خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- ونوس بهنود: بر اساس تعریف کنوانسیون بین‌المللی رامسر تالاب شامل مناطق مردابی، آب مانده، نم‌زارهای سیاه و باتلاقی، برکه‌های مصنوعی یا طبیعی است که به طور دائم یا موقت دارای آب ساکن یا روان، شیرین یا شور یا نیمه‌شور هستند و یا مناطقی از سواحل دریا که هنگام جذر ارتفاع آب در آنها بیشتر از شش متر نباشد.
اقلیم کوهستانی و پربارش استان اردبیل موجب شده تا در گستره این استان تالاب‌های مختلف و به تبع چرخه‌های زیستی متنوعی شکل بگیرد.
اما تغییرات اقلیمی، سومدیریت ها در سال‌های اخیر و از سویی ناتوانی در جلب مشارکت جوامع بومی محلی موجب شده تا تالاب‌های این استان به لحاظ اکوسیستم تهدید شده و برخی در معرض خشک شدن قرار گیرند.
آنچه نگرانی ویژه کارشناسان را به دنبال دارد، مهمان‌پذیری تالاب‌های این منطقه است که در ایام مختلف سال با تغییرات آب هوایی پذیرای گونه‌های نادر پرندگان می‌شود اما با تغییر وضعیت تالاب‌ها، پرندگان و حتی گونه‌های جانوری بومی هر تالاب احساس تهدید کرده و صدمات تغییر این چرخه‌های زیستی بی‌شک در چرخه حیاتی انسان نیز تأثیرات سو به دنبال خواهد شد.
مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر به اجرای برخی برنامه‌های احیا و حفاظت از تالاب‌ها اشاره کرد و با این وجود هر چند محمد خداپرست و همکاران وی در تلاش برای حفظ وضع فعلی تالاب‌ها هستند، اما بررسی جامع نشان می‌دهد، مشکلات تالاب‌ها نیازمند توجه فرا سازمانی است و ضعف آن موجب شده برخی برنامه‌ها بیش‌ازحد به درازا بینجامد.
* تعداد تالاب‌های استان را بیان کنید؟
در استان اردبیل ۶۴ عرصه آبی و تالابی شناسایی شده است که در این میان۵۱ تالاب از نظر وضعیت اکولوژیک بررسی شدهاند که دارای ارزش زیستگاهی بوده و مورد پایش قرار میگیرند.
از تالاب‌های با منشأ طبیعی در استان میتوان به تالاب‌های نئور، تپراقکندی، تالاب رودخانهای ارس، شورابیل، ملا احمد و تالاب‌های کوهستان سبلان از جمله آت گلی، طاووس گلی و قره گل اشاره نمود. همچنین در استان اردبیل حدود ۴۵ تالاب انسان ساخت یا سدها در سالیان گذشته ایجاد شده است که از بزرگ‌ترین آنها میتوان به تالاب‌های سد یامچی و سبلان و کوثر اشاره کرد.
*اقلیم استان اردبیل چه ویژگی‌های اکولوژیکی منحصربه‌فردی برای شکل گیری تالاب‌ها فراهم ساخته است؟
از اهمیت اکولوژیکی تالاب‌های استان میتوان به ذخیره‌سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی‌ها و تعدیل آب‌وهوای محلی و حفظ تنوع زیستی و ذخایر ژنی گیاهی و جانوری اشاره کرد.
حجم بارش در محدوده استان اردبیل حدود ۳۱۶ میلی متراست و این استان دارای پتانسیل آبی بالایی است و نیز با توجه به کوهستانی بودن، قسمت عمده بارشهای سالانه به صورت آبراهه‌ها و رودخانه‌های سطحی زمین جاری شده و به تشکیل تالاب‌ها منجر میشوند. عمده‌ترین جریانات رودخانهای استان عبارت‌اند از ارس چای، قره‌سو، بالیخلوچای، قوری چای، قزل‌اوزن چای، بالهارود و اهرچای.
*یکی از راهکارهای حفاظت از تالاب‌ها اعلام شکار ممنوع در محدوده آن ها است. در وضعیت فعلی کدام تالاب‌ها شکار ممنوع و یا تحت مدیریت هستند؟
از تالاب‌های استان تالاب نئور به عنوان بخش از منطقه حفاظت شده لیسار در محدوده جغرافیای استان اردبیل و تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان است.
همچنین با تلاش و پیگیری‌های انجام شده در سال‌های گذشته هم‌اکنون تالاب‌های رودخانه ارس، تپراق کندی و میل مغان در محدوده شهرستان پارس‌آباد، تالاب گیلارلو در محدوده شهرستان گرمی، تالاب شورابیل در محدوده شهرستان اردبیل به عنوان تالاب‌های شکار ممنوع در استان ثبت شده است.
تالاب پته خور در شهرستان نمین جهت ثبت به سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور معرفی و ضمناً تالاب میل مغان با توجه به ارزش‌های اکولوژیکی آن به عنوان تالاب بین‌المللی جهت ثبت در کنوانسیون رامسر پیشنهاد شده است.
از ارزش‌های اکولوژیکی این تالاب میتوان به وجود پنج گونه پرنده نادر و در معرض خطر جهانی، و جمعیت بیش از ۲۰ هزار قطعه‌ای پرندگان در فصل زمستان و محل تکثیر ماهیان بومی رودخانه ارس اشاره کرد.
*گفته می‌شود در سال‌های اخیر استان اردبیل گرفتار خشکسالی است و به ویژه امسال با کاهش محسوس بارش مواجه بودیم. این موضوع تا چه حد وضعیت اکوسیستم تالاب‌ها را متأثر ساخته است؟
به رغم کاهش بارندگی در سطح کشور بر اساس آمارهای اداره کل هواشناسی بارشهای استان اردبیل در حد نرمال بوده و با این وجود به دلیل افزایش دما در سال‌های اخیر، میزان تبخیر در منابع آبی استان افزایش یافته و همراه با عامل افزایش بهره‌برداری از این منابع باعث کاهش میزان ذخایر آبی تالاب‌ها در سطح استان شده است.
کاهش منابع آبی بی‌شک حیات اکوسیستم تالاب را متأثر می‌سازد و حتی مشکلاتی برای مهاجرت پرندگان به وجود می‌آورد.
*نقش تالاب‌های استان در میزبانی از پرندگان مهاجر را تشریح کنید.
تالاب‌های استان نقش چشمگیری در میزبانی پرندگان مهاجر دارند که دلیل آن تنوع و اقلیم منحصر به فرد استبرنامه سرشماری رسمی پرندگان مهاجر و آبزی همه‌ساله در اواخر دی ماه انجام می‌شود که معیار مقایسه آمار پرندگان تالاب‌ها، سرشماری مذکور است.
تالاب‌های استان نقش چشمگیری در میزبانی پرندگان مهاجر دارند که دلیل آن تنوع و اقلیم منحصر به فرد است.
نتایج سرشماری همه‌ساله جهت ارسال به دفتر بین‌المللی تحقیقات تالاب‌ها و پرندگان آبزی IWRB و دفتر حیات‌وحش سازمان ارسال می‌شود. بر اساس این آمار حدود ۷۰ گونه پرنده مهاجر آبزی و کنار آبزی در فصل‌های پاییز و زمستان به تالاب‌های استان مهاجرت میکنند که آمار آن بر اساس سرشماری سال گذشته ۱۰ هزار و ۹۵۶ قطعه بوده و امسال ۱۱ هزار و ۴۹۳ قطعه شمارش شده است.
*یکی از تالاب‌های در معرض تهدید استان تالاب نئور است. آخرین برنامه‌های احیای این تالاب را تشریح کنید.
تالاب حفاظت شده نئور به دلیل وجود گونه نادر میگوی گاماروس از سالیان گذشته، با کیفیت‌ترین ماهی قزل‌آلا جهان را در خود پرورش می‌داد.
همانند سایر منابع آبی کشور متأسفانه در سال ۱۳۸۶ با مشاهده ماهی هرز کاراس در دریاچه، جمعیت میگوی گاماروس با کاهش شدید روبرو شد. در همین راستا و با هدف احیاء شرایط زیستی دریاچه حفاظت شده نئور، بررسی لیمنولوژیک و هیدروبیولوژیک دریاچه در قالب قرارداد پژوهشی تحت عنوان «مطالعات مدیریت جامع دریاچه نئور به منظور احیاء و حفاظت پایدار تالاب» فی مابین اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اردبیل با پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی کشور در سال ۱۳۹۳ آغاز و در سال ۱۳۹۴ مورد تائید و تصویب قرار گرفت.
بر اساس نتایج مطالعه ارائه راهکار ترکیبی از صید و حذف فیزیکی با تور دامی و مبارزه بیولوژیکی با استفاده از رهاسازی گونه اردک‌ماهی از اهم موارد پیشنهادی بوده و عملیات اجرایی با عنوان طرح پایلوت احیای دریاچه در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ با حذف فیزیکی گونه ماهی هرز و مهاجم کاراس با مشارکت و همکاری جوامع بومی و محلی و با استفاده از تور دام انجام شد. متعاقب آن با توجه به تأکید پژوهشکده آبزی‌پروری و تائید سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، مبارزه بیولوژیکی با استفاده از گونه شکارچی اردک‌ماهی از ابتدای سال جاری آغاز شد و هم‌اکنون نیز ادامه دارد.
با آغاز عملیات اجرائی طرح احیاء دریاچه حفاظت شده نئور انتظار میرود با کاهش و حذف فیزیکی و بیولوژیکی، جمعیت گونه مهاجم کاهش یافته و به تناسب آن جمعیت گونه بومی دریاچه یعنی میگوی گاماروس در حد مطلوب افزایش یابد. همچنین با کاهش جمعیت گونه کاراس، افزایش کفزیان در دریاچه و بهبود کیفیت آب دریاچه را شاهد خواهیم بود.
*مشارکت جوامع بومی محلی در احیای تالاب‌ها را تا چه حد موثر و ضروری می‌دانید؟
محیط‌زیست استان با کمبود نیرو و امکانات سخت‌افزاری مواجه است. برهمین اساس در برنامه‌های صیانت از محیط‌زیست جوامع بومی محلی و خود مردم نقش کلیدی دارند.
به عنوان مثال در احیای دریاچه نئور علاوه بر حذف فیزیکی و مبارزه بیولوژیکی، تدوین برنامه ساماندهی دامهای موجود در حوزه آبریز دریاچه، ممنوعیت ورود دامها به حریم کیفی تالاب، اعمال مدیریت زمانی و مکانی چرای دامها در حوضه آبریز و جلوگیری و کنترل ورود مواد مغذی (فسفر و ازت) به دریاچه نیز از اولویت‌ها پیش‌بینی‌شده و این مهم با مشارکت جوامع بومی محلی امکان‌پذیر خواهد بود.
با توجه به نقش تالاب‌ها در چرخه‌های زیست‌محیطی ضروری است تمامی امکانات برای احیا و ممانعت از خشک شدن و تخریب آن ها به کار گرفته شود و در این راستا ما به همکاری نهادهای اجرایی و مردم نیازمندیم.
نظر شما