گردشگران ورودی به کشور ما حدود 5میلیون نفر در سال اعلام شده است، این تعداد با توجه به جو ایران هراسی موجود در جهان است که در این خصوص نیز تبلیغات در رسانههای خارجی میتواند کارساز باشد. گردشگری، صنعتی با سودآوری بسیار و در عین حال بیضرر برای محیط زیست، با استقبال کشورها و ملت های جهان روبهروشده و هر کدام با عرضه امکانات و جاذبه های گردشگری خود سعی در جذب توریست دارند.
** طبل های تو خالی
در کشور ما هر چند ماه یکبار یک شهر را به عنوان پایتخت گردشگری معرفی میکنند. برای مثال شهر شیراز که به عنوان پایتخت فرهنگی ایران معروف است یا شهر اصفهان که در سال 2017 به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام نامیده شد. مشهد نیز تا 10سال به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شده و امسال نیز با برگزیده شدن تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018 یک بار دیگر شاهد چنین القابی برای شهرهایمان هستیم. البته همدان نیز از این قافله جا نمانده و همین چند روز پیش شایسته دریافت این عناوین شد.
اما کارشناسان میگویند در تحقیقات ثابت شده نگاه گردشگران ورودی به ایران تغییر کرده و این را میتوان مهمترین دستاورد پس از انقلاب در حوزه گردشگری خارجی بیان کرد. حال باید دید انتخاب این شهرها با عناوین مختلف پایتخت تا چه اندازه روی صنعت گردشگری ما تأثیر گذاشته است و این نامگذاریها تا چه اندازه در جهت ساخت زیرساخت های مناسب آن شهرها مناسب بودهاند؟
احمد روستا، کارشناس گردشگری و استاد دانشگاه شهید بهشتی در گفت وگو با خبرنگار روزنامه «صبح نو» گفت: «این پدیده چند سالی است که در ایران شکل گرفته است. در گذشته نام تبریز و مشهد بهعنوان پایتخت مطرح شده بود و همین چند روز قبل نیز نام همدان به این عنوان مطرح شد، اما متأسفانه این عناوین بیش از آنچه که جنبه زیرساخت داشته باشد و به الزامات مطرح کردن یک شهر توریستی توجه شود، بیشتر جنبه نمایشی و شعاری داشته است، چون هنگامی که ما صحبت از پایتخت گردشگری به میان میآوریم میبایست مقدمات لازم برای معرفی جاذبهها، جذب گردشگر داخلی و خارجی و عواملی که لازم است تا گردشگر در آن محل از خاطرات خوشی بهرهمند شود را فراهم کنیم.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «ما همواره با فرصت سوزی ها زمان را از دست میدهیم و در آخرین روزها با عجله میخواهیم به چیزی که بیشتر جنبه جلوهگریهای کوتاهمدت دارد، بها دهیم که نمیتوان در درازمدت جذاب و مناسب باشد، اما اگر همراه با برنامهریزی برای توجه به تمام ابعاد مربوط به حوزه گردشگری باشد میتواند کارساز و مؤثر باشد.»
روستا میگوید: «صنعت گردشگری ما در زمینه تبلیغات در رسانههای خارجی کار نکرده است و به نظر میرسد همانطوری که در جذب گردشگر داخلی فعالیتی نکردهایم در تبلیغات در رسانههای خارجی در ابعاد جهانی نیز فاقد یک جهتگیری خاص و برنامه مشخص و از پیش تنظیم شده هستیم. ما حتی در انتخاب یک شعار یا یک برند برای جاذبههای گردشگری شهرهایمان کوچک ترین تلاشی نکردهایم.»
وی ادامه داد: «توجه به هر یک از این ابعاد میتواند اثر بخشی این کار را بالا ببرد در غیر اینصورت صرفاً یک مراسمی برای نامگذاری روی شهرها برگزار میشود و به پایان میرسد و فراموش میشود.»
روستا در پاسخ به این سؤال که چرا قبل از برنامهریزی برای جذب گردشگر، با اقداماتی اینچنینی فرصتسوزی میکنیم، گفت: «پاسخ این سؤال را میبایست از متولیان و فعالان حوزه گردشگری ایران پرسید که چرا هنگامی که همه جوانب این موضوع در نظر گرفته نشده است گرایش خاصی به این پدیده داریم. »
** ایران مقصد فرهنگ گردشگران
ایران مقصد فرهنگ گردشگران است و این استدلال که به دلیل محدودیت، گردشگر به ایران نمیآید، اشتباه است. رییس انجمن علمی گردشگری ایران در این باره میگوید: «عمده گردشگران ورودی به ایران را گردشگران علمی و فرهنگی تشکیل میدهند، گردشگران فرهنگی آموختهاند در مقاصد فرهنگی، ارزش کشور را رعایت کنند. ما 30 درصد ورودی گردشگر فرهنگی جهان را داریم و باید بستر ورود بیشتر گردشگر به کشور را در این زمینه فراهم کنیم. بسیاری از علاقهمندان انقلاب اسلامی در خارج از کشور مایلند پیشرفتهای ما در حوزه های مختلف را از نزدیک مشاهده کنند و باید بستر آن فراهم شود.»
اما اگر برایتان سؤال شده که چرا با وجود این میزان از گردشگران خارجی از نفت بینیاز نشدهایم باید گفت این مسأله به دلیل نبود مدیریت صحیح است اگرچه در این 40 سال پس از انقلاب تعداد گردشگران در گونه های مختلف رشد قابل توجهی داشته است. از گردشگری زیارت تا گردشگری پزشکی و گردشگری جنگ توانستهایم رشد قابل ملاحظه داشته باشیم. اما عدم زیرساخت مناسب و عملکرد صحیح سبب شده همواره در این حوزه دستاوردهایمان زیر سؤال باشد. بهعنوان مثال چیزی حدود 30 مقبره پیامبر )w( nvکشور ما وجود دارد، که میبایست از این فرصت در چارچوب گردشگری مذهبی استفاده کنیم، همانطور که در گردشگری جنگ در قالب طرحهای راهیان نور یک فرم جدید از گردشگری جنگ را به جهان معرفی کردهایم.
** صنعت گردشگری در اسناد بالادستی
مقام معظم رهبری در تعریف از صنعت گردشگری این صنعت را کمزحمتترین صنایع برشمردهاند، که این نگاه سبب شد در برنامههای بالادستی سند 1404 بر ورودی 20 میلیون گردشگر به کشور تأکید شود اما در حال حاضر فاصله قابل توجهی با این عدد داریم. با این وجود وضعیت گردشگری در اسناد بالادستی نیز چندان مشخص نیست تا جایی که در سند چشمانداز توسعه بخش میراث فرهنگی و گردشگری کشور ایران (1384 تا 1404) که در سال 83 تهیه شده است، واقعیتهای بخش گردشگری سنخیت چندانی با طراحی این سند ندارد. این سند با در نظر گرفتن حدود 700 هزار نفر رقم پایه گردشگر ورودی به ایران در سال 83، برآورد میکند که ایران تا سال 1404 یک درصد گردشگران بینالمللی (حدود 20 میلیون نفر) را برای خود جذب خواهد کرد، بهگونهای که درآمد بخش گردشگری ایران در سال 1404 سالانه قریب به 25 میلیارد دلار خواهد رسید.
آمارها نشان میدهد سند چشمانداز بخش گردشگری با وضعیت فعلی این بخش فاصله بسیاری دارد، به طوری که تعداد گردشگران بینالمللی واردشده به ایران بر اساس آخرین آمار منتشرشده سازمان گردشگری از حدود دو میلیون و صد هزار نفر (2،171،699) در سال 86 به حدود چهار میلیون و 900هزار نفر (4،901،083 نفر) در سال 95 رسیده است. اگرچه با روی کار آمدن دولت روحانی که شعارش گشایش اقتصادی از طریق حل مسائل هستهای و توافق برجام بود، گمان میرفت که بخش گردشگری با رفع تحریمها و توافق برجام جایگاه از دست رفته خود را در اقتصاد کشور بازخواهد کرد، چرا که شخص رییسجمهوری نیز در دوره تبلیغات انتخاباتی معتقد بود دولت وی میتواند با برنامهریزی درست و علمی، بخش گردشگری کشور را به جایگاه واقعی خود در سطح بین الملل برساند.
** چالش های پیش پا افتاده اما لاینحل
کشورهایی که در حوزه گردشگری رتبه مناسبی دارند، به زیرساخت های گردشگری توجه کردهاند و سرمایهگذاری گستردهای در این حوزه داشتهاند که در این باره میتوان به دوبی، ترکیه، جنوب ایتالیا و جنوب اسپانیا اشاره کرد. به طور مثال فرودگاه هر کشوری ویترین گردشگری آن کشور است و وضعیت نامطلوب برخی از فرودگاههای بینالمللی ایران به هنگام ورود و خروج مسافر که با شلوغی و ازدحام همراه است، گاهاً موجب اعتراض گردشگران خارجی شده و با تبعاتی از جمله تبلیغات منفی برای گردشگری کشور همراه است؛ همچنین در فصل اوج سفر با کمبود واحدهای اقامتی مواجه میشویم که همین تعداد محدود نیز از کیفیت مناسب و استانداردی برخوردار نیستند.
البته چالش های گردشگردی ایران به مشکلات فرودگاهی ما ختم نمیشود و مسائلی مانند کمبود واحدهای اقامتی، کاستیهای حمل ونقل از جمله کاستیهای سیستم حمل ونقل و به ویژه زیرساخت های جادهای از جمله مواردی است که ضعف در آن مورد تأکید اکثر کارشناسان قرار گرفته است.
پس از آن آموزش نامناسب نیروی انسانی نیز از دیگر چالش های پیشروی این صنعت است. اگرچه بسیاری فکر میکنند فعالیت در مشاغل مرتبط به گردشگری نیاز به تخصص و آموزش ندارد اما همین آموزش ندیده بودن برخی نیروهای انسانی فعال در این حوزه، به ایجاد چالش هایی منجر شده است. بعد از آن می توان کیفیت ارائه خدمات و کمبود مراکز رفاهی را از دیگر مسائلی دانست که صنعت گردشگری را هدف گرفته است و البته از عدم تنوع غذایی در منوی رستوران ها هم نمیتوان چشمپوشی کرد. در کشور ما ایران بیش از 6 هزار نوع غذای سنتی و محلی وجود دارد که چنین تنوع غذایی در گستره یک کشور کمنظیر است. با این وجود منوی رستوران های کشور و بهطور خاص رستورانهای هتلها و مکانهایی که گردشگران با آن ها سروکار دارند، محدود به تعداد انگشتشماری از غذاهاست این درحالی است که توجه این مراکز به غذاهای محلی و تنوع بخشیدن به منوهای محدود کنونی که شامل تعدادی کباب و خورشت است، بدون شک استقبال گردشگران را به دنبال خواهد داشت.
روستا درباره این چالشها میگوید: «فرودگاه ها، رستوران ها سرویس های بهداشتی و... در جذب گردشگران خارجی خیلی مهم نیست اما در جریان گردشگری نقش بسیار مهمی دارند در واقع ما نمیتوانیم بگوییم که این فاکتورها در جذب گردشگر نقش مستقیم دارد اما به هرحال در جریان این فرآیند تأثیرگذار هستند. چرا که یک گردشگر هنگام سفر به یک کشور انتظار دارد مجموع خدمات را در آن زمان خاص برآورده شود و اگر به هر یک از آنها بیتوجهی شود، سبب میشود که گردشگر آن رضایت واقعی را نداشته باشد.»
در نهایت اگر در 40ساله نخست انقلاب اسلامی به ظرفیتهای گردشگری توجه جدی میکردیم، اکنون نگران محدودیت های مالی و تحریمها نبودیم؛ چراکه گردشگری تنها صنعتی است که منابع خارجی آن برای توسعه حداقلی است و توزیع و تحصیل درآمد همزمان اتفاق میافتد.
منبع: روزنامه صبح نو، 1397.8.27
گروه اطلاع رسانی**9117**2002
نابلدهای توریسم
هر چند سال یکبار یکی از شهرهای ایران به عنوان پایتخت فرهنگی یا گردشگری در جهان اسلام و دنیا معرفی میشوند اما موضوعی که به آن توجه نشده، تغییرات زیرساختی این شهرها در قبل و بعد از کسب این عناوین و انتخاب به عنوان میزبان است.
صاحبخبر -
نظر شما