گزارش نخست این پرسش را مطرح می سازد که، با توجه به سفر پادشاه عربستان به روسیه آیا می توان گفت که واقعا در روابط میان دو کشور که طی 15 سال گذشته از فراز و نشیب بسیاری برخوردار بوده، تغییری جدی ایجاد خواهد شد؟
«مارک ان کاتز» تحلیلگر تارنمای راشا مترز معتقد است: «پیشینه مناسبات نشان می دهد که تلاش عربستان و روسیه برای بهبود روابط همواره با موانع مواجه بوده و حتی امکان آن وجود دارد که این تلاش ها به بن بست برسد».
حتی پس از پایان جنگ سرد نیز، روابط میان مسکو و ریاض بنا به دلایل مختلف، نظیر مساله چچن، ایران، تجارت و سرمایه گذاری دوجانبه و سیاست تولید نفت، کاملا غیردوستانه بوده است. روابط میان دو کشور در سال 2003 میلادی و پس از سفر «ملک عبدالله،» ولیعهد وقت عربستان به مسکو بهبود یافت.
همچنین پوتین نیز در راس یک هیات بلندپایه تجاری در سال 2007 میلادی به عربستان سفر کرد. اما عدم تمایل روسیه برای پیوستن به اوپک در کاهش تولید نفت برای افزایش قیمت ها پس از بحران مالی جهانی 2008 میلادی، بار دیگر روابط دو کشور با مشکلاتی مواجه شد.
پس از همکاری روسیه با ایران در حمایت از دولت بشار اسد در سال 2011 میلادی که در راستای مقابله با مخالفان سنی تحت حمایت عربستان صورت گرفت، روابط دو کشور بیش از پیش رو به تیرگی نهاد.

**موضوع ایران
همچنین گزارش هایی مبنی بر عقب نشینی رهبران عربستان از مخالفت با دولت اسد بیانگر مصالحه میان ریاض و دمشق نیست بلکه نشانگر نوعی شفاف سازی در اولویت های عربستان است.
گزارش در ادامه می نویسد: تحولات چند ماه گذشته، ریاض را در تنگنا قرار داده است: آمریکا و ترکیه بیش از این به حمایت از مخالفان اسد تمایلی ندارند و عربستان در یمن (جایی که روسیه با نیروهای مخالف ارتباط دارد) گرفتار شده است.
با توجه به این موارد، بدیهی است که ریاض ظرفیتی را ندارد که از شورشیان سنی سوریه برای مقابله با ایران و روسیه حمایت کند. با این وجود، ریاض همچنان نسبت به شدت نفوذ ایران در سوریه و به طور کلی در منطقه نگرانی عمیقی دارد و تنها راه محدود کردن این نفوذ را برقراری ارتباط با متحد دیگر اسد یعنی روسیه می داند.
گزارش تاکید می کند: اما آیا این چشمداشت با توجه به نیروی محرک در حال تغییر قدرت در سوریه و عراق، واقع گرایانه است؟ در سال های اخیر در برخی گزارش ها به نقل از مقام های روسی خطاب به همتایان رژیم اسرائیل و کشورهای عرب خلیج فارس تاکید شده است که اگر آنها واقعا از نقش ایران در سوریه نگران هستند بهتر است که در این کشور با نیروهای روسی همراه شوند و ضمن محدود کردن تهران از حضور مسکو حمایت کنند.
بنابراین تا زمانی که داعش در سوریه و عراق دارای قدرت بود، مسکو می توانست بگوید که حضور تهران به عنوان یک متحد علیه این تهدید مشترک ضروری است. اما اکنون با تضعیف داعش، به نظر می رسد که دستاوردها و موفقیت های ایران و متحدان آن (به ویژه حزب الله و شبه نظامیان شیعه عراقی) در سوریه و عراق فراتر از انتظار روسیه رفته است.
به همین دلیل اکنون مسکو با کردهای سوریه و عراق وارد همکاری شده است در حالی که تهران و آنکارا علیه کردها در حال فعالیت هستند. این خود نشانگر شروع شکاف میان تهران و مسکو است. از آنجا که دشمنی ایران و عربستان –علیرغم برخی نشانه های ضعیف از مصالحه- همچنان پابرجا باقی خواهد ماند، امیدواری های ریاض مبنی بر برتری مسکو بر تهران در زمینه نفوذ در دمشق کاملا منطقی به نظر می رسد.
گزارش می افزاید: اما مسکو چقدر حاضر است برای افزایش نفوذ خود در سوریه، روابط خود با ایران را به مخاطره اندازد و برای بهبود روابط با ریاض تا چه حد روابط خود با تهران را محدود خواهد کرد؟ بدیهی است که مسکو تمایل دارد به تمام اهداف خود دست یابد: نفوذ در سوریه؛ بهبود روابط با ریاض؛ و ادامه روابط مستحکم با تهران. اما این که آیا روسیه توانایی تحقق تمام این اهداف را داشته باشد هنوز مشخص نیست.
مساله مهم این است که دشمنی دولت ترامپ با ایران می تواند اهرم نفوذ مسکو را قوی تر کند. در زمان اوباما، مسکو نگران بود که تلاش واشنگتن برای انعقاد توافق هسته ای با تهران به بهود روابط ایران و آمریکا بیانجامد که این به معنای کاهش وابستگی ایران به روسیه بود. مسکو در آن زمان برای اجتناب از آزردگی تهران، انگیزه ای قوی داشت چرا که نگران بود مبادا هرگونه آزردگی، ایران را به بهبود روابط با آمریکا تشویق کند.
گزارش ادامه می دهد: اما شانس با مسکو یار بود چرا که مشارکت ایران در جنگ سوریه و روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا از وقوع چنین اتفاقی پیشگیری کرد.
دشمنی دولت ترامپ با ایران، وابستگی تهران به مسکو را افزایش می دهد – تا جایی که حتی ممکن است دولت ایران نخواهد اقداماتی را که از سوی مسکو و برخلاف خواسته های تهران انجام می شود، تلافی کند. حتی افزایش نفوذ روسیه در سوریه و بهبود روابط مسکو و ریاض باعث نخواهد شد که ایران به فکر بهبود روابط با آمریکا بیافتد.
با این حال، تهران بی تردید رقابت شدید با مسکو را برای برتری در سوریه ادامه خواهد داد و هم زمان تلاش خواهد کرد تا همکاری خود با روسیه را برای مقابله با تهدید مشترک آمریکا حفظ کند.

**تنش های اقتصادی
گزارش می نویسد: تنش های اقتصادی یکی دیگر از موانع تحکیم روابط بین روسیه و عربستان است. اگرچه مسکو و ریاض هر دو قربانی افت قیمت نفت هستند اما محدودیت های گسترده ای برای همکاری دو طرف در عرصه اقتصادی وجود دارد.
نخست و مهم آنکه، به نظر می رسد تنها انگیزه عربستان و روسیه برای همکاری در زمنیه تولید نفت ناشی از ناامیدی دوجانبه در مواجهه با گسترش تولید نفت شیل آمریکا باشد. با افزایش تولید در آمریکا، عدم همکاری عربستان و روسیه می تواند خطر کاهش بیشتر قیمت نفت و در نتیجه کاهش درآمدهای صادرات نفت هر دو کشور را به دنبال داشته باشد.
تحلیلگر راشا مترز تاکید می کند: در حالی که ثبات قیمت نفت می تواند در کوتاه مدت به نفع مسکو و ریاض باشد، در بلندمدت می تواند به افزایش تولید نفت شیل آمریکا بیانجامد که با توجه به نوآوری های فناورانه بسیار کم هزینه است. بنابراین در آینده ای نه چندان دور می تواند افت قیمت نفت را به دنبال داشته باشد.
دوم اینکه، شرایط محدود اقتصادی عربستانف امکان افزایش تجارت دوجانبه –کمتر از نیم میلیارد دلار در سال 2016 میلادی- و همچنین تحقق برخی اهداف مورد نظر پوتین نظیر افزایش سرمایه‌گذاری‌های عربستان در روسیه و خرید عمده تسلیحات ریاض از مسکو را که (مدت ها مورد مذاکره طرفین بوده است) با مانع مواجه می کند.

**نتیجه گیری
تحلیلگر این گزارش در پایان می نویسد: پیش بینی تمام این مسائل دشوار است اما یک احتمال وجود دارد و آن این که اگر تمایل ریاض برای بهبود روابط با مسکو بر مبنای این باور باشد که فقط روسیه می تواند نفوذ ایران در سوریه و سایر مناطق را محدود کند، پیدایش هرگونه نشانه قوی مبنی بر عدم توانایی یا تمایل روسیه برای این اقدام می تواند روابط روسیه و عربستان را به رکودی دیگر بکشاند.
نخستین آسیب این روند می تواند انصراف عربستان از خرید تسلیحات روسی باشد – معامله ای که ریاض اعلام کرده است در صورت کاهش روابط مسکو با تهران می تواند سال ها ادامه یابد.
اما مسکو برای پذیرفتن این شرط تمایلی نشان نداده است.

انتشار دهنده: سهراب انعامی علمداری
لینک اصلی مقاله:
https://www.russiamatters.org/analysis/russian-saudi-rapprochement-iran-and-economic-strain-will-make-it-tough
پژوهشم **1194**2040