به گزارش خبرگزاری تسنیم از شهرضا، بازار قدیمی شهرستان شهرضا از آثار تاریخی و زیبا به یادگار مانده از دوره سلجوقیان است.

شهرستان شهرضا به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و ارتباط با عشایر و اقوام مختلف و با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی، صنعتی و کشاورزی در منطقه دارای اهمیتی خاص است.

وجود بازار بزرگ و قدیمی در مرکز شهر و در بخش‌های بازار آقا سیدعلی، نخود بریزها، کفاش‌ها، حاج ربیع و بازار مسگرها با معماری بومی و اصیل نشان از توانمندی هنرمندان بزرگ معمار این شهر است‌.

نوع ساخت و معماری بازار برگرفته از شیوه معماری دوره سلجوقیان با طاق‌های وسیع و بلند که وجود حجره‌های قدیمی و کاروانسراها و تیمچه‌ها بر شکوه و زیبایی این مکان تاریخی افزوده است.

 بازار بزرگ شهرضا با مساحتی در حدود 99 هزار و 705 متر مربع و بیش از 800 متر دالان سرپوشیده و 9 دهنه ورودی در چهار خیابان اصلی شهر، چندین اثر تاریخی مستقل از جمله مسجد جامع، شبستان مسجد جامع، کاروانسراهای تاریخی، تیمچه‌ها، سراهای تاریخی، سقاخانه‌ها، نمازخانه‌ها را در خود جای داده و خود نیز درست در مرکز شهر شهرضا واقع است.

بازار شهرضا از گوشه شرقی فلکه مرکزی شهر شروع و پس از 100 متر به طرف مشرق به جنوب منحرف شده و پس از حدود 200 متر چهار سوقی که یک شعبه به طرف جنوب و شعبه دیگر به طرف مشرق می‌رود و به جاده قدیمی شیراز ختم می‌شود.

بازار تاریخی با توجه به پیشینه باستانی شهرضا و موقعیت طبیعی و سیاسی آن به ویژه در روزگار سلجوقیان بزرگ که اصفهان به عهد ملکشاه پایتخت سرزمین ایران و سلطنت سلجوقی شد، باز می‌گردد.

نوشتن تاریخی منسجم و یک دست برای بازار شهر شما همانقدر سخت است که نوشتن تاریخ تام و تمام و پیوسته برای خود شهرضا، عجیب آن‌که این پهنه وسیع از چشم بسیاری از نویسندگان کهن و محققان معاصر دور مانده و در کتب بسیاری از آثار تاریخی شهرضا صرفا به بقعه امامزاده شاهرضا و بقعه امامزادگان ابراهیم و محمد در روستای تاریخی زیارتگاه و بقعه شاهزاده علی اکبر اکتفا شده است.

برای مثال ژان شاردن، سیاح فرانسوی و جواهر فروش جهانگرد، که سیاحت‌نامه بی‌نظیرش دایره‌المعارف تاریخ اجتماعی ایران صفوی است، قمشه را شهری با باغات فراوان دیده که ساختمان‌های مخروبه و کفترخانه بسیار دارد. وی از جزئیات شهر فقط به توصیف صحن و سرای امامزاده شاهرضا و ماهی‌های مقدس پرداخته است.

وجود کاروانسراها و تیمچه‌های متعدد اعم از سرپوشیده و باز، سقاخانه‌ها و نمازخانه‌ها و مساجد متعدد در محدوده بازار شهرضا که قدمت‌شان به روزگار سلاطین قاجار بازمی‌گردد، خبر از رونق و شکوفایی این بازار دارد.

باید بپذیریم یک زمانی شهرضا محدود به همین بازار بوده است و هسته مرکزی و قلب شهرضای امروز که در استان و منطقه و در سطوح بالاتر خودنمایی‌ها می‌کند همین بازاری است که امروز روزگار سختی را می‌گذراند ولی کسی وقعی به آن نمی‌نهد. هنوز هم بسیاری از مردم محل رفتن به بازار را راحت‌ترین و دم‌دستی‌ترین تفریح و فراغت خود می‌دانند چنان که می‌گویند: «بروم تا بازار و برگردم، شاید دلم باز شود» با این اوصاف قلب شهرضا بازار سنتی است.

بازار شهرضا در چند مرحله به تکوین رسیده است

کارشناس ارشد تارخ اسلام در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار کرد: بازار تاریخی شهرضا از لحاظ وسعت، رونق و تنوع فضاها در گذر زمان و به مرور دچار تغییراتی شده و به عبارتی بهتر در چند مرحله به تکوین رسیده است.

شهاب الدین سمنان افزود: اگر قدیمی‌ترین هسته آن را مربوط به روزگار سلجوقی و شاید ایلخانی بدانیم، بخش‌های متعددی از این مجموعه تاریخی مربوط به روزگار پسا ایلخانی چون آل مظفر، صفوی، زند، قاجار و پهلوی است که بیشتر این فضاها فاقد کتیبه و دیوارنوشت است و این از یک سو سبب ویرانی و تخریب و از سوی دیگر سبب گمراهی محققان و مسئولان در تاریخ‌گذاری علمی شده است، نگاهی به شکل و سایز آجرها و تفاوت در تزئینات بنایی و نمایی در نقاط مختلف مؤید این سخن است.

وی خاطرنشان کرد: این بازار یکی از مکان‌های دیدنی در ایام نوروز در شهرضا است که مسافران بسیاری را به خود جذب می‌کند، بازار تاریخی شهرضا برای مسافران بسیار جذاب و تاریخی است.

چندین کاروانسرای بازار تاریخی شهرضا به کلی تخریب شده است

کمی آن سوتر بازار این قلب فسرده شهر در حالی که به حیات شهر خود ادامه می‌دهد که چندین کاروانسرای آن به کلی تخریب شده مانند کاروانسراهای جعفرخان، بگیان، سلیمان و دانشور، تیمچه‌های بسیاری با مالکیت خصوصی تغییر کاربری داده شده و تبدیل به انبار و یا محلی برای جمع‌آوری آهن پاره و دور ریختنی‌های قیمتی شده (تیمچه رو باز معروف به تیمچه مشکی)، خیابان‌کشی‌های جدید از چند طرف سبب تخریب دهانه‌های بازار و بناهای باستانی وابسته به این مجموعه شده که به مرور از یادها خواهند رفت و این هویت بازار و هویت شهر است که با آن می‌رود.

قبرستان گنبد سبز، قبر شاه شجاع، زورخانه محله علیا معروف به گل زرد با حمام آن، زورخانه قدیمی واقع در مقابل تکیه باغملی و انتهای بازار، عصاری بازار، حمام بازار که در ساختمان مجزا برای زنانه و مردانه داشته، آب انبار بازار، برف‌اندازها و یخچال‌های بازار که در زمستان برف را از پشت بام به آنجا ریخته فشرده می‌کردند و بار خر کرده از بازار خارج می‌کردند، تخریب و جابجایی چندین سنگ‌آب قدیمی که متعلق به سقاخانه‌ها و نمازخانه‌های در طول بازار بوده است. 

ناآگاهی مردم و بعضی بازاریان صدمات جدی به بدنه بازار زده است

با وجود اینکه میراث فرهنگی شهر در سند ثبتی مجموعه بازار وضعیت عمومی آن را «دارای وضعیت نسبتا مطلوبی» می‌داند اما یک بعد از ظهر قدم زدن در بازار و کمی دقت چیز دیگری را ثابت می‌کند. سیاست‌های غلط اقتصادی فرهنگی از یک سو  و ناآگاهی مردم و بعضی بازاریان صدمات جدی به بدنه این پیر تنومند زده است.

حتی نقاط محدودی که در بازار مالکیت وقفی وجود دارد آنطور که باید و شاید ضمانت اجرای وقف را جدی نگرفته‌اند. سقاخانه‌های بازار که تعدادشان از گذشته تا بحال افزون از ده عدد است همه وقف محسوب می‌شوند. همینطور مساجد و نمازخانه‌های بازار همگی اوقافی محسوب می‌شوند ولی در همین صد سال گذشته تغییراتی بسیاری در آنها انجام شده است که خوشایند نیست.

همینطور بازارچه کفاشی حاج ربیع (تأسیس 1299 قمری) هم وقف است- چهار دانگ وقف سیدالشهدا چهار دانگ وقف اولاد- که وقف‌نامه آن هم موجود و توسط متولیان آن نگهداری و اداره می‌شود اما همان هم دستخوش تغییرات غیراصولی و دستکاری‌های بنایی شده،  است.

 برخی مساجد نیز موقوفاتی دارند مثل مسجد جمعه و مسجد حاج حسن واقع در دهانه کوچه هفت پیچ که چندین مغازه از راسته بازار گنبد سبز موقوفه آن هستند اما همان‌ها نیز فقط باید سر برج کرایه موقوفه را بدهند و خود مکان و ساختمان آن نزد هیچ بنی بشری اعم از کاسب، اداره اوقاف، صاحب موقوفه قائم بالذات دارای ارزش نیست.

فراموشی مشاغل سنتی در شهرضا که روزی هویت این شهر بوده‌اند

به موازات آسیب‌های ظاهری که بر بنا وارد آمده، زندگی اجتماعی هم که به مدت چند سده در بازار جاری بوده دچار تحولاتی ناخوشایند گشته چنان که بسیاری از مشاغل که روزی هویت این شهر بوده‌اند به دست فراموشی سپرده شده و با آخرین بازماندگان از صاحبان آن فن هفته‌ای دو سه روز آن هم من باب سرگرمی کرکره مغازه‌شان را بالا می‌کشند و نه کسی به سراغ‌شان می‌آید و نه آنان پناهی جز توکل بر خدا دارند.

تخت‌کشی، پینه دوزی، ملکی دوزی، نمدمالی، پالان‌دوزی، لبافی، صباغی، خامه‌فروشی، دباغی، ندافی و سراجی، حلاجی، شیره‌پزی، صابون‌سازی و شماعی، حدادی، چلونگری، درودگری، نجاری، خراطی سنتی با دست از جمله مشاغل فراموش شده و یا قریب به فراموشی است که روزی هر کدام در بازار شهرضا استادانی بنام داشته که از شیراز، آباده و فسا و فیروزآباد هم برایشان مشتری می‌آمده است.

حفظ و احیای بازار شهرضا، حفظ و احیای هزار سال تجربه حیات اجتماعی است

بنابر آنچه گفته شد ضرورت ثبت بازار شهرضا به عنوان یک مجموعه تاریخی – فرهنگی که هنوز هم علی‌رغم ناملایمات بسیار که از پس قرون به سرش آمده راست قامت و با شکوه مثل مردمان این دیار به حیات اجتماعی خود ادامه می‌دهد، ذیل آثار باستانی و فرهنگی ملی ضرورتی است،  اهمیت آن از دو جهت احساس می‌شود اول از جهت بنا و دوم از جهت حیات اجتماعی خاصی که فقط در آنجا جریان دارد و این محوطه تاریخی را در حکم یک موزه مردم‌شناسی زنده در آورده است.

وجود بازار بزرگ شهرضا با بافت سنتی توانسته در دنیای مدرن و پرزرق و برق امروزی مکان بسیار مهمی برای کسب و تجارت مردم باشد و می‌طلبد مسئولان توجه بیشتری نسبت به مرمت این مکان‌های تاریخی داشته باشند.

 امید است که با شناسایی و استفاده از این فرصت هم به ساختمان مجموعه فرهنگی بازار شهرضا توجه بیشتری شود، هم مشاغل و اصناف در حال تهدید شناسایی و آنها که مدتی است چراغ‌شان خاموش است احیای‌شان بکنند. حفظ و احیای مجموعه تاریخی بازار حفظ و احیای بیش از هزار سال تجربه حیات اجتماعی است.

انتهای پیام/ح