با فرا رسیدن ماه پر فضیلت و مبارک رمضان، مسلمانان برای رسیدن به تزکیه نفس و روح روزه می‌گیرند و این در حالی است که روزه داری از مهم‌ترین و پرفایده‌ترین فریضه‌های الهی است.
یکی از نکات پر اهمیت در روزه‌داری، رعایت رژیم غذایی صحیح آن است که بر اساس آن، روزه داران باید ازغذاهای متنوع و مغذی استفاده کنند، زیرا غذاهای گوناگون، دارای مواد مغذی مختلفی است که هر کدام از آنها برای سلامت انسان لازم است و از میان آنها می‌توان به میوه‌ها، سبزیجات، غلات و حبوبات اشاره کرد، چرا که همه این مواد دارای کربوهیدرات پیچیده، فیبر، ویتامین و عناصر معدنی و کم چرب و بدون کلسترول است و از این رو کالری زیادی را برای بدن فراهم می‌آورد.
کارشناسان تغذیه معتقدند، ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی برای عادت دادن معده به کم خوری، استراحت دادن به دستگاه گوارش به همراه بهره‌مند شدن از فیوضات و برکات معنوی آن است و از این رو به روزه داران توصیه می‌کنند که در این ماه حداقل ۲۰درصد کمتر از ماه‌های دیگر غذا بخورند.
آنان می‌گویند، با رعایت موارد تغذیه مناسب در رمضان، بدن به هیچ عنوان دچار کمبود ویتامین و ریزمغذی‌ها نخواهد شد ولی ضروری است که روزه‌داران از مصرف شیرینی و چربی زیاد به دلیل کورکردن اشتها، در این ماه جلوگیری و بیشتر سعی شود از سبزیجات و لبنیات مصرف کنند تا از ابتلا به کمبود ویتامین و سوء تغذیه پیشگیری به عمل آید.
فواید روزه
دکتر رضا میر عابدینی ـ متخصص تغذیه در مورد فواید روزه‌داری می‌گوید: روزه مى تواند به تغذیه مناسب کمک شایانى کند، زیرا بدن انسان براى حفظ سلامت خود، همواره مقدارى از چربى مواد غذایى را در نقاط مختلف ذخیره می‌سازد و به مرور زمان چربى‌هاى ذخیره شده تغییر رنگ می‌دهد و فشرده مى‌شود و احتمال این که مورد استفاده مجدد قرار بگیرد، بسیار کمتر مى شود.
وی می‌افزاید: روزه‌دارى حتى در افراد لاغر یا با وزن طبیعى نیز به بدن فرصتى مى دهد تا چربىها را از ذخایر آن آزاد و مصرف کند و پس از پایان روزه دارى به جاى آن، چربى هاى تازه و مناسب ترى را جایگزین سازد.
این متخصص تغذیه با اشاره به این مطلب که غذا خوردن سبب مى شود خون فراوانى به دستگاه گوارش سرازیر شود که به دنبال آن بىحالى و کاهش توان فعالیت‌هاى دقیق فکری اتفاق مى افتد، یادآوری می‌کند: روزه با استراحت دادن به دستگاه گوارش و فرستادن خون کافى به سراسر بدن، بالاخص به سیستم اعصاب مى تواند به سلامت بدن کمک شایانى کند.
سحری و افطاری
دکتر میرعابدینی در پاسخ به این پرسش که چه غذاهایى براى سحرى و چه غذاهایى براى افطارى مناسب است، می‌گوید: بسیارى از افراد معتقدند هنگام سحرى باید از مواد غذایى که انرژى بالایى دارند، استفاده کنند تا در طول روز احساس گرسنگی به آنان دست ندهد. به همین دلیل، خوردن غذاهای چرب را ترجیح مى دهند، ولى باید توجه داشت که به دنبال مصرف مواد غذایى چرب، تشنگى شدیدى عارض می‌شود و مشکلات عدیده اى را در این افراد به همراه می‌آورد.
از طرف دیگر عده اى مواد قندى را ترجیح مى دهند. ذکر این نکته ضرورى است که مصرف مواد قندى و شیرینى به مقدار زیاد و در یک وعده، باعث افزایش ناگهانى هورمون انسولین در خون می‌شود و با توجه به این که هورمون یاد شده کا هش قند خون را به دنبال دارد، ممکن است عوارضى مانند سر گیجه، بى حالى، پرخاشگرى، عصبانیت و ضعف‌های ناگهانى به وجود آید.
پس بهتر است در وعده غذایى سحرى از موادغذایى استفاده شود که بتواند هم انرژى روزانه را تامین کند و هم از افت ناگهانى قند خون جلوگیرى به عمل آورد و مهم‌تر از همه این که باعث ایجاد تشنگى شدید نشود.
این متخصص تغذیه با اشاره به این مطلب که سحرى را نباید از برنامه‌غذایی ماه مبارک رمضان حذف کرد، می‌افزاید: بسیارى از افراد، وعده غذایی سحرى را به دلایل مختلفی و از جمله عدم توانایى در بیدار شدن به هنگام سحر، حذف مى کنند. حال آن که در روزهاى عادى فاصله زمانى بین۲ وعده غذایى شام و صبحانه روز بعد، حدود ۱۰ساعت است که تقریبا هفت ساعت از آن در حال خواب مى گذرد.
در ماه مبارک رمضان هم باید کوشید همین حداکثر فاصله زمانى بین وعده‌هاى غذایى رعایت شود. در صورت نخوردن غذا در سحرى و حذف آن، فاصله بین یک وعده افطار تا وعده افطار بعدى حدود ۲۰ تا ۲۴ ساعت مى شود که خالى ماندن معده و نداشتن منبع انرژى براى این مدت زمان طولانى، بسیار مضر است، زیرا تمامی فعل و انفعالات بدنى، از جمله روند ترشح اسید و آنزیم‌هاى گوارشى، عدم در دسترس بودن آب براى فعل و انفعالات حیاتى و اتمام انرژى به دلیل مصرف فقط یک وعده غذا، دچار اختلال می‌شود و عوارض مختلفى مانند سوزش سر دل، زخم معده، عدم تمرکز فکری، بی‌خوابی و عصبانیت پدید می‌آید.
وی می‌افزاید: اگر فقط افطار بخوریم و سحری را حذف کنیم، در این حالت در کمترین زمان فعالیت (شب)، بیشترین غذا خورده مى شود
و در بیشترین زمان فعالیت (طول روز) که بدن ما نیازمند به سوخت و ساز فعال براى انجام فعالیت‌هاى روزمره است، هیچ گونه منبع انرژى در دسترس نیست و این موضوع سبب افت کرد میزان و کیفیت فعالیت‌هاى روزانه می‌شود.
فاصله بین افطاری و شام
دکتر میرعابدینی در مورد تفاوت وعده‌های غذایی سحرى و افطارى یادآوری می‌کند: بدن ما در زمان افطار، در حال استراحت کامل است، بنابراین هنگام شروع افطار بایستى مواد غذایى سبک مصرف شود تا به طور ناگهانى به دستگاه گوارش فشاری وارد نیاید. از این‌رو توصیه مى کنیم افطار خود را با چند عدد خرما همراه با یک استکان چای یا شیر ولرم باز کنید و بین افطارى و شام نیز فاصله‌اى را در نظر بگیرید، مثلا در این فاصله مى توانید وضو بگیرد و نمازتان را بخوانید که هم ثواب نماز اول وقت را ببرید و هم حرکات نماز باعث شود بدنتان کمى از حالت استراحت درآید.
همچنین توصیه مى شود شام خود را با غذاهاى سبک، کم قند و فیبردار مانند سوپ، سبزیجات و سالادکه فشار چندانى به معده وارد نمى کنند، شروع کنید و سپس به سراغ شام اصلى بروید.
چرا که مصرف بیش از حد مواد غذایى شیرین و پُرچرب، هنگام افطار، منجر به تشنگى مى شود و مصرف زیاد نوشیدنی‌ها بالاخص مایعات خنک، با رقیق کردن اسید و آنزیم‌هاى دستگاه گوارش سبب اختلال در هضم و جذب مواد غذایى مى گردد و مشکلاتی مانند درد شکم ونفخ را به همراه می‌آورد.
این متخصص تغذیه در مورد مصرف زولبیا و بامیه در ماه مبارک رمضان می‌گوید: هنگام افطار ذخیره قندى بدن بسیار کم است و به همین دلیل بهتر است در این زمان با خوردن مواد قندى این کمبود جبران شود. بنابراین مصرف زولبیا یا بامیه به هنگام افطار مجاز است، البته به مقدار کم، زیرا مصرف بیش از حد آن به علت استفاده از روغن، کره، ماست و ادویه جات
مختلف در ترکیبات این نوع شیرینى و عدم اطمینان کافى به سلامت مواد مزبور، ممکن است سبب مسمومیت شود.علاوه بر آن، مصرف بیش از حد زولبیا و بامیه با توجه به این که اشتها را کاهش مى دهد، باعث عدم مصرف مواد غذایی مورد نیاز بدن مى شود.
فواید روانشناختی روزه داری
دکتر طاهره محمدی ـ روانشناس اجتماعی در مورد تاثیر مثبت روزه داری در درمان انواع بیماری‌های روانی می‌گوید: بالا رفتن اعتماد به نفس، افزایش روحیه تساهل و سازش، کاهش رفتارهای خشونت‌آمیز و پرخاشگرانه، افزایش انسجام و همبستگی اجتماعی، بالارفتن روحیه کار جمعی، کاهش استرس و اضطراب و راحت‌تر شدن کنترل رفتارهای غیر اجتماعی از مهم‌ترین تاثیرات مثبت روحی و اجتماعی ماه رمضان است که با روزه داری صحیح می‌توانیم شاهد این تحولات مثبت در افراد شویم.
وی با بیان این مطلب که توجه به مسایل عبادی و امور معنوی بهترین درمان برای بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی انسان است می‌افزاید: بر اساس یافته‌های روانشناسان نقش روزه در سلامتی روح و روان انسان به مراتب بیشتر از نقش آن در سلامتی جسم است، زیرا گرفتن روزه علاوه بر کاهش و حتی درمان بسیاری از بیماری‌های روحی، منجر به تقویت روان افراد می‌شود.
این روانشناس اجتماعی یاد آوری می‌کند: با توجه به اینکه در ماه رمضان ارزش‌های معنوی و عرفانی بیشتر از ماه‌های دیگر نمود پیدا می‌کند، بنابراین نوعی نظم در رفتارها و زندگی افراد حکم فرما می‌شود که در نتیجه آن، عادات ناپسند روزانه کاهش یافته و تاثیر مثبتی بر حالات روحی، عاطفی و حتی رفتارهای اجتماعی انسان ایجاد می‌کند.
وی با اشاره به این مطلب که روزه داری بهترین وسیله‌ای است که به افراد می‌آموزد چگونه هیجان‌های شدید روحی و درونی خود را کنترل کنند می‌گوید: روزه داری یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش خشونت و پرخاشگری افراد است با توجه به اینکه ریشه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی نظیر قتل، توهین، جرم، پرخاشگری و غیره در جامعه ریشه روحی و روانی دارد، می‌توان به یقین ادعا کرد با روزه داری، صبر و تحمل افراد در برابر ناملایمات زندگی افزایش می‌دهد، در نتیجه فرد در برابر این ناملایمات، از تصمیمات عجولانه و احساسی دوری و با تامل بیشتر تصمیم می‌گیرد به طوریکه همواره سعی دارد سازش را بر تنش ترجیح دهد، بر این اساس تحمل آنها در مقابل گرفتاری‌ها بیشتر از گذشته می‌شود، بطور کلی روزه داری بهترین وسیله‌ای است که به افراد می‌آموزد چگونه هیجان‌های شدید روحی و درونی خود را کنترل کنند.
احساس امنیت و آرامش درونی
دکتر محمدی در ادامه احساس امنیت و آرامش درونی را یکی دیگر از تاثیرات مثبت ماه رمضان بر حالات روحی افراد می‌داند و می‌گوید: اعتقادات مذهبی و معنوی افراد یکی از عوامل فراهم کننده آرامش روح و روان انسان‌ها است، امروزه افراد به دلیل انواع مسائل و مشکلات اجتماعی و اقتصادی به همراه رشد انواع تکنولوژی‌ها و صنعتی شدن، آن آرامش سابق و گذشته خود را از دست داده‌اند و روزه داری
و تعالی معنویت درونی می‌تواند موثرترین راه تامین کننده آرامش درون افراد و همچنین خانواده‌ها باشد. بطور کلی روزه اعتماد و آسایش خاطر برای انسان به وجود می‌آید زیرا انسان درک می‌کند که با روزه‌داری با خدای جهان و آفریننده خود رابطه پیدا کرده و از این روش به آرامش و رضایت دلنشینی دست می‌یابد.
وی می‌افزاید: امنیت و آرامش اجتماعی از دیگر فواید ماه رمضان است که در واقع یکی از تاثیرات روزه، به وجود آوردن آرامش روحی در افراد است که این امر به مراتب آثار مطلوب اجتماعی نیز به همراه می‌آورد. بطور کلی زمانی که فردی به آرامش درونی برسد، این احساس خود را به جامعه نیز انتقال می‌دهد و با خانواده و همکارانش احساس همدردی و برخورد بهتری دارد.
این روانشناس اجتماعی با بیان اینکه استرس و اضطراب در ماه رمضان نسبت به ماه‌های دیگر بسیار کاهش می‌یابد یادآوری می‌کند: از دیدگاه روانشناسان و مطالعات صورت گرفته، معنویت و دین داری تأثیر شگرف و معجزه‌آسایی بر سلامت روان انسان‌ها دارد و یکی از راهکارهای مفید مقابله با استرس، داشتن دین و اعتقاد به خدا است، بطور کلی سلامت روانی افراد در ماه رمضان به دلیل کاهش میزان استرس، اضطراب، رعایت برخی اخلاقیات نظیر دوری از دروغ گویی و دوری از برخی رفتارهای ناشایست، بیشتر از سایر ماه‌های سال است.
توصیه‌های پزشکی به روزه داران
ـ مایعات فراوان بنوشید: از آنجا که روزه‌داران نمی‌توانند در طول روز چیزی بخورند، بهتر است در فاصله افطار تا سحر به‌اندازه کافی مایعات بنوشند. البته لازم نیست میزان مایعات دریافتی هنگام افطار زیاد باشد، زیرا معده و دستگاه گوارش را دچار مشکل می‌کند، اما از زمان افطار تا سحر می‌توان به دفعات مایعات و آب نوشید.
ـ اگر مجبورید در محیط گرم کار کنید: برخی از افراد در مشاغل خاص مجبورند حتی در ماه مبارک رمضان در محیط‌های گرم به فعالیت‌هایشان ادامه دهند. پزشکانی که در محیط‌های اورژانس با درجه حرارت بالا در حال فعالیت هستند و یا رانندگان تاکسی و اتوبوس و نیز مأموران راهنمایی رانندگی، معمولا تعطیلی ندارند. خوشبختانه بدن این افراد کم‌وبیش با شرایط محیط وفق پیدا می‌کند و برخلاف آنچه تصور می‌شود، اختلالات بسیار شدیدی بر اثر گرما و روزه‌داری در بدن یک فرد سالم رخ نمی‌دهد. توصیه‌های عمومی در حدی که قابل‌اجرا باشد به آنها نیز پیشنهاد می‌شود و سیاست‌گذاران هم باید تا جای ممکن برای رفاه حال این افراد تدابیری بیندیشند.
ـ مراقب این علایم باشید: برخی از احسا‌س‌ها در روزه‌داری کاملا طبیعی است، مثلا احساس تشنگی، گرسنگی، خشکی دهان یا ضعف و خستگی زودرس به‌ویژه در روزهای اول ماه رمضان که هنوز بدن به روزه‌داری عادت ندارد، غیرطبیعی و نگران‌کننده نیست. اما برخی علایم نشانه تاثیر منفی و شدید روزه بر بدن است که در این صورت باید حتماً با پزشک مشورت کنید تا مطمئن شوید روزه‌داری در توان وبه صلاح شما است یا خیر؛ مثلا در سرگیجه‌های شدید، بی‌حالی در حدی که از انجام فعالیت‌های روزمره باز بمانید و با استراحت بهبود نیابید و حالت تهوع غیرطبیعی و ادامه‌دار.
ـ گاهی افرادی که بیماری‌های خاص دارند نیز با گرفتن روزه با علایمی روبرو می‌شوند که در صورت بروز آنها باید روزه را افطار کنند؛ مانند دردهای قلب در مبتلایان به ناراحتی‌های قلبی و درد معده در مبتلایان به زخم معده.
ـ روزه دارانی که مبتلا به بیماری خاصی هستند و باید دارو در ایام مبارک رمضان دارو مصرف کنند. قبل از هر چیز با پزشک معالج خود مشورت کنند و در زمان روزه داری هیچ گاه
وعده‌های دارویی خود را خودسرانه حذف و یا به زمان دیگر موکول نکنند. مصرف بسیاری از داروها را می‌توان پس از مشورت با پزشک به زمان سحری یا افطار منتقل نمود.
ـ بیمارانی که مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند فشارخون، چربی خون، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و بیماری کلیوی هستند باید با پزشک خود مشورت کنند.
ـ بیماران دیابتی باید پیش از شروع ماه مبارک تحت بررسی پزشکی قرار گیرند. بیماران باید از نظر سطح قند خون، فشارخون، چربی خون، انعقاد خون و بررسی‌های کلی وضعیت بیوشیمی خون پایش گردند و بر این اساس رژیم غذایی و دارویی مختص هر بیمار قبل از شروع ماه مبارک رمضان تعیین گردد.
ـ هم بیماران و هم خانواده مبتلا به دیابت باید در رابطه با خطرات تهدید کننده و عوارض روزه داری مورد مشاوره قرار گرفته و آموزش‌های لازم را دریافت کنند.
گروه گزارش
نظر شما