صاحب‌خبر -

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، مجله علوم انسانی زاویه، شب گذشته دوم اسفند ماه با موضوع «منشور روحانیت امام خمینی(ره)  و چالش های پیش روی روحانیت» و با حضور دکتر محمدرضا اسدی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) و حجت الاسلام دکتر حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی روی آنتن شبکه 4 سیما رفت.

 

حوزه های علمیه باید نبض جامعه در تفکر آینده را در دست داشته باشند

 

براساس این گزارش، دکتر محمدرضا اسدی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در این برنامه با اشاره به اینکه اگر حرکت روحانیت در این کشور به دلیل اینکه هدایت مردم را در اختیار دارد، دچار آفت شود، کشور منحرف می شود، اظهار کرد: امام خمینی (ره) با تعابیر متنوع، رابطه ای میان فقه و حکومت قائل می شدند و می فرمودند که «حکومت عبارت از فلسفه عملی فقه در تمامی زوایای زندگی بشر است» و حکومت را پاسخ عملی اسلام به معضلات و مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می دانستند و به تعبیر دیگری از ایشان «فقه تئوری عملی زندگی از گهواره تا گور انسان است».

 

وی ادامه داد: اهل فقه به صراحت بیان می کنند، در عین حال که قائل به فقه جواهری و مصطلح هستند، توان پاسخگویی به مسائل جامعه را ندارند و حوزه های علمیه نیز روی این موضوع توجه داشته اند، همایش ها و سمینارهای مختلف را در این زمینه برگزار کرده اند اما باید در عمل بررسی کرد که این موضوع چه میزان عملیاتی شده است.

 

اسدی با اشاره به اینکه زمانی که امام می فرماید: «اجتهاد مصطلح نمی تواند پاسخگوی مسائل جامعه باشد» ، ما باید بررسی کنیم به چه معنا اجتهاد می تواند پاسخگویی کند، تصریح کرد: امام خمینی(ره) تاکید می کردند که حوزه باید نبض جامعه را در اختیار داشته باشد لذا برای امروز که به دنبال آینده پژوهی هستیم، توقع از حوزه آن است که نبض جامعه در تفکر آینده را در دست داشته باشد و چند قدم از جامعه جلوتر باشد.

 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) با بیان اینکه مشکل اصلی آن است که حوزه مانند دانشگاه، هنوز جایگاه اصلی خود را نمی شناسد، افزود: امروز مشکل این است که چرا حوزه در مسائل حساس، پاسخگو نیست ، چرا این اتفاق رخ داده است؟ اگر به لحاظ تاریخی بررسی شود، حوزه ها یک قبض و بست تاریخی داشته اند، در یک دوره ای تمامی علوم دینی و غیردینی مانند ریاضیات، نجوم، هیات و طب و در کنار آن ادبیات، اخلاق و فقه در حوزه تدریس می شد اما به مرور زمان این دروس حذف شد و علوم غیردینی کنار رفت و حتی دروسی مانند فلسفه و اخلاق و تفسیر نیز حذف شد.

 

وی ادامه داد: حوزه در تمامیت، خود را مورد پرسش قرار نمی دهد، در حالی که احتیاج داریم حوزه در کلیت، همواره به عنوان یک problem خود را مورد سوال قرار دهد و نسبت خود را با دنیای جدید، مشخص کند.

 

اسدی با بیان اینکه این انتقادات به معنای ضعف عملکردی حوزه نیست، گفت: حوزه امروزه در اعزام مبلغان به داخل و خارج مناسب عمل می کند و به آموزش ها جهت داده است اما بدنه حوزه هنوز به این خودآگاهی تاریخی دست پیدا نکرده است.

 

پاسخگو شدن حوزه در موضوعات جدید، نیازمند تعامل با دانشگاه است

 

در ادامه این برنامه، حجت الاسلام دکتر حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در این برنامه در پاسخ به این سوال که چرا دانشگاه و حوزه به جایگاه واقعی خود در کشور نرسیده اند، بیان کرد: مشکل حوزه و دانشگاه از یکدیگر جدا نیست و این دو مشکلات یکدیگر را به هم انتقال می دهند و به تنهایی نیز قادر به حل مشکلات نیستند و نیازمند تعامل هستند.

 

وی با اشاره به اینکه اگر فقه به تنهایی بخواهد در حوزه های عمومی و مسائل اجتماعی وارد شود و حکم و فتوا دهد، باید نسبت به موضوعات بصیرت کافی داشته باشد، افزود: فقیه در سه دسته موضوعات عرفی، مستنبطه و یا تخصصی فتوا می دهد، موضوعات عرفی همان چیزی است که در فرهنگ عمومی و زندگی روزمره مردم جریان دارد و فقیه نیز با توجه به حضور در عرف می تواند، در این زمینه ها پاسخ دهد البته ممکن است گاهی نیز فاصله داشته باشد.

 

پارسانیا در پاسخ به این سوال که آیا واقعا فقها در عرف حضور دارند، گفت: اگر فقیه در عرف نباشد، مسیر مشخص و فتوا دادن برای این مسائل، هموار تر است.

 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه دومین مورد، موضوعات مستنبطه است، تصریح کرد: فرضا راجع به نماز، خمس و ... سخن گفته می شود که ابتدا باید ادله را بررسی کرد و با کارهای فقهی استنباطی از موضوع ارائه دهد.

 

وی با اشاره به اینکه مهمترین حیطه فتوا، در زمینه موضوعات تخصصی است که فقیه در این زمینه ها، باید تخصص لازم را داشته باشد، گفت: فقیه برای آنکه خود در این زمینه ها متخصص باشد، نیازمند، حوزه های تخصصی فقه است البته یک فقیه نمی تواند در تمامی موضوعات تخصص داشته باشد.

 

پارسانیا درباره اینکه در زمینه اقتصاد، کدام بخش از جامعه متخصص است؟، گفت: امروز تنها برای حوزه فقه، اصول و استنباط باقی مانده است و موضوعات ناظر به این قبیل حوزه های تخصصی وجود ندارد و در دیگر مجموعه ها پرداخته می شود اما باید گفت آن بخش، چه میزان مسائل و مشکلات جامعه در این موضوعات را می داند و چه میزان مسائل و نظریات از خودش است.

 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه در دانشگاه مسئله و نظریه از جاهای دیگر گرفته شده است، تاکید کرد: حوزه بنا دارد در خصوص موضوع بانکداری به ارائه نظر بپردازد، اما چون بانک یک مسئله نوپدید است لذا در گام اول باید بانک شناخته شود و این نیازمند یک دانش و تخصص است.

 

وی با اشاره به اینکه اقتصاد اجتماعی در بانکداری نیز باید مورد بررسی قرار گیرد که یک سطح از دانش اقتصاد را نیازمند است، گفت: در این قبیل حوزه ها، با مسائل متفاوت و جدی مواجه هستیم که نمی توان با نظریات غربی پاسخگو بود.

 

پارسانیا در پاسخ به این سوال که در موضوعات جدید مانند فضای مجازی، ازدواج سفید، ارتباط با نامحرم، سلول های بنیادین و ... فقه جدید و روحانیت چه کاری انجام داده است؟، تصریح کرد: فردی که صرفا قوه استنباط دارد، چطور ممکن است در خانه بنشیند و در این زمینه ها نظر دهد؟ ما باید موضوع را بشناسیم و بدانیم این موضوع را کدام دانش باید ابتدا شناسایی کند؟

 

کار حکومتی کردن در حوزه، نیازمند طرح پرسش های حکومتی است

 

دکتر محمدرضا اسدی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در ادامه این برنامه در پاسخ به این سوال که پس از 40 سال از انقلاب و 30 سال از تدوین منشور روحانیت، زمان خروج از این عقبه تاریخی حوزه نرسیده است، گفت: همانطور که دکتر پارسانیا گفت، نباید مسائل حوزه و دانشگاه را از یکدیگر جدا کرد و همانگونه که حوزه از دانشگاه ایراد و اشکال وارد می کند که آیا به مسائل جامعه و حکومت می پردازد، می توان مطرح کرد که حوزه چه میزان به مسائل جامعه می پردازد و فرضا در زمینه بانکداری تئوری ارائه دهد یعنی همانگونه که از دانشگاه درخواست راه حل در موضوعات نمی شود، از حوزه نیز پرسشی صورت نمی گیرد.

 

وی با اشاره به اینکه پرداخت فقها به موضوع شناسی و ارائه فتوا صحیح است، افزود: اگر از حوزه انتظار کار حکومتی داریم باید پرسش حکومتی نیز مطرح کرد و امروز چنین توقعی از حوزه ها نیست و معتقدم حکومت با حوزه، ارتباط پرسش و پاسخی ندارد و این همانند آن است که از دانشگاه خواسته نمی شود تا معضلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را برطرف کند.

 

حل مسائل روز کشور نیازمند تعامل جدی حوزه و دانشگاه است

 

در ادامه این برنامه، حجت الاسلام دکتر حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به اظهارات دکتر اسدی، گفت: انقلاب از دل حوزه و افراد حوزوی جوشید و به موفقیت رسید و این متون اجازه توقف نمی دهد البته امروز کمی متوقف شده ایم و دلیل آن است که بدنه ای که در حوزه انقلاب کرد، از آن خارج شد و وارد انقلاب شد و فضای درس و بحث حوزه در اختیار افرادی قرار گرفت که کمتر در متن انقلاب حضور داشتند و فضای حوزه نجف بیشتر در حوزه قم مستقر شد.

 

وی با بیان اینکه حل مسائل روز کشور نیازمند تعامل جدی حوزه و دانشگاه است، ابراز کرد: حوزه باید عرصه ارتباط خود با دانشگاه را در این قبیل موضوعات فراهم کند البته آسیب های ما نوعا در حوزه مسائل نظری دانشگاه است زیرا نظریات ناظر به مسائل بومی ما نیست و یک استاد برای آنکه زندگی روزمره خود را مدیریت کند باید مقاله در سطح ISI بنویسد و ناظر به مسائل آنها پاسخ دهد، شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب می کند، این رویه نباید حاکم باشد اما مجددا دانشگاه فضا را به این سمت سوق می دهد.

 

پارسانیا با بیان اینکه مراکز پژوهشی حوزه امروز تحت مدیریت حوزه عمل نمی کنند، تصریح کرد: این موضوع ناشی از مشکلات مدیریت حوزه است زیرا آنقدر در زمینه مباحث تاریخی خود باید وورد کند که به این زمینه ها نمی رسد البته مدیریت در این زمینه حق هم دارد، زیرا نگران است که همین مباحث سطحی حوزوی را نیز از دست بدهیم.

 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه موضوعات علوم انسانی زمانی که در حوزه هویت نمییابد، ذیل علوم دانشگاهی هویت می گیرد، بیان کرد: زمانی برای انتشار یک نشریه، شخصیت های حوزوی نمی توانستند، حضور داشته باشند البته امروزه کمی شرایط تغییر کرده است اما هنوز اگر بنا باشد، کاری صورت گیرد، باید با دانشگاه ارتباط برقرار کنند.

 

مشخص کردن نسبت اسلام با مدرنیته، بزرگترین مشکل حوزه

 

دکتر محمدرضا اسدی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در ادامه این برنامه با بیان اینکه بزرگترین و مهمترین مشکل مطرح بصورت عام در روحانیت و به صورت خاص در حوزه، همان فرمایش شهید مطهری یعنی مشخص کردن نسبت اسلام با مدرنیته است، گفت: این مشکل ابعاد متنوعی دارد، در حال حاضر دنیای جدید، مسائل خود را خوب مشخص می کند و راه حل ها را نیز به خوبی در نهادهای مشخص پاسخ می دهد و این دنیای مدرن، اعلام کرد مسائل فکری خود را در دانشگاه مرتفع می کند.

 

وی با اشاره به اینکه غرب اگر معضلی در جامعه شناسی، روانشناسی، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و ... باشد، در دانشگاه مرتفع می کند، افزود: امروز از علوم غرب، پوسته اش به ما رسیده است و زمانی که نظریات مختلف در علوم گوناگون را مطالعه می کنیم، غافل هستیم که این نظریات ناظر به مسائل غرب تدوین شده است.

 

تولیدات علمی دانشگاه، به سمت کنار زدن حوزه در حرکت است

 

اسدی با اشاره به اینکه حوزه آن چنان که دانشگاه در غرب، مشکل گشایی می کند، فعالیتی ندارد، تاکید کرد: بزرگترین مشکل آن است که دانشگاه در حال تولید علومی است که کم کم حوزه را کنار خواهد زد.

 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) با بیان اینکه روزی عالِم دینی در کشور حرفی را مطرح می کرد و تمام مردم گوش می دادند، اظهار کرد: امروز باید بدانیم بخشی از جامعه با عقلانیت دانشگاهی در حال پرورش است و چشم مردم امروز به عالم دینی نیست زیرا روشنفکران دینی به وجود آمده اند که معتقدند دین را به همان قوت عالمان دینی می شناسند و این یعنی نهاد جامعه مدرن در عرض جامعه سنتی ما که روحانی، جامعه شناس آن بود، وارد شده و روشنفکر آن مدعی شناخت جهان است.

 

وی با بیات اینکه حوزویان معتقدند که دانشگاه به ترویج و تدریس علم سکولار می پردازد و باید این علم به انسانی اسلامی تغییر کند، گفت: دانشگاهیان دو پاسخ می دهند، اولا ماهیت این علم انسانی اسلامی مشخص نیست مضاف بر آن، این علم سکولار مشکل ما را برطرف می کند چرا باید به سمت این علم اسلامی برویم که در عمل نیز مشخص نیست چه خروجی ای دارد.

 

 

 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) اضافه کرد: دانشگاه می گوید: حوزیان تاکید دارند علوم انسانی باید متحول شود ما می گوییم که علوم اسلامی باید متحول و باید در فلسفه، فقه، عرفان، اخلاق و تفسیر به روز شود، امروز ایراد دانشگاه به حوزه این است که چرا در اخلاق، تنها از اخلاق فردی می گویید و به سراغ اخلاق پزشکی، فرهنگ عمومی و تجاری و پژوهش که نیاز است، نمی روید؟ چرا در فلسفه با متافیزیک سنتی حرکت می کند، با وجود این همه مسئله جدید در فلسفه، چرا فلسفه شما پویایی و تحرک را ندارد؟ در فقه، با اعلام حوزه علمیه قم که به صورت رسمی 600 درس خارج برگزار می شود، چند درصد مسائل مطرح شده ناظر به مسائل مستحدثه و چند درصد تکرار است؟

 

حوزه و دانشگاه خلاق و پویا نیستند

 

وی در ادامه گفت: حوزه نمی تواند دیگران را زیر سوال ببرد اما خود زیر سوال نرود، تصور من این است که باید از حوزه رقابت و اشکال گیری خارج شویم و باید فضای تعامل برقرار شود و این تا زمانی که حوزه بصورت مبنایی دانشگاه را قبول نداشته باشد و دانشگاه نیز بصورت مبنایی حوزه را قبول نداشته باشد، حادث نمی شود ، مشکل کشور ما پرداختن سیاسی به موضوعات است، در این کشور تا از بالا گفته نشود که باید علوم انسانی اسلامی داشته باشیم، حوزه به این سمت حرکت نمی کند و یا در دانشگاه تا زمانی که از بالا گفته نشود که باید مهندسی اجتماعی و فرهنگی متناسب با نیازهای روز داشته باشید، به این سمت حرکتی نمی کنند، در حال یکه این دو نهاد باید خلاق و پویا باشند.

 

در کشور الحاد آشکار نداریم

 

در ادامه این برنامه، حجت الاسلام دکتر حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به اظهارات دکتر اسدی، گفت: برگزاری صدها جلسه درس خارج در حوزه نقص است یا نقطه قوت؟ اینکه حوزه سنت خود را بازخوانی و ادامه می دهد، حسن است و این حداقلی است که حوزه باید داشته باشد و امروز هراس داریم، همین حداقل ها را از دست بدهیم البته باید در این جلسات مسائل جدید مطرح شود و این مشکل امروز حوزه است.

 

وی با اشاره به اینکه حوزه میراثی است که اگر بد با آن برخورد شود، از دست خواهد رفت، تصریح کرد: نباید بعد از 40 سال انتظار داشت که سنت خود را هم حفظ نکرده باشد.

 

پارسانیا در پاسخ به سوالی مبنی بر یافتن راه حل مقابله با افزایش الحادگری در جامعه، بیان کرد: براساس آمارهای دانشگاهی معتقدم امروز فضای کشور به سمت دین گریزی نمی رود و الحادگری در حال افزایش نیست و اگر بنا به تقابلی هم باشد، تقابل عریان نیست بلکه براساس پیش بینی امام خمینی(ره)، تقابل اسلام ناب با اسلام آمریکایی را خواهیم داشت و نباید نسبت به الحاد آشکار احساس خطر کرد.

 

تحول علوم انسانی به معنای نادیده گرفتن علوم مدرن نیست بلکه عمیق خواندن آنهاست

 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه حوزه برای پاسخ دادن به این موضوعات باید به حوزه های تخصصی آنها وارد شود که در نهادهای موجود در قالب علوم انسانی مطرح می گردد، افزود: بخش علوم انسانی ما گرفتار آسیب است و احساس نوعی تعامل و گفتگو میان دانشگاه و حوزه در این باره می شود هرچند این درخواست نوعی تقابل و رقابت تلقی می شود؛ حوزیان می گویند، علوم به لحاظ میانی بازخوانی شود، پرسش های ناظر به مسائل داخلی باشد، اعلام می شود که با داده ها درگیر هستید، در حالی که اصلاح نظریات ما در این بخش به معنای نادیده گرفتن علم مدرن نیست بلکه به معنای عمیق خواندن این علوم است.

 

وی با اشاره به اینکه مطالبه دانشگاهیان در همین نداشتن اخلاق در پزشکی و ... خلاصه نمی شود بلکه آنها توقع بازخوانی دین در فضای کانتی و نئوکانتی را دارند، گفت: این احساس رقابت، یک چالش هویتی را به صورت جدی ایجاد می کند که امام خمینی(ره) در وصیتنامه خود، به این چالش، دو مرتبه اشاره می کنند لذا باید برای حل این مشکل چاره اندیشی کرد.

 

پارسانیا اضافه کرد: امروز دروس حوزوی در قالب دروس دینی در دانشگاه در حال تدریس است و حدود 100 هزار دانشجو در این رشته ها داریم و میراث گذشته حوزه را در بقچه منقول و معقول در قالب دانشکده الهیات ارائه دادیم، در حالیکه در این دانشگاه باید فلسفه دین با ادبیات جدید ارائه می شد.

 

وحدت حوزه و دانشگاه با همایش و سمینار محقق نمی شود

 

دکتر محمدرضا اسدی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در ادامه این برنامه در واکنش به اظهارات دکتر پارسانیا گفت: چرا در کشور 30 سال است از وحدت حوزه و دانشگاه گفته می شود؟ مشکل کشور ما این است که بسیاری از مباحث را در قالب تعارف و توصیه و تحت مسائل سیاست کلی کشور پیش می بریم و آیا شورای عالی انقلاب فرهنگی نباید تعریف و نسبت جدی میان حوزه و دانشگاه ارائه دهد، البته نه در قالب همایش و سمینار و یا گرامی داشتن یک روز 27 آذرماه در هر سال، بلکه باید به صورت جدی در این زمینه اقدام کرد.

 

وی با بیان اینکه حوزویان فی الجمله در سنت مانده اند و دانشگاهیان نیز در غرب گیر کرده اند، گفت: دنیای جدید امروز به ما هجوم آورده است، نماینده آنها دانشگاه و نهادهای وابسته است و نماینده دنیای سنت و دین، روحانیت و حوزه هستند که هنوز زبان و مبنای مشترک برای گفتگو با یکدیگر پیدا نکرده اند.

 

سیاست های کلی کشور در حوزه اجرا دگرگون می شود

 

در ادامه این برنامه، حجت الاسلام دکتر حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه در حوزه سیاستگذاری ما خاموش هستیم، بیان کرد: به دلایلی فرهنگ سیاستگذاری در عرصه علم در کشور ما وجود ندارد، نه مسئولان، نه دانشگاهیان و نه حوزیان در این زمینه مطالبه ای ندارند و مجریان نیز خود را بدهکار این مسئله نمی دانند و تمام فعالیت هایی که در دانشگاه یا حوزه در حال صورت گرفتن است، فعالیت مدنی است و هیچ سیاستی آن را حمایت نمی کند.

 

وی با بیان اینکه اگر سیاستی داشته باشیم یا ابلاغ نمی شود و یا اجرایی نمی گردد، مطالبه ای هم صورت نمی گیرد، ابراز کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی زمانی که سیاستگذاری می کند، مورد هجمه قرار می گیرد، ما بهترین سندها را داشته ایم البته برای سیاستگذاری، سند داشتن شرط لازم است اما کافی نیست.

 

پارسانیا با اشاره به اینکه در سند جامع علمی کشور در زمینه رشته های استراتژیک خوب عمل کردیم اما ذیل این سند از تحول علوم انسانی گفته شد که نتیجه ای حاصل نشده است، تصریح کرد: در حوزه سیاست ها، اصول یک سند اسلامی است اما در اجرا اصلا اثری از اسلام باقی نمی ماند.

 

حوزیان پیرو اند نه پیشرو

 

اسدی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در بخش پایانی برنامه تاکید کرد: حوزه توان گفت وگو با جامعه سنتی را دارد اما توان گفت وگو با جامعه مدرن را ندارد، حوزه توان گفتمان سازی ندارد، امروز حوزیان پیشرو نیستند بلکه پیرو هستند و تا زمانی که حوزه توان گفتمان سازی نداشته باشد، نمی تواند مخاطب داشته باشد.

∎​