این موضوع چیزی جز تغییر الگوی کنونی وب و پیش رفتن به سمت «وب نامتمرکز» نبود! وب نامتمرکز (Decentralized Web) که گاهی DWeb هم نامیده می‌شود، شکلی از ارتباطات بین کاربران است که در آن دیگر نیازی به شرکت‌های بزرگ واسطه نظیر گوگل، فیسبوک و یاهو نخواهد بود. هدف از شکل‌گیری وب نامتمرکز، جلوگیری از مشکلاتی است که تمرکز داده‌ها در دست این شرکت‌ها می‌تواند به همراه داشته باشد. انحصارزدایی، اصلی‌ترین هدف وب نامتمرکز است.

مشکلات وب متمرکز

شاید برخی خوانندگان کلیک، دورانی را که یاهومسنجر به عنوان یکی از ابزارهای محبوب ارتباطی بین جوانان رایج بود به خاطر بیاورند. یاهومسنجر به عنوان ابزاری برای ارتباط بین دو کاربر استفاده می‌شد و پیام‌ها از یک کاربر به صورت مستقیم به رایانه کاربر دیگر ارسال می‌شد و به این ترتیب، چیزی در سرور یاهو ذخیره نمی‌شد. اما در اوایل قرن بیست‌ویکم این الگو تغییر کرد و سرورهای شرکت‌های بزرگ نقش واسطه را برای تبادل این پیام‌ها بازی کردند. اکنون نیز بسیاری از پیام‌رسان‌ها چنین عملکردی دارند و پیام‌ها از سوی کاربر فرستنده به سرور واسطه ارسال و از آنجا به کاربر گیرنده فرستاده می‌شود. این شیوه را که یک واسطه میان فرستنده و گیرنده داده‌ها وجود دارد، در اصطلاح «وب متمرکز» می‌نامند. وب‌سایت‌های مختلف نیز بر همین اساس عمل می‌کنند.

اما قرار داشتن اطلاعات کاربران روی سرورهای چند شرکت اصلی بزرگ در دنیا دردسرهایی دارد. یکی از اصلی‌ترین این مشکلات، خطر هک شدن اطلاعات است. چند ماه پیش اعلام شد گذرواژه‌های کاربران وب‌سایت یاهو سرقت رفته است. هر از گاهی نیز خبر هک شدن سامانه‌های مهم و سرقت داده‌های مربوط به کاربران آن در رسانه‌ها منتشر می‌شود.

مشکل بعدی که در تمرکزگرایی در وب وجود دارد، به سوءاستفاده شرکت‌های بزرگ از اطلاعات کاربران مربوط می‌شود. افشاگری‌های ادوارد اسنودن درباره ماجرای شرکت کمبریج آنالیتیکا در سوءاستفاده از داده‌های کاربران فیسبوک سبب افزایش حساسیت بسیاری از مردم نسبت به آسیب‌های الگوی کنونی وب شد. غول‌های دنیای دیجیتال معمولا خدماتی را به صورت رایگان به کاربران خود ارائه می‌دهند که برای نمونه می‌توان به ارائه سرویس رایگان ایمیل یا شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد، اما یک شرکت برای ادامه فعالیت خود به کسب درآمد نیاز دارد. استفاده از داده‌های کاربران، ساده‌ترین راهی است که در این میان وجود دارد. البته این استفاده می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد. برای نمونه، بهره‌گیری از دانش داده‌کاوی برای شناسایی علایق تکی یا گروهی کاربران از جمله این موارد است، اما گاهی این بهره‌گیری از داده‌ها ممکن است در راستای اهداف سیاسی صاحبان قدرت (نظیر حزب‌ها در انتخابات) یا تغییر تدریجی افکار عمومی انجام شود. گوگل و فیسبوک از جمله شرکت‌هایی هستند که برخی کارشناسان آنها را به انجام چنین فعالیت‌هایی محکوم می‌کنند.

وب نامتمرکز؛ راه‌حلی برای مشکلات

در این میان، شاید وب نامتمرکز بتواند این مشکلات را به صورت ریشه‌ای حل کند. در وب نامتمرکز، دیگر اطلاعات کاربران در یک سرور‌خاص به صورت یکجا قرار نمی‌گیرد و بسیاری از ارتباطات به صورت مستقیم بین کاربران و بدون واسطه برقرار می‌شود. به همین دلیل، مشکلاتی که به دلیل تجمیع داده‌ها و وجود واسطه‌ها شکل می‌گیرد، از بین خواهد رفت. اولین تفاوت وب نامتمرکز را باید در شکل ارتباط رایانه‌ها با هم دانست. در وب نامتمرکز الگوی همتا به همتا (peer-to-peer) اجرا می‌شود. در واقع یک رایانه بدون هیچ گونه واسطه به یک همتای دیگر خود (یک رایانه دیگر) متصل شده و امکان تبادل داده بین آنها فراهم می‌شود.

دومین تفاوت در محل نگهداری و بازیابی اطلاعات است. در وب کنونی، نشانی‌ها با http یا https آغاز می‌شود. رایانه با کمک این پروتکل‌ها سراغ یک نشانی خاص رفته و اطلاعات موجود در آن را فراخوانی می‌کند، اما در الگوی وب نامتمرکز، دیگر نشانی اهمیت زیادی ندارد و در عوض محتواست که مد نظر قرار می‌گیرد. در وب نامتمرکز، یک لینک به جای این که سراغ یک مکان مشخص برود، به صورت مستقیم سراغ یک محتوای مشخص می‌رود. در نتیجه دیگر نیازی به استفاده از یک سرور مرکزی نخواهد بود.

اگر اکنون از طریق تورنت فایلی را دانلود کرده باشید، با این الگو آشنایی دارید. یک فایل روی رایانه چند کاربر قرار دارد و رایانه شما به‌عنوان گیرنده، فایل مربوط را بتدریج از آنها دریافت می‌کند. این فایل‌ها روی هیچ سرور مرکزی ذخیره نیستند و صرفا تعدادی رایانه در سراسر دنیا آن را در اختیار دیگران قرار می‌دهند. همچنین به محض این که بخش اندکی از فایل را دریافت کردید، رایانه شما نیز نقش فرستنده را برای دیگر کاربران خواستار دانلود آن فایل بازی می‌کند.

بلاک‌چین و کسب درآمد

فناوری بلاک‌چین، یک فناوری امن و رمزگذاری شده است که با ارز دیجیتال بیت‌کوین به جهانیان معرفی شد. بلاک‌چین در واقع مانند یک دفتر کل توزیع شده عمل می‌کند و اطلاعات مختلفی از تراکنش‌های صورت گرفته را روی رایانه‌های مختلف حاضر در شبکه ذخیره می‌کند، اما بلاک‌چین یکی از ابزارهای مورد نیاز برای گسترش وب نامتمرکز نیز به شمار می‌رود. برای نمونه، ثبت جابه‌جایی داده‌های مهم، ذخیره گذرواژه‌ها و حتی ذخیره داده‌ها به شکلی توزیع شده از مهم‌ترین کاربردهای بلاک‌چین است.

در وب نامتمرکز دیگر خبری از سرورهای بزرگ نیست. جالب اینجاست که هر کاربری می‌تواند با در اختیار قرار دادن بخشی از ظرفیت رایانه خود کسب درآمد کند. حدود یک سال پیش یک استارت آپ توانست بیش از 200میلیون دلار برای چنین ایده‌ای سرمایه جمع‌آوری کند. این استارت آپ یک ارز دیجیتال به نام فایل‌کوین (FileCoin) را طراحی کرد. اگر یک کاربر بخشی از ظرفیت خالی رایانه خود را در اختیار شبکه قرار دهد، می‌تواند در ازای آن مقداری فایل کوین دریافت کند. همچنین برای ذخیره داده‌ها روی رایانه دیگران نیز باید به آنها فایل کوین بدهیم، به این ترتیب مشکل فضای ذخیره در وب نامتمرکز تا حدی از بین می‌رود.

وب نامتمرکز و تجربه کاربری

طرفداران وب نامتمرکز می‌گویند در صورت پیاده‌سازی اصولی این الگوی نوین، رضایت کاربران حتی از میزان کنونی نیز بیشتر خواهد شد. با این وجود، دو تفاوت اساسی در تجربه کاربری در وب نامتمرکز وجود دارد. نخست این که دیگر نیازی به داشتن یک گذرواژه مشخص برای هر خدمت نداریم. در حال حاضر، برای ثبت نام در هر وب‌سایتی باید یک گذرواژه داشته باشیم که دردسرهایی نظیر فراموشی (به دلیل تعدد) را به همراه دارد، اما در وب نامتمرکز فقط یک گذرواژه داریم. تنها کسی که می‌تواند به داده‌ها دسترسی داشته باشد فقط صاحب گذرواژه است. نکته مهم اینجاست که در صورت فراموشی این گذرواژه، امکان بازیابی آن نیز وجود ندارد. دومین تفاوت هم به پولی بودن خدمات مربوط می‌شود. در حال حاضر، شرکت‌های بزرگ ارائه‌کننده خدماتی نظیر شبکه‌های اجتماعی یا ایمیل، درآمد خود را از طریق تبلیغات به دست می‌آورند. در وب نامتمرکز به دلیل نبود چنین امکانی، باید بابت خدمات مختلف مبلغی (هر چند جزئی) پرداخت کنیم.

معایب وب نامتمرکز

وب نامتمرکز دردسرهایی هم دارد. یکی از این معایب، نبود امکان برای نظارت بر محتوای تولید شده است. این امر می‌تواند موجب تولید حجم زیادی از داده‌ها و ارتباطات مبتنی بر موضوعاتی نامطلوب نظیر نژادپرستی یا توهین شود. ماهیت نامتمرکز این شکل از ارتباطات، فرصت هر نوع مداخله و حذف اطلاعات را ناممکن می‌کند. مشکل دوم هم این است که کسب درآمد، ارتباط مستقیمی با تجمیع و تمرکزگرایی دارد و وب نامتمرکز ممکن است دوباره به سمت متمرکز شدن حرکت کند.

صالح سپهری فر