جلال دهقانی فیروزآبادی
کارشناس مسائل بین‌الملل

1- وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه در بروکسل با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار کرد. این دیدار به درخواست کاترین اشتون به عنوان مذاکره کننده گروه 1+5 انجام شد. مهم‌ترین هدف این دیدار، مرور فرایند مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+5 در گذشته و بحث و بررسی چگونگی پیگیری و استمرار آن است. به گونه‌ای که دو طرف در زمینه تدوین و تبیین دستور کار مذاکرات آتی و برنامه‌ریزی برای دیدارهای آینده بویژه نشست وزرای خارجه در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل گفت‌وگو می‌کنند.
2- این دیدار از چند جهت حائز اهمیت است. نخست؛ برنامه‌ریزی و تنظیم دستور کار برای مذاکرات و دیدارهای آتی. دوم؛ نمایش عزم دو طرف برای استمرار مذاکرات و پایبندی به برنامه اقدام مشترک ژنو با بررسی بیم و امیدها و فرصت‌ها و چالش‌های مذاکرات جهت دستیابی به توافق جامع تا سوم آذرماه. سوم؛ وزیر خارجه ایران نگرانی‌های جمهوری اسلامی ایران از اقدامات اعتمادسوز و تنش‌زا را گوشزد می‌کند. چهارم؛ تأکید بر اهداف مشترک دو طرف مبنی بر تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و حل و فصل مسالمت‌آمیز بحران غیرضروری هسته‌ای. پنجم؛ یادآوری ضرورت دستیابی به توافق جامع در مهلت مقرر، چون در طول تاریخ همیشه صلح و دیپلماسی مهلت و فرصت اندکی داشته‌اند. ششم؛ یادآوری این واقعیت که امروز بیش از هر زمان دیگری دیپلماسی و مذاکره سازنده و نتیجه‌بخش مورد نیاز است چون جنگ‌طلبان در کمین نشسته‌اند تا به صلح و دیپلماسی شلیک کنند. هفتم؛ نمایش این واقعیت که با وجود اختلاف نظرها و شکاف‌هایی که بین دو طرف وجود داشته و دارد، منطق توافق شکل گرفته بین طرفین دست‌‌کم در سطح حداقلی همچنان پابرجاست. پس باید برای حفظ آن تلاش کرد.
3- وزیر امور خارجه ایران با پشت‌گرمی و خودباوری بیشتری با اشتون دیدار کرد. وی حمایت صریح رهبر معظم انقلاب را با خود دارد که ادامه مذاکرات هسته‌ای را مورد تأیید و تأکید قرار دادند. قبول مسئولیت مذاکرات از سوی رئیس جمهوری روحانی نیز سرمایه بزرگ دیگری  است که ظریف با خود به بروکسل برده است. اما وی بیش از هر زمان دیگر به زبان دیپلماتیک به طرف مذاکره کننده گفته است که مطالبات حداکثری و اقدامات اعتمادسوز در وهله اول برنامه اقدام مشترک ژنو را متزلزل می‌کند و سپس راه را بر توافق جامع، سخت و سد می‌کند.
4- جمهوری اسلامی ایران با حسن نیت، جدیت، اراده سیاسی، اجماع ملی، مسئولیت‌پذیری، تعهد به راه حل مسالمت‌آمیز و مذاکره نتیجه‌بخش پا به مذاکرات هسته‌ای گذاشت و با انعطاف‌پذیری لازم به توافق ژنو دست یافت. توافق ژنو در قالب برنامه اقدام مشترک حاصل شکل‌گیری یک منطق توافق مبنی بر رعایت خواسته‌های حداقلی و خطوط قرمز طرفین بود.

مذاکره و دیپلماسی نقش نخست را در شکل‌گیری این توافق ایفا کرد. از این رو استمرار این روند جهت حصول به توافق جامع هسته‌ای در سوم آذرماه سال جاری نیازمند و مستلزم حفظ این توافق حداقلی است.
تأمین این هدف نیز مستلزم به‌کارگیری هر چه بیشتر و بهتر ابزار دیپلماسی از طریق مذاکره است. بویژه در زمانی که تعارض منافع شدت، و اختلافات بالا می‌گیرد، دیپلماسی و مذاکره ضرورت اهمیت و اولویت بیشتری می‌یابد. یکی از زمان‌هایی که بیش از هر زمان دیگری دیپلماسی ضرورت دارد، در شرایط و وضعیت فعلی هسته‌ای است.
5- افق مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+5 آنچنان شفاف و روشن نیست که توافق جامع هسته‌ای را حاصل شده دانست، اما آن گونه تیره و تار نیز نیست که هیچ چشم‌انداز و روزنه روشنی برای دستیابی به آن نباشد. در سیاست و دیپلماسی هیچ وقت وضعیت سیاه یا سفید نیست و هرگز منطق همه یا هیچ چیز نیز حاکم نیست. فضای سیاست و دیپلماسی خاکستری است و  منطق هم این و هم آن حکمفرماست. پس در زمانی که فضا رو به تیرگی می‌رود، دیپلماسی اهمیت بیشتری می‌یابد و دیپلمات‌ها باید بر شدت فعالیت خود بیفزایند. به نظر پرونده هسته‌ای ایران و مذاکرات با 1+5 در چنین شرایطی قرار دارد. پس امروز بیش از هر زمان دیگر به دیپلماسی نیاز است؛ دست‌کم برای تمدید سه ماه دیگر.