پسرک در گرمای داغ تابستان خفته است، کمی آن طرف تر خواهر کوچکش از این پهلو به آن پهلو می غلتد، مادر نیمه خواب و نیمه بیدار پلک می زند، چشمش بر ساعت می لغزد و آنگاه نگاهی به سقف کهنه خانه می کند، پدر کشاورزش خسته تر از آن است که حتی تکانی بخورد، مادر چشم ها را می بندد.
چهار دیوار خانه، خسته از تحمل سقفی کهنه، سال ها است که ایستاده اند و هر روز به زنان و مردانی نگاه کرده اند که به امید آرزوهای کوچک اما زیبا زندگی را سپری می کردند و صبح را به شب رسانده و شب را تا صبح آرام خفته اند.
دیوارهای خانه به خاطر می آورند که دیروز مادر نگران بود که چرا پسرک درسش را نمی خواند، با او حرف نزده بود و پسرک که تاب بی اعتنایی مادر را نداشت، خودش را به پای مادر انداخته و از او چشمان مهربانش را طلب کرده بود.
مادر دوباره چشم باز کرد، چرا با پسرک دعوا کرده بود؟ دیوارهای خانه نگاهش کردند، از جایش بلند شد، نگاهی به چهره پسرک کرد، پسرک آرام خفته بود، دیوارهای خانه اینها را می دیدند، مادر بزرگ را به خاطر می آوردند و مادر مادر بزرگ را.
زن خیره به دیوار نگاه کرد و بعد... چشمهایش را بست، دیوار خیره ماند، دیوار پیر بود، پیر شده بود، پیر و خسته. حالا دیگر مادر چشمانش را برای یک خواب عصرانه تابستانی بسته بود و فقط صدای خانه را که در تنفس منظم و آرام پدر و فرزندانش خلاصه می شد، می شنید. مادر به خودش قول داد که فردا برای پسرک لقمه بگیرد و با او مهربان باشد.
...و بعد، دیوار پیر بود که تنش لرزید، فرش کهنه خانه تکان آرامی را حس کرد، سگ های کوچه های روستا صدا کردند، گوش های سگ ها صدای زمین را خوب می شنیدند، صدای تنوره دیو را، دیوار که تکان خورد باورش نمی شد، همیشه محکم و استوار ایستاده بود، اما حالا چیزی آشفته اش می کرد، دیو تنوره کشید، زمین بی قرار شد، دیوار گویی که قطعه چوبی کوچک است، دستی بزرگ و بی رحم تکانش داد.
دستی ناشناس که دیوارهای خانه او را نمی شناخت تکانش دادند، صد سال بود که عمر کرده بود و چنین چیزی را به خاطر نمی آورد و بعد تنوره دیو تندتر شد، زمین چون گهواره نوزادی تاب برداشت، تکان خورد.
مادر که نیمه خواب عصر تابستان بود ناگاه چشم باز کرد و خیره به دیوارها ماند که تکان می خوردند، دیوارها شرمگینانه چشم از زن برگرداندند، زن خواست مرد را صدا کند خواست بگوید زلزله... اما آب دهانش خشکیده بود، کلمات را فراموش کرده بود، خواست دخترک را بغل کند اما پسرک چه می شود؟ با مردش چه کند؟
همه این چیزها به سرعت اتفاق افتاد، زن حتی نتوانست فریادش را به کلمه درآورد... و یک باره دیو آمد، دیوارها شرمگین از دستان پدربزرگی که ساخته بودش، لرزیدند.
زن دیوار را دید که داشت به چشم هایش هجوم می آورد، مرد لحظه ای از خواب پرید، آخرین لحظه دیوار چشم های زن را پر کرد و زن یک باره هزار هزار ستاره را دید که روشن شدند و گرمایی شدید را در تمام تنش حس کرد و داشت فکر می کرد که کاش پسرک گرسنه نبود.
صدای سگ ها، روستا را آرام نمی گذاشتند، بوی خاک و صدای شیون و تصویر چشمان بهت زده مردمانی که دیوارها و سقف خانه شان جوان تر بود و از آوار خانه ها گریخته بودند، شهر را پر کرده بود، زنده ها نام مردگان شان را فریاد می کردند و ضجه بود و مویه بود وهق هق آدم ها که لابه لای گرد و خاک گم می شد و ناگهان اتفاقی عجیب و غیرمنتظره ای رقم خورد گروهی از امدادگران و نجاتگران هلال احمر با سگ های تجسس و نجات برای نجات جان افراد زنده و زیرآوار مانده وارد روستا شدند، روستایی که با آوار زلزله با خاک یکسان شده بود.
«در سوانحی که منجر به تخریب مناطق مسکونی می شود احتمال گرفتار شدن افراد در میان آوارها وجود دارد این افراد قبل از اینکه در اثر جراحات وارده و فشار آوار و کمبود اکسیژن جان خود را از دست بدهند، باید نجات داده شوند و در این میان عکس العمل سریع و اقدام به موقع و به هنگام امری بسیار حیاتی و ضروری است و ابتدا باید محل دقیق مصدوم به وسیله سگ های آموزش دیده مشخص شود و سپس عملیات رهاسازی انجام گیرد.»
«سگ های جستجو و نجات حس بویایی بسیار قوی دارند که قادرند بوها را به خوبی درک کنند، به خاطر بسپارند و در مواقع لزوم به خاطر بیاورند. امروزه در سراسر دنیا از توانایی سگ ها برای پیدا کردن مصدومان پس از سوانح استفاده می شود و سگ ها توانایی های بالقوه ای دارند که با آموزش و تمرین شکوفا می شود و می توان در راستای نجات جان انسان ها از آنها بهره گرفت.»
«ایران چهارمین کشور آسیا و ششمین کشور دنیا از نظر کثرت وقوع بلایا به لحاظ وضعیت جغرافیایی، شرایط آب وهوایی و ویژگی های ژئوپلتیک به شمار می رود و در طول تاریخ شاهد حوادث و سوانح بسیاری بوده است.»
«سازمان ملل متحد، ایران را به دلیل امکان وقوع 31 حادثه طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت در زمره 10 کشور نخست بلاخیز دنیا قرار داده است به طوری که از مجموع 40 بلای طبیعی شناخته شده در جهان امکان وقوع 31 نوع آن شامل زلزله، سیل، سونامی، رانش زمین، روانه های گلی، سنگ لغزش، فرسایش خاک، نفوذ و پیشروی آب دریا، رسوب زایی، تخریب ساحلی، مرداب زایی، کویرزایی، انجماد و سرمازدگی، تگرگ، بهمن، توفان، آلودگی آب و هوا، آلودگی محیط زیست، آفات و بیماری های نباتی و نیز خشکسالی در این کشور وجود دارد.»
تحقیقات انجام شده از سوی کارشناسان خبره گروه های امداد و نجات جمعیت هلال احمر نشان می دهد آتش سوزی خود به خودی جنگل ها، صاعقه، خطرات ژئوترمال (زمین گرمایی)، ریزش حوضه های آهکی، نشست های زمین در نواحی استخراج مواد معدنی، ریزش های زیردریایی، لغزش های زیردریایی، باتلاق زایی، آتشفشان و خودسوزی میدان های ذغالی در مراحل بعدی وقوع حوادث و بلایای شایع در کشور قرار دارند.
اگر چه زلزله مهمترین بلای طبیعی است که تقریبا همه ایرانیان لرزش آن را زیر پای خود حس کرده اند اما در سال های گذشته کشور ایران از بلایای طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت دیگری مانند سیلاب های مخرب، رانش زمین، سقوط بهمن های ویرانگر و سقوط هواپیماهای مسافربری در مناطق صعب العبور کوهستانی بی نصیب نبوده است و خسارت های ناشی از آن موجب زیان های جانی و مالی بسیاری برای کشور شده است.
در این میان یافتن افراد آسیب دیده در زیر آوار زلزله یا سقوط بهمن، مشخص کردن مکان دقیق افراد زنده، مشخص کردن دقیق قرارگیری اجساد، رساندن آب و غذا به افراد آسیب دیده و متاثر در مکان های دور از دسترس مانند افراد گرفتار در ریزش تونل ها و مناطق و معابر صب العبور کوهستانی و نظایر آن نیاز به سگ های تجسس و نجات (سگ های زنده یاب، ردیاب و جسد یاب) را برای یاری رساندن به انسان های گرفتار دو چندان می کند، حیوانات باهوشی که به کمک حس بویایی قوی و آموزش های خاصی که دیده اند می تواند به راحتی جان انسان ها را نجات دهند.
این حیوانات باهوش از دسته سگ های معمولی نیستند و باید آزمایش ها و امتحان های مختلف و سختی را پشت سر بگذارند تا بتوان به عنوان سگ جستجو و نجات در حوادث از آنها استفاده کرد.

* سازگاری 12 هزار ساله انسان و سگ
«حسین درخشان»، مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات درباره تاریخچه استفاده از سگ های جستجو و نجات می گوید: پیوند میان انسان و سگ بسیار قدیمی است. سگ ها و انسان ها حدود 12 هزار سال است که در کنار هم زندگی می کنند. در طول تاریخ شاهد به خدمت گرفتن سگ توسط انسان برای انجام اموری همچون شکار، چوپانی و دفاع بوده ایم اما مسلما' جستجو و نجات اصیل ترین حرفه سگ ها است.
وی می افزاید: سگ ها در اوایل سال 1750 میلادی برای کمک به مجروحان و گمشدگان استفاده می شدند. تیم های جستجو و نجات امروزی پیوندی از سگ و انسان است که عملیاتی همچون ردیابی، پیدا کردن قربانیان جنایات، بهمن، زلزله و سیل را انجام می دهند.
این مربی قدیمی آموزش و نگهداری سگ های تجسس و نجات با بیان اینکه استفاده از سگ برای مقاصد جستجو و نجات به زمان های قدیم برمی گردد، می گوید: در قرن هفدهم در کشور سوئیس از سگ ها برای شکستن مسیر در برف عمیق استفاده می کردند؛ به طوری که مدارک باقی مانده از آن سال ها نشان می دهد که یک سگ به نام «بری» 40 نفر را در طول عمر خود نجات داده است. همچنین در جنگ جهانی اول (حمله به لندن) از سگ ها برای یافتن تلفاتی که مدفون شده بودند، استفاده شد.
وی ادامه می دهد: در اوایل سال 1892 نیز از سگ های جستجو و نجات برای یافتن سربازان مجروح استفاده می شد تا زمان جنگ جهانی اول و دوم که استفاده از آنها به عنوان سگ های پزشکی - نظامی به رسمیت شناخته شد. در طول تاریخ از سگ جستجو و نجات برای پیدا کردن قربانیان سقوط بهمن در کوه های آلپ استفاده می شد.
مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات با بیان اینکه نخستین برنامه آموزشی موفق تربیت سگ های نجات در سوئیس در سال 1969 انجام گرفت، می افزاید: در زمان جنگ جهانی دوم در ایالات متحده به دلیل تهدید بمب، نخستین واحدهای سگ های جستجو و نجات در سانفرانسیسکو و کالیفرنیا تشکیل شد اما پس از جنگ منحل شدند. در حدود سال 1969 توسط بیل سیروتاک نخستین واحد سگ جستجو و نجات داوطلب در سیاتل تشکیل شد. در دهه بعد واحدهای سگ های جستجو و نجات ابتدا در غرب ایالات متحده و به دنبال آن در اوایل 1980 واحدهای دیگری در شمال شرقی و جنوب ایالات متحده تشکیل شدند.
به گفته درخشان، همزمان با زمین لرزه های بزرگ مکزیک در سال 1985 یک واحد جستجو و نجات برای حوادث خارجی تشکیل شد. این تیم در زلزله های السالوادور، فیلیپین و ارمنستان نیز مورد استفاده قرار گرفت. در نیمه دوم قرن بیستم شکل گیری و استفاده از تیم های سگ های نجات به صورت تصاعدی افزایش یافت. امروزه این تیم ها علاوه بر حوادث طبیعی، حوادث جنایی، افراد گم شده و حتی افراد غرق شده را نیز پوشش می دهند. واحدهای جستجو و نجات موجود در ایالات متحده بین 300 تا 500 واحد تخمین زد می شوند.
این مربی قدیمی آموزش و نگهداری سگ های تجسس و نجات می افزاید: اما در ایران ضرورت به کارگیری از اینگونه سگ ها برای نخستین بار پس از وقوع زلزله های رودبار، منجیل و بم به وضوح احساس شد از این رو جمعیت هلال احمر نسبت به تشکیل تیمی های با این هدف اقدام کرد.
وی در خصوص توانایی های این سگ ها در نجات جان انسان ها می گوید: برای انتخاب یک سگ جستجو و نجات، سگ ها باید بتوانند آزمایش های مختلفی را که شامل «هوش» و «قدرت» است، با موفقیت پشت سر بگذارد؛ به عنوان مثال یکی از این آزمایش ها این است که وقتی سگ، صدایی را می شنود، چه عکس العملی از خود نشان می دهد، آیا حیوان تنها گوشش را تیز می کند، به دنبال صدا می آید و واق واق می کند یا فرار می کند، هر کدام از اینها یک شاخص برای انتخاب شدن یا انتخاب نشدن یک سگ جستجو و نجات است.
درخشان توضیح می دهد: بعضی از سگ ها اصلا هیچ توجهی به این صداها ندارند، بعضی ها فقط سرشان را تکان می دهند؛ اما برخی با دقت خاصی گوش می دهند که این نشان می دهد که چقدر یک سگ باهوش است و به درد کار جستجو و نجات می خورد.
این مربی قدیمی آموزش سگ های تجسس و نجات ادامه می دهد: مهمترین اصل موفقیت در به کارگیری سگ های جستجو و نجات در سلسله عملیات مختلف امداد و نجات ایجاد همکاری بین حیوان و مربی اوست، زمانی کار نتیجه می دهد که مربی بتواند به خوبی زبان حیوان را بفهمد، یعنی او بتواند با درک علایمی که سگ از خود نشان می دهد و مشخصه هایی که حیوان در هر لحظه دارد، بفهمد منظور حیوان از هر حرکت چیست و گرنه به این صورت نیست که یک سگ امداد به هر کسی داده شود و او بتواند عملیات جستجو و نجات را انجام دهد.
درخشان می افزاید: در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته و نیز اخیرا در کشور ما برای بالا بردن توان عملیاتی نیروهای امدادرسان هلال احمر در سلسله عملیات جستجو و نجات در آوار، رانش زمین، گل و لای سیلاب، سقوط بهمن، ردیابی افراد گمشده در جنگل، جسدیابی و نظایر آن از این سگ ها استفاده می شود.
به گفته این امدادگر قدیمی و خبره جمعیت هلال احمر، سگ های تجسس و نجات، روزانه آموزش های اصلی «فرمان پذیری»، «هم قدم شدن»، «نشستن»، «دراز کشیدن»، «فرمان پذیری از راه دور»، «بی حرکت ماندن»، ««میدان موانع» و «جستجو و نجات ابتدای و پیشرفته» را در میان جنگل، بهمن کوهستان، برف و کولاک و آوار را فرا می گیرند تا همواره برای شرکت در سلسله عملیات یادشده آماده و محیا باشند.
وی با اشاره به اینکه پیدا کردن مصدوم در «سقوط بهمن» از سخت ترین عملیات جستجو و نجات است، می افزاید: وقتی فردی در بهمن گرفتار می شود، سرعت عمل برای نجات جان او ضروری و حائز اهمیت است، وقتی یک قربانی زنده به گور شده است، سرعت پاسخگویی بسیار مهم است و در 15 دقیقه اول 30 درصد و پس از 30 دقیقه 50 درصد احتمال زنده پیدا کردن مصدوم کاهش می یابد. به همین دلیل میزان اثربخشی منابع در بهمن با چگونگی سرعت و دقت آنها تعیین می شود. موثرترین منبع برای پیدا کردن محل دقیق قربانی مدفون شده در بهمن سگ جستجوی آموزش دیده است. اگر چه بهمن ها غالبا موجب از دست دادن جان افراد می شوند اما این وضعیت با وجود سگ های نجات به سوی بهتر شدن می رود و جان انسان ها حفظ خواهد شد.

* کتی،لیلی و جیبسی،مشهورترین سگ های نجات ایران
«اسماعیل اسکندری» رئیس مرکز آموزش سگ های زنده یاب کشور نیز در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا، می افزاید: «کتی»،
«لیلی» و «جیبسی» از مشهورترین سگ های جستجو و نجات در ایران هستند، به طوری که با فعالیت آنها و سایر تیم ‌های سگ ‌های زنده ‌یاب در زمین لرزه 7.3 ریشتری 21 آبان در 11 کیلومتری بخش ازگله و 32 کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب در غرب کرمانشاه توانستیم 6 نفر را زنده نجات دهیم؛ ابتدا مادر و دختر بچه‌ اش که زیر آوار گرفتار شده بودند، شناسایی و زنده خارج شدند و سپس سه مرد و دو زن دیگر را هم نجات دادیم و 18جسد را نیز با کمک سگ ‌ها از زیر آوار خارج کردیم.
وی می گوید: تیم های آنست (آموزش و نگهداری سگ‌ های تجسس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر) از جمله نخستین تیم ‌های آماده امدادی هستند که در محل ریزش آوار در زلزله های مخرب و ویرانگر حاضر می‌ شوند و با حضور این تیم های تخصصی، سگ‌ های آموزش دیده جستجو و نجات و ردیاب به کمک امدادگران می ‌آیند تا محل گرفتار شدن افراد آسیب‌ دیده‌ و زنده در زیر آوار را شناسایی کنند.
رئیس مرکز آموزش سگ های زنده یاب کشور با اشاره به اینکه سگ های تجسس و نجات از سه ماهگی برای آموزش آماده هستند و تا 2 سالگی زیرنظر مربیان مجرب و توانمند دوره های تکمیلی تجسس و نجات را طی می کنند، توضیح می دهد: این گونه از سگ ها به طور معمول بین 12 تا 14 سال عمر می کنند و تا 10 سالگی نیز از کارآیی لازم برای عملیات برخوردار هستند.
وی در ادامه می افزاید: سگ های تجسس و نجات بر اساس نوع تربیت و آموزش های ارائه شده، به انسان ها حمله نمی کنند و در عملیات های تجسس و نجات نیز وقتی به محل موردنظر می رسند، به زمین نشسته و شروع به واق واق می کنند و فقط با دستور مربی خود عملیات کاوش و جستجو و نجات را انجام می دهند.
اسکندری با بیان اینکه در عملیات جستجو و نجات، ردیابی و زنده یابی با این نوع سگ ها در حوادث و سوانح، از نژادی های بیشتر استفاده می شود که «اصلاح نژاد شده باشند»، می گوید: در این عملیات سگ های کارآیی دارند که «سطح هوش و توانایی بالایی داشته باشند»، «چهره ای ترسناکی نداشته باشند»، «مهربان تر باشند» و «وزن آنها نیز برای شرکت در اینگونه عملیات مناسب باشد.»
وی با اشاره به این موضوع که اخیرا' در برخی از گزارش های خبری عنوان شده که چرا گروه های جستجو و نجات هلال احمر(آنست) از سگ های «نژاد سرابی» برای عملیات تجسس و نجات استفاده نمی کنند، نیز می گوید: سگ های سرابی از دسته سگ های «گله» و سگ «نگهبان» هستند، «این سگ ها داری بدنی غول پیکر، سر بزرگ، صورتی وحشت آور، چهره ای خشن و وزن بالایی هستند» و «صدای واق واق آنان بسیار بلند و قوی است» به طوری که این عوامل می تواند «نخست باعث ترس و وحشت» و «سپس باعث ریزش آوار بر روی افراد گرفتار و مصدومان زنده زیر آوار شوند.»
این مربی و کارشناس خبره آموزش سگ های تجسس و نجات توضیح می دهد: در زمان حاضر ما هیچ سگی را برای انجام عملیات جستجو و نجات در حوادث و سوانح از خارج از ایران خریداری نمی کنیم و این سگ ها در ایران تولید می شود و هلال احمر ایران یک خط خونی را از آلمان خریداری کرده که این خط خونی در سال های اخیر به بهره برداری رسیده و سگ های تجسس و نجات در حال تولیدمثل هستند و از زاد و ولد آنها ما سگ های جدید را وارد چرخه عملیات زنده یابی، ردیابی و جسدیابی حادثه دیدگان انواع حوادث طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت می کنیم.
رئیس مرکز آموزش سگ های زنده یاب کشور با اشاره به اینکه اینگونه از سگ ها دارای شامه بسیار قوی بوده و حس بویایی آنان تا یک میلیون برابر انسان تخمین زده می شود، می گوید: این موجود می تواند تمام بوهای متصاعد شده در محیط را به تفکیک حس کند و مربیان در مدت حدود یک سال و نیم به سگ ها یاد می دهند که در برابر بوی انسان زنده واکنش نشان دهند.
وی در ادامه می افزاید: به منظور اطلاع دقیق از آخرین روند حضور این حیوانات باهوش در سلسله عملیات امداد و نجات، زنده یابی، ردیابی و جسدیابی میکروچیپست هایی (ردیابی که در بدن سگ ها تعبیه می شود) در بدن این سگ ها قرار داده می شود که از طریق آن می توان به صورت آنلاین به محل قرارگیری سگ ها دسترسی های لازم را پیدا کرد.

* 80 قلاده سگ زنده یاب در ایران
اسکندری با بیان اینکه هم اکنون در کشور 80 قلاده سگ زنده یاب در هلال احمر در مواقع حوادث بکارگیری می شوند، گفت: از این تعداد هر یک از 31 استان کشور دارای 2 قلاده سگ (در مجموع 62 قلاده)، استان تهران دارای 8 قلاده سگ و سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر نیز به عنوان پشتیبان کننده عملیات سایر استان های کشور دارای 10 قلاده سگ هستند که هر یک مربی خاص خود را دارند.
وی با اشاره به اینکه جمعیت هلال احمر ایران یک تفاهم نامه همکاری های مشترک در خصوص آموزش و نگهداری سگ های زنده یاب با صلیب سرخ آلمان دارد، تصریح می کند: در اجرای این تفاهم نامه تمام شیوه و آموزش های اجراشده برای تربیت سگ های زنده یاب از جمله مهارت های ارتباط با مصدوم، آشنایی با موانع، فرمانپذیری و اجتماعی شدن این سگ ها طبق روش های مرسوم در اروپا و مطابق با استانداردها به صورت دقیق رعایت می شود و به منظور هماهنگی بیشتر با سایر استان ها نیز هفته ای یک بار تمرین مشترکی را با آنها برگزار می کنیم تا استان های معین کشور بتوانند در مواقع بروز حوادث طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت از این سگ ها استفاده کنند.
وی خاطرنشان می کند: سالانه به طور متوسط 100 عملیات نجات از سوی سگ های زنده یاب و ردیاب برای نجات افراد گرفتار در انواع حوادث و سوانح در کشور انجام می شود و در حوادث خارج از کشور نیز برحسب نیاز از وجود این سگ های استفاده خواهد شد.
جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران وظایف عمده ای را در سطح ملی و بین المللی برعهده دارد و می کوشد تا به اهدافی که در اساسنامه این جمعیت آمده است، جامه عمل بپوشاند.
این اهداف عبارت از تلاش برای تسکین آلام بشری، احترام به انسان ها و کوشش در راستای برقراری دوستی و تفاهم و صلح پایدار میان ملت ها و حمایت از زندگی و سلامت انسان ها بدون درنظرگرفتن هرگونه تبعیض میان آنها است.
جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران با سابقه ای بیش از 90 سال در خدمت رسانی به مردم ایران و جهان، از بدو تاسیس خود تا به حال در مسیر اهداف انسان دوستانه و اصول هفتگانه نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر حرکت کرده است.
گزارش از: فرهاد شرف پور
اجتمام**7029*1834