24 آبان تا ۲ آذر هفته کتاب و کتابخوانی است و نهاد‌ها و تشکل‌های بسیاری در این هفته تلاش می کنند تا در تشویق مردم به کتابخوانی مشارکت داشته باشند.
از عمده دلایل این تلاش وضعیت نگران کننده سرانه مطالعه در ایران است که کمتر از سه دهه است که مسئولان فرهنگی را وادار به هشدار و اعلام خطر کرده است. اهالی فرهنگ شاید از اواسط دهه چهل به این ضرورت رسیده اند که برای رسیدن به شرایط مطلوب کتابخوانی در ایران باید چاره‌ای اندیشید اما اجرایی کردن راهکارهای مختلف همواره زمان‌بر یا ناتمام بوده است.همین که اتفاق نظری درباره سرانه مطالعه آمارهای متعدد از سوی مسئولان فرهنگی وجود ندارد نشان می‌دهد چه قدر وضعیت، نامشخص و تلاش‌ها متنوع و پراکنده است.
خوبی داستان فقط این است که همواره دلسوزانی دراین عرصه وجود دارند و هیچ‌گاه این شاخصه فرهنگی از چشم
برنامه‌ریزان و توسعه مداران نادیده گرفته نشده است.
یکی از همین تلاش‌ها، برپایی هفته کتاب است که بهانه و میدانی می شود برای جلب توجه مردم به ضرورت کتابخوانی.
امسال حال و هوای کتابخوانی با شعار «حال خوش خواندن» در کشور ترویج می‌شود و اگرچه که رویکرد‌های دولتی بر سیاستگذاری‌ها و برنامه ریزی‌های آن این هفته همچون گذشته حاکم اند اما نهادهای مردمی‌ در کنار تشکل‌های دولتی تلاش می‌کنند تا این اتفاق مهم فرهنگی را هرچه پربارتر برگزار کنند و نیکنام حسینی پور، دبیر بیست وششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در سال جاری نیز تاکید کرده است که متولیان معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تلاش دارند برپایی این هفته
رنگ‌و‌بوی دولتی به خود نگیرد زیرا هفته کتاب بیش از آنکه دولتی باشد باید روندی مردمی پیدا کند. از همین رو به دنبال این هستیم که حس ضرورت مطالعه را در مخاطبان ایجاد کنیم و تلاش برای جلب مشارکت نهادها و تشکل‌های مختلف در برپایی هفته کتاب نیز از همین بابت است.
تلاش‌های همه کسانی که برای ترویج کتابخوانی در کشور در هر مناسبت و مراسمی‌به گسترش این فرهنگ کمک می‌کنند، در هر اندازه شایسته تقدیر و غنیمت است و چه خوب می‌شود اگر یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در این زمینه که همانا بازار نشر الکترونیکی و ظهور نسل جدید کتاب‌های غیرچاپی است مورد واکاوی قرار گیرد تا با توجه به شرایط اقتصادی ویژه‌‌ای که در پیش داریم علاوه بر بحث درباره تأمین کاغذ، مسایل مادی و زیست محیطی مصرف کاغذ، هزینه بالای چاپ کتاب و دسترسی آسان به کتاب‌های غیرچاپی، درباره راهکارهای علاقه‌مند کردن نسل کودک و نوجوان به کتاب‌های الکترونیکی نیز بحث شود و بپرسیم آیا ترویج کتابخانه‌های مجازی و کتاب‌های الکترونیک در وضعیتی که مردم ما چندان با کتاب مأنوس نیستند و بازار نشر و فروش هم چندان رونقی ندارد، در علاقه‌مند‌کردن جامعه به کتابخوانی تأثیر دارد؟
*دنیای کتابخوانی کودکان
همه می‌دانند که هر رفتار و فرهنگی که می‌خواهیم ذاتی و بنیادی جامعه شود بهتر است از کودکی آموخته و ترویج شود از جمله عادت به کتابخوانی. اما بارآوردن یک کودک کتابخوان چندان هم ساده نیست؛ اگر درست رفتار نکنیم چه بسا کودک‌مان به تماشای کارتون و بازی‌های یارانه‌ای بیشتر مأنوس شود چنان که متأسفانه امروز در بیشتر خانواده‌ها این اتفاق روی داده است.
از طرف دیگر وجود کتابخانه یا کتاب‌های متعدد در خانه بدون داشتن پدر و مادر و اطرافیان کتابخوان هم انگیزه و تمایلی برای مطالعه در کودک ایجاد نمی‌کند .ما قصد نداریم در این گزارش درباره همه راه‌های علاقه‌مندکردن کودکان به کتابخوانی صحبت کنیم، بیشتر می‌خواهیم این مساله را واکاوی کنیم که وقتی کودکانی که در سال‌های قبل از مدرسه، پیوند عمیقی با کتاب و قصه برقرار کرده‌اند، در دوران تحصیل شان موفق‌ترند و در بزرگسالی هم از کاغذ و قلم و خواندن جدا نمی‌شوند، در عین حال با نسلی از کودکان مواجهیم که با تبلت و رایانه بسیار مأنوس هستند، آیا تهیه کتاب‌های الکترونیک یک راهکار خوب به شمار می‌آید یا برای درک حال خوش خواندن باید از کتاب‌های چاپی شروع کرد؟
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در این باره نوشته است: طبق آخرین آمارهای موجود، کودکان و نوجوانان بالای ۱۳ سال در کشورهای توسعه‌یافته، روزانه بیش از ۱۰۰هزار کلمه را از طریق تلفن‌‌های هوشمند و تبلت‌ها در سایت‌های اینترنتی مطالعه می‌کنند. همچنین نوجوانان معمولاً بعد از ورود به دبیرستان و امکان دسترسی به تلفن همراه مطالعه کتاب‌های چاپی را کنار گذاشته و با تلفن‌های هوشمند کار می‌کنند.
دکتر جیم تیلور، روانشناس و استاد دانشگاه‌های انگلیس در همین موضوع و در گفتگو با تلگراف گفته است: متاسفانه نوجوانان بعد از ۱۳ سالگی معمولاً مطالعه کتاب‌ها و رمان‌های چاپ شده را کنار گذاشته و به پرسه زدن در سایت‌های اینترنتی می‌پردازند و این مسأله در تمامی‌جوامع توسعه یافته و در حال توسعه رواج دارد.کودکان و نوجوانان نسل جدید کمتر لذت غرق‌شدن در رمان‌ها و کتاب‌های قطور را تجربه می‌کنند و به جرأت می‌شود گفت که مغز آنها با نسل قدیم تفاوت ساختاری پیدا کرده است و حتی می‌توان گفت نسل جدید کمتر قادر به تمرکز روی موضوعی خاص است .
دکتر تیلور نتایج تحقیقاتش در حوزه سلامت روانی و نوع مطالعه کتاب‌های چاپی و الکترونیک را منتشر کرده و می‌گوید: مطالعه سبک قدیم یا همان خواندن کتاب‌های چاپی سنتی شبیه غواصی در دریا است که موجب عمیق‌تر شدن سلول‌های مغز انسان و تفکر تحلیلی می‌شود. برعکس مطالعه سبک جدید یا همان خواندن مطالب کوتاه وب‌سایت‌ها و … مثل جت اسکی سواری است که بر اساس سطح سرعت، کم و زیاد می‌شود ولی فرد اسکی سوار همیشه استرس پرت شدن از روی وسیله‌اش را دارد .
وی به والدین توصیه می‌کند نوجوانان را به مطالعه سنتی و به قول خودش سبک قدیم تشویق کنند چون در این صورت است که مغز آنها قدرت تحلیل بیشتری روی مسائل اطراف خود پیدا خواهد کرد.نتایج مطالعات بنیاد دانش کشور انگلیس نیز نشان می‌دهد نوجوانانی که بیشتر کتاب چاپی می‌خوانند نسبت به همسن و سالان خود احتمال کمتری دارد که به بیماری‌های روانی مبتلا شوند.این در حالی است که دنیای الکترونیک ادبیات کودک در حال گسترش است و قیمت پایین کتاب‌های الکترونیک باعث شده این کتاب‌ها در حوزه ادبیات کودک نیز فروش بالایی داشته باشند. والدین آمریکایی ترجیح می‌‌دهند کودکانشان کتاب الکترونیک بخوانند.گزارش امسال اتحادیه ناشران آمریکا کمی‌غیرمنتظره است و در این گزارش برای اولین بار آمار فروش کتاب‌های الکترونیک مربوط به کتاب‌های کودک از فروش بالایی حکایت دارد.
از این گزارش چنین برمی‌آید که فروش کتاب‌های الکترونیک در این روزها فقط به داستان‌ها و رمان‌های مخصوص بزرگسالان محدود نمی‌شود و فروش کتاب‌های الکترونیک با رده سنی کودک و نوجوان در ماه آگوست و سپتامبر سال ۲۰۱۸ نسبت به دوره مشابه سال ۲۰۱۷ حدود ۲۴درصد رشد داشته است .
همچنین بر اساس آمارهای ارائه شده در این گزارش فروش کتاب‌های ادبیات کودک در تمامی‌فرمت‌ها رشد داشته است و ظاهراً والدین آمریکایی ترجیح می‌دهند کودکانشان به جای بازی با دستگاه هوشمند خود کتاب بخوانند.
روزنامه نیویورک تایمز نیز اشاره کوتاهی به رشد کتاب‌های کودک در دستگاه‌های دیجیتال دارد و می‌نویسد چون کتاب‌های الکترونیک ارزان‌تر از کتاب‌های چاپی هستند به نظر می‌رسد کتاب‌های کودک نیز وارد حوزه چاپ دیجیتال شده‌اند .نویسنده نیویورک تایمز اعتقاد دارد والدین آمریکایی به خاطر کاهش قیمت کتاب‌های الکترونیک ترجیح می‌دهند کودکانشان به جای بازی یا ابزارهای سرگرمی‌دیگر به خواندن کتاب با تبلت یا کتابخوان‌های الکترونیک مشغول باشند.
*وضعیت جامعه ما
همان طور که پیشتر اشاره شد، نیکنام حسینی‌پور، دبیر بیست وششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در گفتگو با رسانه‌ها به تلاش برای درک ضرورت مطالعه در جامعه اشاره کرده و گفته است: مردم باید به مطالعه کتاب احساس نیاز پیدا کنند و این ما هستیم که بخشی از این وظیفه را برعهده داریم، باید این احساس را در آنها برانگیزانیم و نشان دهیم که مطالعه چه آثار مثبتی می تواند داشته باشد. الان مردم مقداری محاسبه گر شده اند و بخصوص در نسل جدید چنین حالتی وجود دارد. ما می‌‌توانیم به مردم آموزش بدهیم که مطالعه در کار شما، در رفتار شما، در بهره وری شما و در زندگی شخصی تان تاثیرات مثبتی دارد. رسانه‌ها نقش مهمی در تحقق این هدف دارند. اهالی رسانه، بویژه خبرنگاران حوزه کتاب و رسانه‌هایی که به طور تخصصی فعالیت‌هایی در این زمینه دارند باید مردم را اقناع کنند که بیایند و کتاب بخوانند. این را هم باید در یاد داشته باشیم که شعار هفته کتاب «حال خوش خواندن» است و کتابخوانی هم تابعی از شرایط کل کشور به حساب می آید و اگر بخواهیم بگوییم کسانی که کتاب می خوانند، اهالی یک جزیره جداگانه و از بقیه مردم جدا هستند، این اشتباه است. در شرایطی که مردم دغدغه مسائل اقتصادی داشته باشند نمی توان انتظار چندانی از آنان برای استقبال از کتابخوانی داشت. از همین رو قبل از هر اقدامی باید شرایطی مهیا شود که مردم برای مطالعه فراغ بال و فرصت کافی پیدا کنند. ما از طرفی می توانیم خانواده‌ها را هم تشویق کنیم که بخشی از دورهمی‌هایشان در ارتباط با کتاب باشد. من شنیده‌ام در بعضی خانواده‌ها از پیش قرار گذاشته می شود که کتابی را همه بخوانند و بعد وقتی دور هم جمع شدند، درباره‌اش صحبت می‌کنند، شاید این مساله همه گیر نشده باشد اما اتفاق خوبی است.
علاوه بر تلاش‌های فرهنگی مختلف برای فراگیر کردن فرهنگ کتابخوانی، فعالان محیط‌زیستی نیز می‌کوشند این فرهنگ را با شاخص‌ها و ضرورت‌های زیست‌محیطی مطابقت دهند و در صدد هستند فرهنگ استفاده از منابع آنلاین و الکترونیکی را ترویج دهند و از مزایای این نوع کتابخوانی می‌گویند.حمیدرضا میرزاده، فعال محیط‌زیست در این باره می‌گوید: خیلی‌ها تصور می‌کنند اصرار ما به کتاب‌های غیر چاپی برای این است که فعال محیط‌زیست هستیم؛ تا حدودی بله اما من دلایل دیگری هم دارم. زیرا اگر تولید کتاب‌های کاغذی باعث از دست‌رفتن جنگل‌های طبیعی یا انتشار آلودگی و مصرف حجم زیادی آب و انرژی می‌شود، اما تمامی‌اینها قابل مدیریتند و می‌توان با وضع قوانین سخت و راه‌کارهای علمی،کار چاپ را در راستای حفاظت محیط زیست و درست انجام داد. دلایل دیگر من برای استفاده از کتاب‌های الکترونیک متعدد است از جمله این که: ‌کتاب‌های الکترونیک فضایی را اشغال نمی‌کنند و با توجه به فضای کوچک خانه‌های امروزی، بسیار مناسبند. دوم نسخه‌های الکترونیکی امکان مطالعه را در راه و سفر فراهم می‌کنند. سوم این که کتاب‌های الکترونیک حداقل ۳۰ درصد ارزان‌تر از کتاب‌های کاغذی هستند. ضمن این که لازم نیست تا کتابفروشی بروید و می‌توانید از روی مبل کتاب بخرید. کتاب‌های الکترونیکی قابل امانت دادن نیستند و هرکس باید خودش آن‌ها را بخرد و این کار منافع مادی ناشر را هم تأمین می‌کند. با این حال اگر هنوز قانع نشده‌اید و دلتان برای کتاب کاغذی غنج می‌رود، باشد؛ هرجور که راحتید کتاب بخوانید و دیگران را هم تشویق کنید. هرچه صنعت نشر در ایران توسعه پیدا کند، به نفع ماست؛ هم ما و هم ناشران و مؤلفان و مترجمان و هم کتابفروشان سنتی و آنلاین.
وجیهه تیموری

code