روزنامه شرق در یادداشتی به قلم جاوید قربان‌اوغلی، آورده است: زوما، سومین رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، از زمان فروپاشی آپارتاید و روی‌کارآمدن حکومت دموکراتیک و غیرنژادی در این کشور بود. نکته جالب در تاریخ کوتاه سیاسی این کشور کناررفتن داوطلبانه اولین رئیس‌جمهور در اوج شهرت بین‌المللی و مقبولیت داخلی و سرنوشت دو خلف او، تابو امبکی و جیکوب زوما و کنارگذاشته‌شدن از قدرت پیش از پایان دوره قانونی است.

پس از پیروزی کنگره ملی آفریقا در نخستین انتخابات آزاد در سال ١٩٩٤، نلسون ماندلا با وجود بی‌رغبتی، به دلیل اصرار رهبران احزاب ضدآپارتاید، ریاست بر کشورش را برای یک دوره (پنج ساله براساس قانون اساسی) پذیرفت. ماندلا هرگز خود را در کسوت ریاست‌جمهوری قرار نداد و به گفته خود با واگذاری اختیارات به تابو امبکی، معاون رئیس‌جمهور، نسل جوان‌تر از خود را برای اداره کشور آماده کرد. او در سال ١٩٩٧، پس از گذشت سه سال از زمان به‌دست‌گرفتن قدرت، در انتخابات سراسری کنگره ملی آفریقا (ANC) داوطلبانه از ریاست حزب کناره‌گیری کرد تا بر اساس سنت سیاسی کشور، تابو امبکی، رئیس جدید حزب حاکم پس از پیروزی قابل‌پیش‌بینی کنگره ملی در انتخابات پارلمانی به عنوان دومین رئیس‌جمهور کشورش سوگند یاد کند.

در سال ١٩٩٩ دومین انتخابات آزاد سراسری برگزار شد و بار دیگر کنگره ملی آفریقا به رغم کاهش محسوس آرا، همچنان با کسب اکثریت پارلمانی، تابو امبکی، رئیس جدید کنگره ملی، را به عنوان دومین رئیس‌جمهور برگزید. امبکی به تبعیت از قاعده حزبی، جیکوب زوما را به عنوان معاون رئیس‌جمهور برگزید اما پس از علنی‌شدن اخذ رشوه از سوی مشاور زوما، در یک معامله تسلیحاتی و محکوم‌شدن او در دادگاه، در سال ٢٠٠٥ امبکی معاون خود را برکنار کرد. دو سال پس از این رویداد تحقیرآمیز، در سال ٢٠٠٧ در چهل‌وهفتمین کنگره سراسری حزب، زوما با آرای نسبتا قابل‌توجهی، امبکی را شکست داد که خود را برای سومین‌بار کاندیدای ریاست حزب کرده بود و به ریاست حزب برگزیده شد.

یک سال بعد از این واقعه، کمیته اجرائی حزب پس از یک نشست اضطراری در سپتامبر ٢٠٠٨ با صدور بیانیه‌ای از امبکی خواست به فوریت از سمت خود کناره‌گیری کند. امبکی در ظاهر به اتهام سوءاستفاده از قدرت و در واقع قربانی انتقام جیکوب زوما و تیم جدید رهبری حزب، با تبعیت از تصمیم حزب، پیش از پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری خود از قدرت کناره‌گیری کرد. زوما که در ژوئن ٢٠٠٩ به عنوان سومین رئیس‌جمهور سوگند یاد کرد، به‌رغم سابقه مبارزاتی علیه آپارتاید، برخلاف اسلاف خود، سابقه‌ای نه‌چندان قابل‌قبول در زندگی شخصی و اجتماعی داشت.

زوما تحصیلات دانشگاهی نداشت و به رغم داشتن چهار همسر، با اتهامات اخلاقی متعدد در دادگاه حاضر و مجبور به پاسخ‌گویی شد. پرونده‌های متعدد فساد مالی، سوءاستفاده از منابع عمومی برای مصارف شخصی و اخذ رشوه و اخیرا رسوایی همدستی با خانواده ثروتمند هندی‌تبار گوپتا در سوءاستفاده از قدرت از دیگر موارد دوران حاکمیت زوما بود. در ٩ سال زمامداری زوما سرمایه اجتماعی و محبوبیت کنگره ملی به پایین‌ترین سطح تنرل یافت.

تعداد کرسی‌های این حزب بلامنازع در مجلس ملی به شکل چشمگیری کاهش یافت، در انتخابات شهرداری‌ها، اداره شهرهای بزرگی چون ژوهانسبورگ، پرتوریا به احزاب دیگر واگذار شد، رشد اقتصادی که در دوره ماندلا و امبکی میانگین شش درصدی را داشت، به رقم یک درصد تنزل یافت، نرخ بی‌کاری با ٢٧ درصد به بالاترین حد خود پس از سال ١٩٩٤ رسید و مهم‌تر از همه این موارد، آفریقای جنوبی درگیر فساد سازمان‌یافته‌ای شد که امروز سیریل رامافوزا، رهبر جدید حزب و رئیس‌جمهور منتخب، پرچم آن را به اهتزاز درآورده و مبارزه با فساد را در رأس برنامه‌های خود قرار داده است.

برکناری زوما به دلیل فساد، وضعیت اقتصادی و شرایط رو به افول حزب حاکم، از مدت‌ها قبل در برنامه سیاست‌مداران و استراتژیست‌های کنگره ملی آفریقا قرار داشت. احزاب مخالف در پارلمان به رهبری ائتلاف دموکراتیک کرارا صلاحیت زوما برای اداره کشور را از طریق طرح سؤال به‌ چالش‌ کشیده بود. باوجوداین، تنها راهکار قانونی کنارگذاشتن او فقط از طریق تصمیم حزب یا مجلس ملی امکان‌پذیر بود. چندین تلاش در راستای زیرسؤال‌بردن صلاحیت زوما در کمیته اجرائی حزب و مجلس ملی به‌دلیل افتراق و جبهه‌بندی درون حزبی و نداشتن آرای کافی (دوسوم) در مجلس ملی با ناکامی روبه‌رو شد.

با انتخاب سیریل رامافوزا به رهبری حزب در دسامبر سال گذشته، این روند شدت گرفت، ضمن آنکه اوج‌گیری اتهامات علیه او، بحران اقتصادی و اخیرا بحران آب در شهر توریستی کیپ‌تاون، این روند را شدت داد.
رامافوزای ٦٥ ساله رهبر جدید کنگره ملی و رئیس‌جمهور در آفریقای جنوبی به عنوان یک استراتژیست، مذاکره‌کننده ماهر و تاجری موفق شهرت دارد. او در سال ١٩٩١ در‌حالی‌که ٣٩ سال داشت، به سطح دبیرکلی ارتقا یافت و تا سال ١٩٩٩ در این سمت به سامان‌دهی کنگره ملی پرداخت، در دوره چهار ساله انتقال قدرت (٩٤-١٩٩٠) از رژیم آپارتاید تا برگزاری انتخابات دموکراتیک و غیرنژادی رهبری مذاکرات از طرف کنگره ملی را به عهده داشت.

توانمندی حرفه‌ای، مهارت فوق‌العاده در مذاکره و هوشمندی شخصی او انتقال قدرت را به اتفاق رولف مایر از حزب ملی به آرام‌ترین شکل ممکن میسر کرد. ماندلا در خاطرات خود به‌کرات از سیریل رامافوزا به عنوان مذاکره‌کننده‌ای حرفه‌ای یاد می‌کند. زوما برخلاف سلف خود، امبکی، حاضر به استعفا نبود و به صراحت با درخواست کمیته اجرائی حزب برای کناره‌گیری مخالفت کرد. زوما قصد داشت با ارجاع موضوع به مجلس ملی یک‌بار دیگر با یارگیری و خرید آرا، برخی نمایندگان حزب را وادار به عقب‌نشینی کند. به طور طبیعی رأی‌گیری برای عدم صلاحیت زوما در پارلمان علاوه‌بر ریسک آن، لطمه بزرگی به حزب حاکم بود.

رامافوزا این‌بار توانایی حرفه‌ای خود را در مذاکرات فشرده و طولانی با رئیس‌جمهور و متقاعدکردن وی برای کناره‌گیری مسالمت‌آمیز از قدرت به کار گرفت؛ مأموریتی که مانند گذشته با موفقیت پشت‌سر گذاشت و با وجود بیانیه استعفا، برگ درخشانی در کارنامه رهبر جدید کنگره ملی آفریقا به‌شمار می‌رود. البته نمی‌توان از نقش دموکراسی حاکم بر این کشور، آزادی رسانه‌ها و نهایتا ظرفیت‌های موجود در قانون اساسی این کشور در کنارگذاشتن کم‌هزینه جیکوب زوما غافل ماند. رسانه‌های آفریقای جنوبی در سال‌های گذشته به‌مثابه بمب‌افکن‌های نیرومند آوار فساد را بر سر زمامداری فاسد کشور ریخته و مردم را برای این تغییر و جراحی بزرگ آماده کردند.

گفته می‌شود سیریل رامافوزا، کاندیدای اصلی ماندلا برای سپردن ریاست کشور پس از پایان دوره پنج‌ساله خود بود، ولی یارگیری و نفوذ جناح امنیتی حزب توانست این روند را تغییر داده و امور اقتصادی حزب را بر دوش رامافوزا بگذارد؛ مأموریتی که سیریل به‌خوبی از عهده آن برآمد و علاوه‌بر تغییر برخی معادلات اقتصادی که به طور کامل در اختیار سفید‌پوستان قرار داشت، او را نیز به تاجری ثروتمند تبدیل کرد. اکنون سران حزب حاکم و همچنین کمپانی‌های بزرگ و سرمایه‌گذاران خارجی امیدوارند تجربه موفق رامافوزا برای تغییر روند رو به نزول اقتصاد آفریقای جنوبی، بالارفتن شاخص‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی، مبارزه با فساد، تشویق سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در فرصت‌های بسیار جذاب و پرسود و ارتقای جایگاه این کشور در عرصه بین‌المللی شود.

رامافوزا اکنون تجلی امید مردم آفریقای جنوبی برای بازگشت به دوره طلایی نلسون ماندلاست. چالش بزرگ وی در مواجهه با بحران اقتصادی کنونی آفریقای جنوبی نیست، چه آنکه ظرفیت‌های بی‌بدیل کشاورزی، معادن و توان علمی و صنعتی کشور رنگین‌کمان فرصت‌هایی است که در صورت حل معضل فساد که تمام ارکان حزب را فراگرفته می‌تواند آفریقای جنوبی را به جایگاه اصلی خود بازگرداند. باید دید این سیاست‌مدار استراتژیست، مذاکره‌کننده ماهر و تاجر موفق، با هیولای فساد چه خواهد کرد؟

*منبع:روزنامه شرق،1396،11،28
**گروه اطلاع رسانی**1893**9131**انتشاردهنده: شهربانو جمعه