به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، زلزله بزرگ شامگاه یکشنبه 21 آبان ماه که بخش های گسترده ای از مناطق غربی ایران را به لرزه درآورد، خسارات جانی و مالی فراوانی در استان کرمانشاه برجای گذاشت.
اگرچه امدادرسانی و کمک به زلزله زدگان از همان ساعت های نخست آغاز شد اما باز هم نظیر حوادث غیرمترقبه پیشین، ضعف و کاستی هایی در شیوه مدیریت بحران کشور نمایان شد.
نابسامانی در توزیع امکانات اولیه و امدادرسانی به آسیب دیدگان در کنار کمبود لوازم اساسی مورد نیاز زلزله زدگان، انتقادات گوناگونی درباره شیوه مدیریت بحران کشور به همراه داشت.
تصاویر و فیلم های منتشره در فضای رسانه ای و مجازی از گلایه گروهی از زلزله زدگان به ویژه در مناطق روستایی درباره کمبود امکانات پزشکی و درمانی و نبود اقلام مورد نیاز مانند پتو و چادر حکایت داشت. این در شرایطی بود که اندکی پس از وقوع زلزله نیروهای امداد و نجات سازمان هلال احمر، ارتش، سپاه، نیروی انتظامی و نیروهای مردمی برای کمک به زلزله زدگان در محل حضور یافتند.
هرج و مرج در ارسال و توزیع کمک های مردمی نیز تا اندازه ای بر مشکلات امدادرسانی به آسیب دیدگان افزود. نبود هماهنگی در امداد به حادثه دیدگان مساله ای است که نمونه آن را پیش از این نیز در حوادثی مانند ریزش ساختمان پلاسکو و زلزله ورزقان در آذربایجان شرقی شاهد بودیم.
اکنون این پرسش به وجود می آید که چرا هنگام بحران که همه نیروها در تلاش برای ساماندهی اوضاع در منطقه حضور می یابند، مدیریت بحران به معنای واقعی کلمه دست کم در سه یا چهار روز نخست پس از حادثه، اجرا نمی شود؟ چرا با وجود اینکه اقلام بسیار زیادی به مناطق آسیب دیده ارسال و نیروهای بسیاری برای امداد رسانی در این مناطق حاضر می شوند اما تا چند روز پس از زلزله برخی شب را تا صبح بدون چادر سر کنند؟ تنها پاسخی که می توان یافت، همان ناهماهنگی در مدیریت بحران است.
در ادامه، برخی راهکارهای بهبود وضعیت مدیریت بحران بیان می شود؛

1- پرهیز از عملکرد جزیره ای و تک محوری در شرایط پس از بحران، کلید دستیابی به مدیریت منسجم بحران است. لزوم برنامه ریزی و هماهنگی میان بازیگران عرصه مدیریت بحران که هر یک دارای نقش های جداگانه ای هستند در زمره گام های نخست مدیریت بحران قرار می گیرد. سازمان مدیریت بحران به عنوان سیاستگذار و هماهنگ کننده باید بر پایه یک برنامه ملی و هدفمند، انسجام و تعامل را میان دستگاه های مسئول برقرار سازد.
باید پذیرفت که خودمحوری و غلبه نگاه بخشی بر تک تک عناصر سازمان مدیریت بحران نتیجه ای جز مدیریت ناصحیح نخواهد داشت. لازم است سازمان مدیریت بحران برنامه ای ملی و مدون با هدف هماهنگی برای هر چهار مرحله (پیشگیری، آمادگی، واکنش و بازسازی) تدوین کرده و نقش و وظایف هر دستگاه، نهاد و سازمان به روشنی مشخص شود. تعیین جایگاه هر یک از دستگاه ها ضمن جلوگیری از تداخل وظایف و ایجاد همپوشانی در آن ها، امکان نجات جان انسان های گرفتار در بحران را افزایش خواهد داد. طراحی نظام جامع بین بخشی و وجود تشکلی واحد، به دور از تفکرات گروهی یا سیاسی و سلیقه‌ ای که با تغییر دولت‌ها تغییر نکند، مدیریت بحران را به سمت انسجام بیشتر پیش خواهد برد.

2- تخصص گرایی و استفاده از نیروهای زبده و آموزش دیده در بخش های مختلف مدیریت بحران کشور آن را به سمت انسجام سوق خواهد داد. مدیران بخش های مختلف باید از میان افرادی مجرب و متخصص در امر بحران انتخاب شوند. این در حالی است که با تغییر دولت ها مدیران سازمان مدیریت بحران نیز تغییر کرده و همین مساله خود تبدیل به یک بحران برای مجموعه می شود. در مقابل، تقویت دانش مدیریت بحران در کشور، تخصص گرایی و استفاده از نیروهای کارشناس در بدنه این سازمان باعث ایجاد طرح و برنامه های توسعه دهنده، ارایه مشاوره های درست و منطبق با شرایط کنونی و انتقال اطلاعات علمی می شود.

3- تجهیزات و فناوری های به کارگرفته شده در ابعاد گوناگون مرتبط با مدیریت بلایا نیز نقش مهمی در کیفیت امدادرسانی به آسیب دیدگان دارد. در اختیار نداشتن سامانه های اطلاعات جغرافیایی، امکانات مورد نیاز برای هشدار سریع، هلیکوپترهای امداد و نجات، ماشین های تخصصی جست وجو و آواربرداری باعث می شود تا فرایند امدادرسانی کُند و ضعیف به پیش رود. تقویت سرمایه گذاری بخش دولتی و خصوصی برای تامین تجهیزات لازم و متناسب با جمعیت شهرها، اختصاص بودجه کافی به پروژه های کاهش خطر، برقراری ارتباط جدی‌ تر با دانشگاه‌ ها و مراکز معتبر پژوهشی، الگوبرداری از تجربه سایر کشورها در مهار بحران، تقویت زیرساخت ها و تهیه بانک جامع اطلاعاتی درباره زیرساخت های شهری نیز کمک شایانی به مدیریت جامع هنگام بحران خواهد کرد.
تامین و آماده سازی دستگاه های تخصصی و امکانات کافی برای جست وجو، نجات، آواربرداری، ترابری در زمان حادثه، تامین و ذخیره امکانات بهداشتی و درمانی متناسب با جمعیت هر منطقه، افزایش پایگاه های امداد و نجات، آتش نشانی و اورژانس هم در سرعت بخشی و انسجام دهی به مدیریت و امداد نقش موثری خواهد داشت.

4- آشنا نبودن مردم و افکار عمومی با مدیریت علمی بلایا و عدم اشاعه این فرهنگ، از دیگر موانع جدی بر سر راه امدادرسانی در مناطق بحران زده است. سرمایه گذاری برای فرهنگ سازی و پرداختن جدی به مفهوم مدیریت بحران میان افکار عمومی جامعه، مانع ایجاد نابسامانی در ارسال کمک های مردمی خواهد شد. جلب اعتماد عمومی مردم نسبت به سازمان های دولتی و مردم نهاد برای ارسال کمک ها از دیگر بایسته های تقویت فرهنگ مدیریت بحران در کشور است. بهره گیری منسجم از ظرفیت های مردمی به ویژه سازمان های مردم نهاد در تامین اقلام مورد نیاز به وقت بحران، دیگر راهکار برقراری انسجام در مدیریت بحران است.
آموزش اصول امداد و نجات به داوطلبان محلی و مردمی باعث می شود تا هنگام بحران، مردم منتظر رسیدن کمک های امدادی و دولتی نباشند و تا پیش از رسیدن امدادگر اورژانس، افراد آموزش دیده خود به یاری حادثه دیدگان بشتابند و از میزان خسارت های جانی بکاهند. در این مسیر می توان از ظرفیت های بومی مناطق مانند مساجد، فرهنگسراها، گروه های مرجع، معلمان، ریش سفیدهای محل و بزرگان طوایف در سطح استان های و مناطق طایفه ای بهره برد.

5- انسجام در اطلاع رسانی به موقع و پوشش رسانه ای دقیق، دستگاه ها را به سمت نظارت بیشتر و کمک رسانی دقیق تر هدایت خواهد کرد. ارتقای فرهنگ پاسخگویی میان مسئولان و ارایه آمارهای درست و دقیق نیز از میزان آلام و نگرانی مردم آسیب دیده خواهد کاست. انتشار گزارش های غیرواقعی و آمارهای ضد و نقیض در چنین مواقعی تنها باعث سلب اعتماد افکار عمومی خواهد شد.
تجربه مدیریت بحران دست کم در یک دهه اخیر در برابر حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی نشان می دهد که نهادهای مدیریت بحران در ایران، خود، نیاز به مدیریتی جامع دارند. شناسایی ضعف و چالش ها و برنامه ریزی برای برطرف ساختن آن از عمق بحران و خسارت های جانی و مالی آن خواهد کاست. استفاده از نیروهای متخصص، تجهیز امکانات، برقراری هماهنگی و تعامل میان دستگاه های موظف در بحران و برنامه ریزی منسجم و آینده نگر، نقش موثری در بهبود مدیریت بحران در ایران خواهد داشت چرا که «علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد.»

پژوهشم** 9283**9279** تنظیم: فرشته ذبیحیان**انتشار: سیدمحمد موسی کاظمی
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.