فرآورده‌‌های گوشتی و غذاهای آماده مصرف مانند انواع سوسیس، کالباس، ساندویچ، انواع پنیرهای خامه‌ای. فرآورده‌های شیرین و نوشیدنی‌ها مانند نوشابه، نوشیدنی‌های گازدار، شربت‌های میوه‌ای، خوراکی‌های یخی انواع دخانیات مانند سیگار و تنباکو‌های میوه‌ای، کالاهای آرایشی، مانند تاتوهای روی پوست، فرآورده‌های برنزه‌کننده پوست، مواد کراتینه و صاف‌کننده مو. داروهای با احتمال سوءمصرف مانند دیفنوکسیلات و ترامادول و سایر اقلام خوراکی مانند روغن‌های سرخ کردنی، مارگارین‌ها، سس‌های چرب و... از جمله مهم ترین کالاهای قرار گرفته در فهرستی است که دیگر روی تبلیغ و معرفی را نخواهند دید، طبق نامه‌ای که وزارت بهداشت و درمان به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نوشته این کالاها برای سلامت مضر و آسیب‌رسان است و باید نسبت به فروش و مصرف آنها هشدار داد.

همزمان با اعلام این فهرست بسیاری از شرکت‌هایی که کالاهای تولید آنها جز فهرست بود، اعتراض‌هایی را به وزارتخانه مبنی بر این‌که با این عمل آنها در معرض ورشکستی قرار می‌گیرند، داشتند.

عباس زارع نژاد، مشاور وزیر بهداشت و درمان درباره فهرست کالاهای اعلام شده به جام‌جم می‌گوید: در فهرست اعلام شده، نامی از هیچ برند وشرکت داخلی یا خارجی برده نشده است، اگر ما در لیست نوشته‌ایم که شیرینی باید تبلیغ نشود، این به معنی گروه خاصی از شیرینی‌های تولید داخل یا خارج نیست. بعضی از لیست اعلام شده سوءبرداشت‌های اشتباهی دارند و این امر باعث به وجود آمدن درک نادرست از سوی جامعه شده است.

زارع‌نژاد با رد هرگونه کارشکنی و سنگ‌اندازی در مسیر فروش محصولات داخلی ادامه می‌دهد: در لیست اعلام شده وزارت بهداشت و درمان به‌طور مثال به نوشابه‌های گازدار اشاره شده، نوشابه‌های گازداری که تقریبا هیچ‌کدام تولید داخل نیستند و تحت لیسانس قرار دارند. همچنینی در سایر اقلام هم وزارتخانه در جایی ذکر نکرده است که تولید نشود بلکه گفته است به خاطر حفظ سلامت فرد تبلیغ این کالاها انجام نشود.

آن‌طور که او می‌گوید اگر بر تولید نشدن کالایی پا فشاری می‌شود، چون خطرناک و بسیار مضر است مانند روغن ترانس. اما سایر کالاها مجوز تولید دارند ‌.

فرهنگ‌سازی فراموش نشود

شکی نیست که سلامت مقدم بر رونق بازار است، اما نباید فراموش کرد که تبلیغ امروز در رسانه‌هایی مانند تلویزیون و روزنامه و بیلبورد‌های شهری خلاصه نمی‌شود، تبلیغات بسیاری ازکالاهای مضر که تولید داخل نیستند از طریق فیلم‌های سینمایی و شبکه‌های ماهواره‌ای و سریال‌هایی که برای جذب مخاطب سنگ تمام می‌گذارند نیز در جریان است به همین دلیل مسئولان در کنار منع تبلیغات باید برنامه‌ای برای آموزش مخاطبان داشته باشند و برای کاهش مصرف محصولات مضر فرهنگ‌سازی کنند.

زیرا بسیاری از مخاطبان با محدود شدن تبلیغات محصولات داخلی تصور می‌کنند محصولات خارجی مشابه بی‌ضرر هستند، اما واقعیت این است که نوع خارجی محصولاتی که وزارت بهداشت اسامی‌شان را منتشر کرده نیز آسیب‌رسان هستند.

منع تبلیغات، رفتاری احساسی و اشتباه

اعمال ممانعت در تبلیغات یک سری از کالاها که در سبد غذایی روزانه مردم قرار دارند، روی میزان فروش این کالا‌ها تاثیر گذار خواهد بود، همچنین از لحاظ اقتصادی ضررهای جدی را به موسسات رسانه‌ای وتبلیغاتی وارد خواهد کرد. از این‌رو ممکن است شرکت‌های تولیدکننده برای جبران این خلأ به سمت در شبکه‌های ماهواره‌ای و همچنین استفاده از رسانه‌های اجتماعی جدید بروند.

علیرضا چابکرو، کارشناس رسانه در این باره به جام‌جم می‌گوید: تلویزیون هنوز باوجود به رشد رسانه‌های نوین، جایگاه و تاثیر خود در جامعه را از دست نداده است. رسانه‌های نوین هم در آن حد رشد نکرده‌اند که بتوانند جای رسانه‌های دیداری و شنیداری را بگیرند. این‌که سیاست منع تبلیغات کالاهای مضر و آسیب زا تا چه حد می‌تواند پایدار باشد، جای شک و سوال است. در واقع وزارت بهداشت و درمان با ممنوعیتی که در تبلیغ یک‌سری از کالاها اعمال کرده است راه را برای شرکت‌های بزرگ خارجی که امکانات رسانه‌ای قدرتمندی هم دارند، هموار کرده است. یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات این طرح قرار دادن کالاهای داخلی و خارجی در کنار هم است که با این ممانعت ایجاد شده، قطعا برد با کالای خارجی خواهد بود. چابکرو ادامه می‌دهد: وزارت بهداشت می‌توانست با تفکیک خیلی از تولیدات داخلی و خارجی راه را روی کالاهای مضر خارجی ببندد. به طور کلی وزارت بهداشت و درمان هوشمندانه عمل نکرده است و نشانه‌های احساسی عمل کردن در این طرح کامل مشخص است. به گفته این کارشناس رسانه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از آموزش و حق انتخاب برای مصرف کننده دور شده است و مسیر غلط ممانعت از تبلیغ را انتخاب کرده است، بحث‌های تشویقی برای مصرف مواد مفید هم در برنامه اگر قرار می‌گرفت می‌توانست به فروش بیشتر کمک کند و از حالت سلبی خارج شود.

چابکرو گرایش پیداکردن شرکت‌های تولید کننده برای تبلیغ در شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان را به علت گرانی تعرفه تبلیغات این شبکه‌ها تا حدودی غیر قابل اجرا دانست و گفت نمی‌توان به تولیدکننده گفت که تولید بکند اما تبلیغ نکند، هم بفروشد و هم نفروشد، این سیاست با هم نمی‌خواند و موفقیت آنچنانی کسب نخواهد کرد.

منع تبلیغ منع تولید نیست

افزایش مصرف سرانه محصولات مضر و آسیب رسان باعث افزایش بیماری و چاقی در جامعه می‌شود، این دسته از کالاها هر چند در سبد غذایی و بهداشتی مردم است و بدون توجه به عواقب مضری که دارند مصرف می‌شوند اما نباید هشدار‌ها نسبت به مصرف بیش از حد آنها متوقف شود. مشاور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اعلام این مساله که ما براساس تکلیف برنامه پنجم عمل می‌کنیم و هر ساله لیست کالاهای مضر و آسیب‌رسان برای سلامت را اعلام می‌کنیم، می‌گوید: منع کردن این گروه از تبلیغات به معنای تولید نشدن آنها نیست و مطرح کردن این مباحث که باعث ورشکستگی و جلوگیری از تولید کالای داخلی می‌شود کاملا اشتباه و مغرضانه است.

به گفته زارع‌نژاد بحث تولید با توزیع و تبلیغ کاملا متفاوت است، وزارت بهداشت به هیچ شرکتی اعلام نکرده که نباید تولید انجام نشود و حتی مجوزهای تولید را هم در چارچوب‌های معین صادر کرده است و بحث تبلیغ نکردن هم برای کنترل مصرف بی‌رویه است، مصرفی که کنترل آن به نفع خود فرد است و برای جلوگیری از مبتلا شدن به سرطان و فشارخون است. یکی از بحث‌های مطرح شده در تولید کالاهای مضر و آسیب‌رسان این است که چرا با توجه به مضر بودن کالاهای قرار گرفته در لیست به آنها نشان‌های وزارت بهداشت و درمان داده شده است، زارع‌نژاد می‌گوید: نشان‌های وزارت بهداشت و در مان معنی‌های متفاوتی دارند که همگی آنها به معنای تایید و توصیه مواد خوراکی و مصرفی نیست، نشانی که سازمان غذا و دارو با عنوان پروانه تولید می‌دهد با نشان ایمنی و سلامت با هم فرق دارند. نشان ایمنی و سلامت به آن دسته از موادی خوراکی تعلق می‌گیرد که خوردن آنها برای سلامت مفید است و چربی، قند و نمک آنها تنظیم شده و باعث ارتقای سلامت هم می‌شوند. اما نشان پروانه تولید درج شده روی مواد به معنای این است که تاسقفی از مصرف مضر نیست، مثلا چیپس یکی از همین خوراکی‌هایی است که دارای نشان پروانه تولید است و خوردن آن تا حدی مضر نیست.

با توجه به نظرکارشناسان باید تاکید کرد منع تبلیغات در رسانه‌های داخلی نمی‌تواند راهکار مناسبی باشد، زیرا محصولات خارجی رسانه‌هایی قوی‌تر در اختیار دارند و به این شکل می‌توانند براحتی تولید داخلی را از گردونه رقابت خارج کنند.به همین دلیل در کنار این ممنوعیت باید برای فرهنگ‌سازی نیز سرمایه‌گذاری کرد.

تیغ دو لبه

یکی از اهداف انتشار لیست مواد غذایی نامناسب بهبود شرایط جسمی و روحی اعضای جامعه است، چراکه مصرف بیش از حد موادی مانند نمک و شکر باعث بیماری و تحمیل هزینه با جامعه می‌شود‌، اما نباید فراموش کرد این مواد حکم تیغ دولبه را دارند و مصرف نکردنشان نیز عواقبی دارد. سعید حسینی، کارشناس تغذیه درباره منع تبلیغات برخی محصولات به جام‌جم می‌گوید: نمی‌توان به بهانه این‌که این مواد مضرند همه مواد و خوراکی را مصرف نکرد. بسیاری از مواد خوراکی مثل تیغ دولبه هستند به این شکل که مصرف نکردنشان هم برای فرد مضر خواهد بود. مثل نمک که مصرف زیاد آن مضر است اما مصرف کمش هم می‌تواند بیماری‌زا باشد.

بنابراین باید گفت در برنامه‌های وزارت بهداشت و درمان ناهماهنگی‌های وجود دارد و این وزارتخانه در بحث آموزش تنبلی به خرج می‌دهد و به دنبال آن است با ایجاد ممنوعیت آن را جبران کند. علاوه بر این در کشورمان برای برخی کالاها ارز دولتی در نظر می‌گیرند، اما تاکید می‌کنند شهروندان آن را مصرف نکنند.

بهنام اکبری

جامعه