به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، افزایش اثرگذاری فضای مجازی بر روند تبلیغات و اطلاع رسانی در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری تا جایی بود که برخی نامزدهای ریاست جمهوری بخش زیادی از فعالیت های تبلیغاتی خود را بر تسخیر این فضا متمرکز ساختند.
انتشار سریع خبرها و واکنش لحظه به لحظه ای به رویدادها و فعالیت های انتخاباتی جریان های سیاسی و نامزدهای ریاست جمهوری، توجه افکار عمومی را به استفاده از این فضا برای به دست آوردن خبرهای انتخاباتی جلب کرده بود. گسترش استفاده از شبکه های مجازی به ویژه در بزنگاه های سیاسی در کشور همچون برگزاری انتخابات، ضمن اینکه از نقش پررنگ این فضا در هدایت افکار عمومی حکایت دارد، نشانی از افزایش آگاهی سیاسی در جامعه ایران است.
«محمدمهدی فرقانی» رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا، اثرگذاری شبکه های اجتماعی و فضای مجازی را بر این دوره از انتخابات ریاست جمهوری بسیار عمیق و گسترده عنوان کرد.
این مدرس روزنامه نگاری در ادامه از آسیب های فضای مجازی در تولید شایعات و خبرهای نادرست سخن گفت و راهکار آن را حرفه ای و اخلاقی عمل کردن رسانه های سنتی دانست.
متن کامل گفت وگو با فرقانی به شرح زیر است:

** ایرنا: تاثیر شبکه های اجتماعی و فضای مجازی بر روند اطلاع رسانی و تبلیغات نامزدها را در این دوره از انتخابات چگونه ارزیابی می کنید؟
** فرقانی: شبکه های اجتماعی در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری نه تنها اثرگذار بلکه تعیین کننده بودند. در واقع، استفاده از این شبکه ها به دلیل حجم بالای تولید و انتقال محتوا در این دوره از انتخابات به اوج خود رسید. کیفیت، تنوع داده ها و تعدد نرم افزارها و کانال های مجازی نیز دلیل دیگری افزایش استقبال مردم از این فضا در فضای انتخاباتی بود. نفوذ کانال های تلگرام و صفحه های اینستاگرام تا جایی ود که برخی ستادهای انتخاباتی مبالغ کلانی برای خرید کانال های پربازدید در این دو نرم افزار هزینه کردند زیرا به تاثیر و کارآمدی آن در فضای انتخابات واقف بودند و از این هزینه به شیوه مطلوب بهره بردند.
استفاده از فضای مجازی در انتخابات ریاست جمهوری در اوج خود قرار گرفت چرا که کیفیت، کمیت و سرعت انتشار اطلاعات حتی در مواقعی که مناظره های تلویزیونی یا مراسم سخنرانی نامزدها در حال پخش بود، در حد بالایی قرار داشت. مناظره ها و سخنرانی نامزدها در جمع مردم استان های مختلف به صورت ثانیه ای و لحظه ای در فضای مجازی بازتاب می یافت. در این جریان همچنین، به راحتی اسناد، مدارک، تصاویر و اطلاعاتی عرضه می شد که شاید در آرشیو قوی ترین رسانه ها نیز وجود نداشت. این نشان دهنده این است که این فضا متعلق به شهروندان است. کافی است هر شهروندی تصویر یا مدرکی داشته باشد که به سرعت و راحتی آن را به اشتراک بگذارد.

** ایرنا: آیا تسلط فضای مجازی بر شیوه تبلیغات و روند انتشار خبرها، در تبلیغات کاغذی و سنتی اثر گذاشت؟ آیا می توان گفت شیوه نوین تبلیغات در فضای مجازی تبلیغات کاغذی را به گوشه ای راند؟
** فرقانی: به شدت. دست کم در تهران شاهد این بودیم که میزان مصرف کاغذ به حداقل رسید. تا پیش از این، در جریان انتخابات و در دوره تبلیغات شاهد استفاده بی رویه و گسترده از کاغذ برای چاپ پوسترهای تبلیغاتی بودیم و تا روزها قبل و پس از انتخابات خیابان ها و معابر در محاصره کاغذپاره ها بود. اما در این دوره حتی بر در و دیوار شهر نیز مانند انتخابات قبلی اعلامیه و پوستر دیده نمی شد. بنابراین می توان گفت برتری فضای مجازی در انتخابات منجر به صرفه جویی در مصرف کاغذ شد. به هر حال استفاده از کاغذ ضمن آسیب به طبیعت، آلودگی های زیست محیطی نیز به همراه دارد. اگرچه مطبوعات در هر دوره از انتخابات کارکرد خود را دارند اما تیراژ مطبوعات نشان از اثربخشی بالای فضای مجازی بر انتخابات دارد.

** ایرنا: پس با وجود این، آیا می توان گفت گسترش و تسلط فضای مجازی بر میزان استفاده و اثربخشی عمیق رسانه ها و تبلیغات سنتی اثرگذاشته است؟
** فرقانی: در زمان انتخابات ده ها میلیون تحلیل گر و دنبال کننده اخبار و اطلاعات در فضای مجازی وجود داشت در حالی که مجموع جمعیتی که در سخنرانی نامزدها حضور داشتند و در ارتباط مستقیم با نامزدها قرار گرفتند شاید به 2 تا 3 میلیون نیز نرسد. اگرچه ارتباط چهره به چهره و مستقیم تاثیر عمیق و کارکردهای خود را دارد اما در عین حال محدودیت وسعت میدان عمل را نیز دارا است.
تبلیغات انتخاباتی مانند سپهر انتخاباتی است که هر یک از ابزار و عناصر تبلیغات کارکرد خود را دارد و مجموعه آن ها این سپهره تبلیغاتی را کامل می کند. برای نمونه مناظره ها، مصاحبه ها، حضور در جمع مردم و سخنرانی ها در کنار فضای مجازی دست به دست هم می دهند تا اثرگذاری کنند. در این میان، اگر بخواهیم از نظر وسعت حوزه انتشار و تاثیر پیام هر یک از ابزارهای تبلیغاتی را مقایسه کنیم به نظر می رسد فضای مجازی وسیع ترین حوزه انتشار را در اختیار دارد و یکی از موثرترین و کارآمدترین حوزه ها به شمار می رود.

** ایرنا: فضای مجازی به همان میزان که بر جریان انتخابات ایران اثرگذاشت، بر شایعات و انتشار اخبار غیرواقع نیز دامن زد. این روی سکه را چگونه ارزیابی می کنید؟
** فرقانی: فضای مجازی به همان میزان که از اثرگذاری بالایی برخوردار است، دارای آسیب هایی است. در جریان همین انتخابات تولید «فیک نیوز» یا اخبار جعلی، نادرست و تحریف شده را شاهد بودیم. همچنین تهمت ها، توهین ها و هتک حرمت های فراوان در فضای مجازی نسبت به نامزدها و مسوولان صورت گرفت.
سندسازی ها و خبرسازی ها در فضای مجازی بازار آشفته ای از پیام را به وجود آورد که تشخیص و شناخت اخبار درست از نادرست را با مشکل روبه رو ساخت. در برابر این هجم شایعه و خبرهای نادرست، شهروندان باید با تجربه های کسب کرده در هر دوره و مقطعی به تدریج به شناخت و آگاهی برسند تا خبرهای درست را از نادرست تشخیص داده و با خبرهای سیار کانال های مجازی مقایسه کنند. در هر صورت این نیز جزو عوارض و پیامدهای منفی این دستاورد تمدنی بشر است و مانند هر پدیده دیگر مزایا و معایب خویش را دارد. در این مسیر باید میزان برخورداری از مزایا را به حداکثر رساند.

** ایرنا: با توجه به اینکه گستره استفاده از فضای مجازی در انتخابات ریاست جمهوری بیشتر از انتخابات مجلس دهم و خبرگان رهبری بود و همین میزان استفاده در انتخابات بعدی افزایش خواهد یافت، چه راهکارهایی برای کنترل این فضا و کاهش آسیب های آن وجود دارد؟
** فرقانی: اگر رسانه های سنتی به اصول اخلاقی و حرفه ای خود پایبند باشند، همواره به عنوان مرجع مورد استفاده جامعه قرار خواهند گرفت. در این صورت جامعه خبرها و اطلاعاتی که از شبکه های مختلف دریافت می کند را با آنچه در رسانه های سنتی منتشر می شود، مقایسه خواهد کرد و درستی اطلاعات و خبرهای منتشر شده در فضای مجازی احراز خواهد شد. مدیریت در رسانه های سنتی باید به سمت حرفه ای حرکت کند و سانسور و محدودیت ها در این رسانه ها باید کاهش یابد. مراجعه مردم به رسانه های سنتی و مقایسه خبرهای فضای مجازی با آنچه در این رسانه منتشر می شود، مشروط بر این است که رسانه های سنتی به وظایف و مسئولیت های اجتماعی و اخلاقی خود پایبند باشند و جز حقیقت چیزی نگویند.
رسانه های سنتی باید در راستای آگاهی بخشی و افزایش سطح آگاهی و هوشیاری اجتماعی مردم گام بردارند نه اینکه دنبال منافع سیاسی، جناحی و گروهی خود باشند تا در نتیجه آن، منافع، خبرها را شکل دهند یا دستکاری و تحریف کنند. این اتفاقی است که الان متاسفانه شاهد آن هستیم. بسیاری از رسانه های مجوز دارِ رسمی از نظر درستی و دقت مطالب دارای کم و کاستی هایی اند.
پژوهشم** 9283** 1601**خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشاردهنده:شهناز حسنی

ایرنا پژوهش،کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران و جهان، https://t.me/Irnaresearch با ما همراه شوید.