برنامه "فرهنگ بدون مرز" رادیو گفت و گو با موضوع نوروز در تاجیکستان و با حضور دکتر ابراهیم خدایار عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و رایزن سابق فرهنگی ایران در تاجیکستان به روی آنتن رفت.

دکتر ابراهیم خدایار به اختصار در خصوص کشور تاجیکستان گفت: کشور تاجیکستان یکی از پنج جمهوری واقع در آسیای مرکزی است. این کشور با ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و افغانستان هم مرز است. این کشور دارای هشت و نیم میلیون نفر جمعیت است که حدود 85 درصد تاجیک زبان هستند و تنها کشوری است که در کره زمین زبان شان فارسی است.

وی افزود: هرچند تاجیکستان وضعیت اقتصادی عالی ندارد ولی کشاورزی خوبی دارد به دلیل اینکه حدود 67 درصد آب آسیای مرکزی از این کشور تامین می شود و بیش از 35 هزار یخچال دارد. 93 درصد این کشور کوهستانی و معادن بسیار خوبی را دارد.

رایزن سابق فرهنگی ایران در تاجیکستان در خصوص مشترکات فرهنگی ایران و تاجیکستان عنوان کرد: بر اساس شواهد تاریخی وقتی آریایی نژادها به سمت فلات ایران مهاجرت کردند نخست در اطراف دریاچه آرال که هم اکنون بین دو کشور قزاقزستان و ازبکستان است، سکنی گزیدند. به یک معنا آریایی نژادها در نخستین مهاجرتشان در منطقه آسیای مرکزی امروز ساکن شدند و اگر بخواهیم ریشه ایرانی های امروز را که در کشور ایران و با جغرافیای سیاسی خاص هستند بررسی کنیم به منطقه ای که امروزه در آسیای مرکزی می رسیم که با عنوان تاجیکستان آن را می شناسیم. 

وی با اشاره به تاریخچه تحول نوروز در تاجیکستان از آن با عنوان نوروز تاجیکانه، آیین تمدن ایران در تاجیکستان یاد کرد و گفت: در تحولات آسیای مرکزی باید به سه دوره مشخص نگاه کرد 1900 تا 1924 ، 1924 تا 1991 و 1991 تا به امروز. در مقطع نخست هنوز امپراتوری روسیه در منطقه به طور کامل قدرتش را استحکام نبخشیده بود بنابراین نوروز و مراسم و آیین هایش درست مثل سرزمین های ایران و حتی بالاتر از آن در خان نشین های بخارا و خوارزم و مناطق تحت سیطره روسیه در آسیای مرکزی برپا می شد. در ایام نوروز، خان دستور می داد منطقه ای به نام نوروزگاه برپا کنند و تمام مردم به آنجا می آمدند و بازی های نوروزی از جمله کشتی و بزکشی را انجام می دادند.

وی به مقطع 19924 تا 1991  اشاره کرد و بیان داشت: در این مقطع متاسفانه زبان و فرهنگ روسی جایگاه خودش را با عنوان فرهنگ مسلط بر آن منطقه استحکام بخشید و نمادهای فرهنگی اقوام بومی به شدت تنزل پیدا کرد و حتی اصطلاح خط و زبان فارسی هم کنار گذاشته شد. نوروز هم به حاشیه رفت و فقط در کوهستان ها و در شهرهای کوچک به صورت مخفی برگزار می شد. 

خدایار افزود: در سال 1953 وقتی خوروف چوف رئیس جمهور اتحاد جماهیر سابق شد، از جمله آزادی هایی که به مردم منطقه داد برگزاری آیین های ویژه خودشان بود. بنابراین فرهیختگان به بازگشت سنت های گذشته و احیای نمادها برگشتند. شاید نقطه عطف احیای جشن نوروز در تاجیکستان و بیان تاریخش انتشار شماره ویژه ای از یک نشریه ای بود به نام مدنیت و معارف در سال 1966 که یک شماره ویژه را به جشن نوروز اختصاص داد. 

وی با یادآوری اینکه جریان هویت یابی و خویشتن شناسی تاجیک ها با زمان گرباچف در سال 1985 گره خورده است، افزود: در سال 1989 تاجیک ها اول زبان فارسی تاجیکی را زبان رسمی خودشان کردند و همین باعث شد تا بقیه آداب و رسوم هم برگردد و زنده شود و دو سال بعد که استقلال این کشور ها بود تمام سنت هایی که مانعی داشتند نیز احیا شدند.

رایزن سابق فرهنگی ایران در تاجیکستان با بیان اینکه دوره احیای واقعی فرهنگ نیاکان و فرهنگ نوروز را باید به 25 سال استقلال این منطقه دانست، تصریح کرد: در این سال ها تمام این کشورها از یک تا چهار روز نوروز را تعطیل می کنند و نوروز به صورت کارناوالی برگزار می شود یعنی هم دولت و هم مردم در یک جایی به نام نوروزگاه جمع می شوند. در تاجیکستان این نوروزگاه دقیقا بر اساس نمادهای تخت جمشید درست شده مراسم رسمی در جایی به نام کاخ نوروز است که از بهترین بناهای تاریخی تاجیکستان است.

وی به برگزاری مراسم ها و افتتاحیه های مهم در تاجیکستان که در ایام نوروز صورت می گیرد، اشاره کرد و گفت: بخش عظیمی از افتتاحات ساختمان های اداری و فرهنگی تاجیکستانی ها در نوروز اتفاق می افتد و همچنین رئیس جمهور نیز در مراسم گلکاری شرکت می کند. 

قابل ذکر است، ویژه برنامه "فرهنگ بدون مرز" در ایام تعطیلات نوروز ساعت 12:30 از شبکه رادیویی گفت و گو پخش می شود و علاقه مندان می توانند برای دریافت فایل صوتی این برنامه به سایت رادیو گفت و گو مراجعه کنند.