خبرگزاری شبستان – گروه قرآن و معارف: «با توجّه به اينكه شرح حال فاطمه و سكينه ـ سلام الله عليها ـ از تاريخ معلوم است و چندين سال بعد از واقعة عاشورا زنده بوده‌اند ولي در مورد زينب دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ شرح حالي در دست نيست و محتمل است همان دختر خردسال امام ـ عليه السّلام ـ باشد كه در دمشق مدفون است و به نام رقيه ـ سلام الله عليها ـ مشهور شده است و نمي‌توان وجود چنين دختري را براي امام حسين ـ عليه السّلام ـ انكار كرد.»
آنچه در ادامه می آید گفتگوی خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین حسنلو، مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات حوزه علمیه قم درباره برخی تشکیک ها در وجود و حیات حضرت رقیه سلام الله علیها است.
امروز سالروز وفات حضرت رقیه (س) است. در برخی اظهارنظرها و شبهه ها نسبت به وجود این دختر امام حسین(ع) و حضورش در کربلا و وقایع بعد از آن تشکیک شده است. دیدگاه جنابعالی در این باره چیست؟
شواهد و مدارك قابل اعتمادي در دست است كه وجود دختري سه يا چهار ساله را براي امام حسين ـ عليه السّلام ـ ثابت مي‌كند كه در خرابه شام وفات يافته است ولي در مورد نام ايشان نمي‌توان نظر قطعي داد. ولی معروفیت او به این نام نیز دلیل وگواهی است بر وجود این دختر با توجه به اینکه عمه ای نیز به این نام داشته است که همسر مسلم بن عقیل بوده است ؛ شاید به جهت همنامی با او وخردسال بودنش معروفیت نداشته است .
با توجّه به اينكه شرح حال فاطمه و سكينه ـ سلام الله عليها ـ از تاريخ معلوم است و چندين سال بعد از واقعة عاشورا زنده بوده‌اند ولي در مورد زينب دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ شرح حالي در دست نيست و محتمل است همان دختر خردسال امام ـ عليه السّلام ـ باشد كه در دمشق مدفون است و به نام رقيه ـ سلام الله عليها ـ مشهور شده است و نمي‌توان وجود چنين دختري را براي امام حسين ـ عليه السّلام ـ انكار كرد.
آیا در منابع و متون تاریخی اشاره های مستند در این باره وجود دارد؟
بله، علاوه بر اين برخي نويسندگان موثّق، شرح حال دختر خردسالي را براي امام حسين ـ عليه السّلام ـ نگاشته‌اند كه در خرابة شام از دنيا رفته است كه ذيلاً به آنها اشاره مي‌شود:
طبري در كامل بهايي مي‌نويسد: دختركي بود چهار ساله شبي از خواب بيدار شد و گفت: پدر من حسين ـ عليه السّلام ـ كجاست؟ اين ساعت او را به خواب ديدم، سخت پريشان زنان و كودكان در گريه افتادند و فغان از ايشان برخواست. يزيد خفته بود از خواب بيدار شد و حال تفحص كرد، خبر بردند كه حال چنين است... دستور داد سر پدر بياوردند و در كنار آن دختر چهار ساله نهادند. پرسيد: اين چيست؟ (مأمور) گفت: سر پدر توست، آن دختر بترسيد و فرياد برآورد و رنجور شد و در آن چند روز جان به حق تسليم كرد.[1]
صاحب مجمع البحرين در كتاب منتخب به نحو مفصّل و مبسوط نقل مي‌كند: اِنَّه كان لِمولانا الحسين بنتاًَ عمرها ثلاث سنوات ... يا اباه من ذالذي خضبك بدمائك يا ابتاه من ذالذي قطع وريدك يا ابتاه من ذالذي ايتمني علي صغر سني يا ابتاه من بقي بعدك نرجوه ...[2]
همان طوري كه از متن معلوم مي‌شود مرحوم طريحي از كامل بهايي نقل نمي‌كند چون متن كامل بهايي خيلي خلاصه است و آن دختر را چهار ساله ذكر مي‌كند ولي متن مرحوم طريحي مفصل است و سن آن دختر را سه ساله ذكر كرده است و در مورد شخصيّت طريحي مرحوم شيخ عباس قمي مي‌نويسد: العالم الفاضل المحدث الورع الزاهد العابد الفقيه الشاعر الجليل.[3]
اما محمد مهدي مازندراني در معالي السبطين به نقل از خمراوي مي‌نويسد: ... و بنته الاخري رقيه و قال الخمراوي في كتاب النفحات و كانت للحسين بنتٌ تسمّي رقيه و امها شاه زنان بنت كسري خرجت مع ابيها الحسين من المدينة حين خرج و كان لها من العمر خمس سنين و قيل سبع سنين حتي جائت معه الي كربلا ... و اما رقيه فقد توفيت بالشام.[4] ( ما به علت رعايت اختصار از ترجمة اين متون صرف نظر نموديم.)
و صاحب معالي السبطين جرياني را دربارة تعمير مرقد حضرت رقيه در دمشق نقل مي‌كند كه در چند كتب ديگر هم نقل شده و جناب فاطمي نيا هم بر صحّت اين جريان تأكيد دارند كه سيدي به نام سيد ابراهيم دمشقي حدود سال 1280، قبر شريف را جهت تعمير مي‌شكافد و جنازة دختر خردسالي را درمي‌آورد و مدت سه روز نگه مي‌دارد . صاحب معالي مي‌نويسد بعد از بازكردن قبر، سيد ابراهيم مي‌بيند جنازة دختري است خردسال كمتر از سن بلوغ كه بدنش از كثرت ضربات مجروح است.[5]
با توجّه به مدارك و شواهد گذشته و شهرتي كه قبر حضرت رقيه ـ سلام الله عليها ـ در دمشق دارد و احتمال اينكه مدارك و سند‌هاي معتبر اين جريان به علل گوناگوني از بين رفته است يا اصلاً نقل نشده است. فلذا وجود چنين دختري براي امام حسين ـ عليه السّلام ـ ثابت است و ردّ كردن آن صحيح نمي‌باشد.
به خاطر جلالت شأني كه بعضي از اين مؤلفان داشته‌اند يا اينكه منابعي در دست آنها بوده كه در دست ما نيست چون خيلي از كتب و منابع روايي و حديثي و تاريخي ما كه در دسترس برخي علماي گذشته بوده الآن در دسترس نيست در کتابسوزيهای مختلف ازبين رفته و احتمال اينكه همة آنها بدون منبع نقل كرده‌اند هم بعيد است . پس وجود دختري خردسال براي امام حسين كه در شام وفات يافته غير قابل انكار است.
گویا دیدگاه آقای مطهری در این باره متفاوت است؟
مرحوم شهید مطهری در مسائل تاریخی به جهت محدود بودن وقت و منابع که دراختیار داشت و فرصت زیاد برای تحقیق عمیق برای او آماده نبود ، در برخی از مسائل نیز به تاثیر از دیگران نظر داشته است که دقیق نبوده است ؛ چون آن مرحوم بیشتر در مسائل فلسفی وفقهی و کلامی تحقیقات عمیق داشت نه در مسائل تاریخی، در مقابل نظر ایشان شخصیتهای بزرگی درباره وجود دختری خردسال برای امام نظر مثبت داشته اند که به چند نمونه اکتفا می شود:
1-آيت الله العظمي مرعشي نجفي مي‌فرمايد: ولو مدارك کهن از وجود چنين دختري ساكت است و لكن با وجود اين شهرت را نمي‌توان انكار كرد.[6]
2- محقق ارجمند آقاي فاطمي‌نيا نيز بر اساس تحقيقاتش وجود اين دختر را براي امام حسين ـ عليه السّلام ـ ثابت مي‌داند.[7]
3-نظر آیات عظام نوری همدانی و مکارم شیرازی در خصوص حضرت رقیه + تصویر دست‌خط
مطالعه چه تالیفاتی در این زمینه می تواند مفید واقع شود؟
سرگذشت جانسوز حضرت رقيه ـ سلام الله عليها ـ تأليف محمد محمدي اشتهاردي، زندگي حضرت رقيه ـ سلام الله عليها ـ تأليف علي فلسفي و ستارة درخشان شام، آقاي خلخالي. .
پی نوشتها:
[1] . عماد الدين طبري، كامل بهايي، چاپ مرتضويه، 2جلدي، ج2، ص 179.
[2] . منتخب فخر الدين طريحي، چاپ امير، 1362، انتشارات رضي، قم، ج1، ص 141، متوفي 1085.
[3] . الكني و الالقاب، ج2، ص 448، شيخ عباس قمي.
[4] . معالي السبطين، محمد مهدي مازندراني، چاپ افست مصباحي، تبريز، ج2، ص 127 و 128.
[5] . معالي السبطين، ج2، ص 101 و 102، همان.
[6] . محمد باقر مدرّس، شخصيت حسين ـ عليه السّلام ـ، چاپ تابش تبريز، سال 5/3/2536، ص 614.
[7] . كتاب روضه‌هاي فاطمي نيا، محمد رضي؟ چاپ ششم ، ثامن الحجج، ص 209.
∎
نظر شما