قلندری در بیابان کوزه آب را برداشت که اندکی بنوشد ولی با دیدن یک سوارکار، دست نگهداشت. سپس به سراغ اسب تشنه رفت و با کف دست به او آب خوراند؛ پس از آن، کوزه را به سوی سوارکار گرفت، گفت: «هنوز اندکی آب مانده، تو هم بنوش.»
این یک داستان قدیمی است؛ در روزگار ما که آب کیمیا شده، از این جوانمردیها کمتر نشانی هست.
گفته می‌شود امسال(۲۰۱۸) با افزایش گازهای گلخانه‌ای گرم‌ترین سال جهان را خواهیم داشت؛ چنین پیشآگاهی، تازگی ندارد و این پیامِ پربسامد هر سال است؛ سال دیگر خواهد آمد و رکورد گرمایش امسال را خواهد شکست و مهم هم نیست که کانادا و امریکا اینک(در آستانه سال نو۲۰۱۸) در سرمای زیر ۴۰ درجه به سر ببرند.
حقیقت این است که گرمایش جهان، بی‌گوشه‌چشمی به برخی فرمانروایان کشورها(ترامپ) که آن را به شوخی می‌گیرند، جدی است و دیگر رو به سردی نخواهد رفت و هرسال گرمتر از سال پیش خواهد شد و باد صبا برای همیشه به افسانه‌ها خواهد پیوست.
با این روند، گرمایش هوا در کنار افزایش جنگ‌ها و درگیری‌ها، کمبود آب و غذا و افزایش نابسامانی زیست‌محیط، ناایمنی زیستگاه‌ها، همچنان زندگی‌ها را به چالش خواهد کشید.
پیش‌آگاهی‌ها نشان از ورود هوای گرمتر به ایران می‌دهد و در چشماندازها نیز کشتزارهای خشک و رو به ویرانی، نمایان است و نیز جانوران و گیاهانی که گشنهتر و تشنه‌تر خواهند بود. تنها گروه اندکی از جانوران و گیاهان میتوانند در برابر کم‌آبی یا شوری آب پایداری نشان دهند؛ از آنجایی که برخی از پرندگان به گونه‌ای سرشتی، با پی‌بردن به کوچکترین ناپاکی آب از نوشیدنش سر باز می‌زنند، زودتر از پا درخواهند آمد.
رو به گرمیرفتن هوا همچنین، سبب آب‌شدن یخ اقیانوس‌ها می‌شود که البته مژدهای برای آب شیرین بیشتر نیست بلکه افزایش سیلابها را در پی خواهد داشت و نابودی جزیره‌ها و شهر‌های کرانه‌ای کشورهایی که هر سال، دلخوش به گام مبارک جهانگردان‌اند.
هوای تفتیده بی‌باران
ترجمان افزایش دما، مساوی است با بخارشدن هرچه بیشتر آب.
فرامرز غنوی-کارشناس ارشد کشاورزی می‌گوید:«به سبب گازهای گلخانه‌ای، هرسال اندکی باران می‌بارد ولی از برف نشانی نیست و بیشتر همان آب باران بخار می‌شود؛ برای نمونه، امسال با آمدن زمستان به جای این که هوای کشور سردتر شود، گرمتر شده است؛ گرمای(۱۴ درجه) در ۳ دی در فرودگاه تبریز در ۷۰ سال گذشته، دیده نشده است.»
«نیروی گردوغبار، توانا به بستن فرودگاه بندرعباس است. مردم آبادانان(استان ایلام) و مردم خوزستان به سبب توفان ریزگرد، گاهی بی‌برق می‌مانند و شگفتا که این رخدادها را در موسم سرما گواه‌ایم.»
«در این سال‌ها، ایران نه این که نم‌دار نشده بلکه خشک‌تر شده است؛ بخشی از گردوغبارها را کشتزارهای رهاشده و تالابهای خشک و قلمروهای بیابانی شکل می‌دهد. دیگر کمتر چراگاه خشک و تالابی، آبگیری می‌شود؛ حتی برخی کشتزارها که زمانی نه چندان دور سرسبز بود، اینک خاستگاه غبار شده‌اند و ریزگردهایی که موسمی بود و محدود به چند گوشه کشور، اینک در بیشتر شهرها شش‌های انسان آن را حس می‌کند.»
«جریان‌های آب‌وهوایی، فرا-مرزی شده است و سرگذشت یگانه‌ای برای سرزمین‌ها پدید می‌آورد و ایران هم بی‌سهم از این رخدادهای جهانی نیست. هوای جنوبی با گذر از کشورهای عربی و در موسم سرما، در ایران سیل سرازیر خواهند کرد و در موسم خشک، گردوغبار. در درون کشور نیز با انبارکردن آب‌ها در پشت سدها، نباید از پیامدهای ناگوار شگفت‌انگیز باشیم زیرا کنشوریهایی از این دست، چرخه طبیعی زمین را از کار می‌اندازد.»
«در پیِ هر خشکسالی، کوچ بیشتری رخ می‌دهد. هر سال بر تمرکز جمعیت در ابرشهرها(تهران و…) افزوده می‌شود؛ سامان اقلیم به هم ریخته است، برای نمونه، شهرستان بوشهر در یک روز به اندازه چند سال بارندگی داشته است! چنین دگردیسی‌های اقلیمی و نیز بسامد خشکسالی، ایران را هم خشک‌تر و هم سیلابیتر خواهد کرد.»
بحران‌های آینده جهان
در دوران‌های گذشته زمین، دگردیسی‌های آب‌وهوایی همیشه تباه‌کننده بوده است؛ اینک نیز همان سرگذشت در حال تکرار است.
غنوی در این مورد می‌گوید:«در آینده قلمروهایی از خلیج‌فارس(به سبب بالاآمدن آب) از سکونت تهی خواهد شد و گونههای جانوری بسیاری آسیب خواهند دید و شهرهایی در جهان در آب ناپدید می‌شوند.»
«جهان کم‌کم جنگل‌های انبوه خود را در یورش‌های انسانی از دست می‌دهد. انسان‌ها بیشتر درختان روی زمین را بریده‌اند و (زمین‌های درخت‌رو) را شخم‌‌زده و دگردیس به کشتزار کرده‌اند و همین سبب‌ساز بزرگی برای کاهش باران و گرمی زمین شده است.»
«ازُنozone طبیعی(خنک‌کننده موجود در جوِ زمین) دیواری در برابر پرتوهای ویرانگر خورشید بر زمین است؛ اما کمی پایینتر و نزدیک به تراز زمین، اُزنِ دست‌ساز انسان، سبب آلودگیِ هوا می‌شود و گرما را نگه میدارد و دمای قلمروی جغرافیایی یک یا چند کشور را بالا می‌برد.»
«از پدیده‌های کارساز در گرمایش زمین، گازهای گلخانه‌ای دست‌ساز انسان است. در پله نخست تولید این گاز، کشور چین با اقتصاد بسیار شکوفا ایستاده و پس از آن دیگر کشورها با اقتصادهای پیشرفته و رو به پیشرفت مانند امریکا، اروپا، هند، روسیه، ژاپن، آلمان، کرهجنوبی، کانادا، اندونزی، عربستان، برزیل، بریتانیا، مکزیک، استرالیا، ایتالیا، فرانسه، آفریقای جنوبی و لهستان قرار دارند. ایران در حالی در شمار کشورهای بزرگ تولیدگر این گاز است که تا اقتصاد شکوفا راه درازی در پیش دارد.»
«گازهای گلخانه‌ای، روندهای طبیعی را دگردیس می‌کند و بر جغرافیای جهان، نه رنگ سبز بلکه رنگ زرد و سرخ میپاشد. در این میان، آسیب‌پذیریِ مردمان محلی بیش از دیگران شده است، پیش از این دولت‌ها، درگیر ایجاد شغل برای شهرنشینان بوده‌اند ولی اکنون با گرم‌‌ترشدن زمین باید برای روستاییان بیکارشده نیز کار فراهم آورند.»
سهمگینیِ چالش‌ها در برابر انسان
فرامرز غنوی می‌گوید:«جهان با چالش‌های زیادی رو-به-روست که خانمان براندازترین آن گرمایش زمین و همزادهایش(نایابی و کمیابی آب و غذا است. پناهندگان در هر سال، به ده‌ها میلیون تن رسیدهاند که فقط شمار اندکی از آنان سیاسی‌اند و بیشترشان در پیِ کمبود آب و غذا از سرزمین مادری، جاکن می‌شوند.»
او به سخنانش می‌افزاید:«از هم‌اینک جهان با کاهش ذخیره‌گاه‌های غذا
رو-به-روست و تا یک دهه دیگر این چالش نه
۲ برابر، بلکه چندبرابر خواهد بود.»
«گرمایش زمین در پیدایش بیکاری بینقش نیست. کشاورزان گیلانی به گویش خود، سال بی‌باران را «سیه‌سال» میخوانند، بسیاری از کشاورزان به سبب سیه‌سالی و خشکی زمین و چندی و چونیِ فرآورده‌های کشاورزی، دست از کشتوکار میشویند.»
«از کل پوشش آبی کره زمین، تنها
۱ درصد آب شیرین در دسترس انسان است؛ پیش‌بینی‌ها می‌گوید که ۱۰ کشور در۲۰ سال آینده، بی‌آب خواهند شد. آذربایجان با آب وهوای خشک از هم‌اکنون بر سر آب با ارمنستان درگیر است زیرا برخی از ذخیره‌گاه‌های آبی آن کشور در کنترل ارمنستان است.»
«مقدونیه(در شمال یونان) با آلودگی آب رو-به-رو است. میلیون‌ها تن از مردمان یمن(نیمی از جمعیت) هر روز در کوششی توانفرسا برای تهیه آب آشامیدنی بسر می‌برند. در لیبی(کشوری با بارش‌های اندک)، ذخیرگاه‌های آب کمی دارد و در برابرش درخواست‌های آب بالا است. اردن، با هدررفت آب رو به رو است و پناهندگان جنگ سوریه به چالش آب افزوده است. در ایران، مدیریت ناکارای آب مطرح است. مصرف نااستاندارد آب در قرقیزستان، آن کشور را با شتاب به سوی بی‌آبی پیش می‌برد.»
«سیگنالهای کمبود و نبود آب در کشور عمان، سال‌ها پیش از این، روشن شده ولی دولت نتوانسته است گامی در راه بهبود سامان آب بردارد. لبنان در رده دوم دگردیسی‌های آب‌وهوایی ایستاده و گرما زیاد و بارش‌ها سال به سال رو به کاستی می‌رود.»
«در این میان سرزمین فلسطین، نه آب بسنده دارد و نه بودجه برای برنامه‌ریزی تامین آب. نام این سرزمین بر پیشانی نام‌های دیگر کشورهای دچار چالش آب دیده می‌شود و در۲۰ سال آینده، فلسطین نخستین کشوری‌ست که مزه بی‌آبی را خواهد چشید. سهم سرزمین فلسطین از آبخوان کوه West Bank تنها ۲۰ درصد است و بیشتر آب‌ها روانه شهرک‌های اسراییلی می‌شود.
تفاوت‌های امروز با گذشته
پژمان شهرزادی-پژوهشگر محیط‌زیست، خشکسالی باستان را از خشکسالی امروزی جدا می‌داند:«در گذشته به سبب دگردیسی‌های آب‌وهوایی و کاست آب و پایداری خشکسالی، بسیاری از تمدن‌های باشکوه از پهنه روزگار نیست شده‌اند. گمان می‌رود تمدن‌های غربی مدرن امروز نیز با دگردیسی فزاینده آب‌وهوا به همان اندازه آسیب‌پذیر باشند.»
«نگره دانشمندان امروز این است که در دو سده گذشته، این کنش‌وریِ انسانی(در زمینه صنعت و کشاورزی) بوده است که دمای زمین را بالابرده و سیل و خشکسالی پدید آورده است؛ مانند خشکسالی شرق آفریقا در سال ۲۰۱۱ که ناگوارترین در ۶ دهه گذشته بوده است؛ کمبود غذا در سومالی، اتیوپی، کنیا و جیبوتی، ده‌ها هزار تن را به کام مرگ فرستاد.»
«خشکسالی چین در بازه زمانی سال
۲۰۱۱ -۲۰۱۰ بدترین خشکسالی از سال ۱۹۶۱ بود که آسیب زیادی به کشتکاران آن کشور وارد ساخت. خشکسالی روسیه در سال ۲۰۱۰ سبب کاهش چشمگیر فرآورده‌های کشاورزی و افزایش بهای بُن‌شن‌ها و گندمیان در بازارهای جهانی شد. خشکسالی در شرق و جنوب آسیا نیز در سال ۲۰۱۰، همراه با خیزاب گرمای هوا بود و ده‌ها میلیون تن را با کمبود غذا و آب آشامیدنی روبه رو کرد.»
ته‌مانده آب‌ها
فرامروز غنوی در ادامه گفتوشنود با روزنامه اطلاعات می‌گوید:«نگره دانشمندان ناسا، پیرامون گرمایش جهانی و خشکسالی در سه دهه آینده، نشانگر آن است که ده‌ها کشور جهان(ایران در پله چهارم) در آستانه خشکسالی سهمگین هستند و اگر مدیریت کارآمد به راه نیافتد و به نگهداشت ماندهِ ذخیره‌گاه‌های آبی نپردازد، تنش کشاورزی و دامداری، چشم به راه این کشورها است.»
او به سخنانش می‌افزاید:«خشکسالی حتی گریبان امریکا را نیز گرفته و قلمروهایی از آن کشور در آستانه خشکسالی است. همان‌گونه که ده‌ها میلیون تن از مردمان خاورمیانه و شمال آفریقا با گرمی و خشکی بیشتری
رو-به-رو خواهند شد و کودکان‌شان تشنه خواهند ماند. آب رودخانه‌های دجله و فرات(آبشخور بخشهایی از ترکیه، سوریه، عراق و غرب ایران) پس از هند، بیش از هر جای دیگر جهان، تراز آب‌شان رو به کاستی است.»
غنوی درباره راهکارها می‌گوید:«هر سال سران نزدیک به ۱۷۰ کشور جهان دور هم گرد می‌آیند تا برای دگردیسی‌های آب‌وهوایی چارهای بجویند. برخی کشورها رویکردشان برای بهدستآوردن انرژی خورشیدی و بادی در قلمروهای بیابانی است. تقویت قلمروهای آبخیزداری در کمآبیها همیشه جواب داده است. البته بدون آمایش سرزمین(برنامه‌ریزی فضایی ملی) و بوته‌کاری برای پیشگیری از ریزگرد در قلمروهای بی‌آب، هر برنامه دیگری به شکست خواهد انجامید. بی‌گمان رهیافتها تنها در کنار هم جواب خواهند داد مانند مدیریت چرخش آب‌ها، مدیریت ذخیره‌گاه‌های آبی و پساب‌ها؛ مالچپاشی نیز بر تپه‌های ماسه‌ای در برخی از کشورها رایج است؛ در کنار این‌ها برنامه پیشرفت و توسعه باید با رویکردهای نو جهانی همراه باشد و راههای رفته و شکست‌خورده دیگر کشورها پیمایش نشود.»
«دمای زمین رو به بالارفتن است و به تغییر مرز-و-بوم(اقلیم) میانجامد. برخی کسان می‌گویند که زمین در دورانهایی از زیست خود با گرمایش مواجه بوده است و اینک نیز با بسامد یکی از همان دورانها رو-به-روییم؛ ولی گروهی دیگر از دانشمندان این سخنان را رد میکنند و بر این باورند که انسان در حال نابودی زیستگاه خویش(زمین) است. آنان راه رهایی زمین از نابودی را پایاندادن به تولید گازهای گلخانه‌ای میدانند.»
«برخی از دانشمندان می‌گویند گرمایشِ جهانی به سبب لرزش مدار زمین به دورِ خورشید است.»
«زمین در محورِ خود، در درازنای سده‌ها جابه جایی دارد که سبب دوران یخ‌بندان در گذشته شده است. گروهی دیگر از اندیشمندان بر این باورند که دمایِ خورشید در درازنای سده‌ها افزایش یافته و زمین را نیز گرمتر کرده است. اما باور-آورندگان به دخالتهای انسانی، همه این‌ها و نیز کنشگری کوههای آتش‌فشانی را رد میکنند و باور دارند که مسبب شماره یک، صنعت‌کاری و تولید گازهای گلخانه‌ای از سوی موجودی به نام انسان است.»
«بیش از ۱۰ سال میگذرد از طرح‌هایی که در ایران و با پشتیباتی سازمان‌ملل و همکاری سازمان جنگل‌ها و در راستای بهبود زندگی روستاییان، زیست‌محیط و منابع طبیعی در حال انجام است؛ در این طرح‌ها هدف‌هایی مانند کنترل مواد مخدر، آمادگی در برابر رویدادهای طبیعی، گسترش بهداشت، پناهندگی، ریشه‌کنی تهیدستی، افزایش همکاری‌های مردمی، پایداریِ نیازسنجی و کشتوکار روستاییان پی گرفته می‌شود؛ در همین راستا روستانشینان آموزش می‌بینند که چگونه، تهی‌شدن سفره‌خوان‌ها به گسترش بیابان‌ها خواهد انجامید.»
پدیدهِ تنش اجتماعی
دامن‌گشودن گرمایش هوا و کمبود آب، در تنش اجتماعی نیز دیده می‌شود؛ در بازه زمانی سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ (م)، گستره چشمگیری از خاک کشور سوریه دچار خشکسالی شد و این فاجعه زیست‌محیطی، دسته بزرگی از روستاییان را به کوچیدن به قلمروهای شهری واداشت و به تنش اقتصادی و اجتماعی دامن زد و هنایش‌اش (اثرش) در ناآرامی‌های سراسری و خونین آن کشور نیز دیده شد.
با پژوهشی که بر روی پدیده خشونت در استرالیا، امریکا، هند، تانزانیا، جنوب آسیا، اروپا و برزیل انجام شده، بستگی‌ای میان این پدیده(خشونت) و دگردیسی آب‌وهوایی دیده می‌شود. برآیندها نشان از این دارد که افزایش میانگین دمای بالاتر از ۲ درجه سانتی‌گراد، امکان بروز تنشهای درون‌کشوری را تا ۵۰ درصد افزایش خواهد داد.
ع٫ درویشی
نظر شما