به گزارش ایرنا؛ کاهش مستمر بارشها، افت بیسابقه سطح آبهای زیرزمینی، افزایش دما و رشد شتابان تقاضا در بخشهای کشاورزی، صنعت و شهرنشینی، ایران را وارد مرحلهای کرده که مدیریت مصرف آب شرب بهتنهایی کارساز نیست. آمارها نشان میدهد سالانه حدود ۳۲ میلیارد مترمکعب فاضلاب در کشور تولید میشود؛ ظرفیتی خاموش که سالها یا نادیده گرفته شده یا بهعنوان یک تهدید زیستمحیطی تلقی شده است.
در حالی که بسیاری از کشورها پساب را ستون فقرات مدیریت پایدار آب خود قرار دادهاند، در ایران این منبع ارزشمند تازه در حال ورود جدی به ادبیات سیاستگذاری است. ابلاغیه صریح معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا مبنی بر الزام صنایع پرآببر به استفاده از پساب، نقطه عطفی در این مسیر محسوب میشود؛ تصمیمی که اگر بهدرستی اجرا شود، میتواند فشار تاریخی بر آبخوانهای کشور را کاهش دهد.
علم چه میگوید؟ پساب، اگر علمی مصرف شود
پژوهشهای علمی نشان میدهد که استفاده از پساب، نه یک اقدام اضطراری، بلکه یک راهکار آزمودهشده جهانی است. پروفسور هوشنگ قمرنیا، استاد تمام مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه، در پژوهشی جامع اثر پساب تصفیهشده بر خاک و گیاهان را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که استفاده کنترلشده و استاندارد از پساب، نهتنها موجب تخریب خاک و محصول نمیشود، بلکه میتواند جایگزین مطمئنی برای آبیاری در مناطق کمآب باشد.
این تحقیق البته بر یک خط قرمز مهم تأکید دارد: تصفیه ناقص. تجمع فلزات سنگین و آلایندهها در صورت نبود سیستمهای تصفیه پیشرفته، میتواند پیامدهای زیستمحیطی و بهداشتی جدی ایجاد کند. اما دادههای علمی نشان میدهد که با پایش مستمر و رعایت استانداردهای بینالمللی WHO، FAO و EPA، غلظت آلایندهها در محدوده ایمن باقی میماند.
سلامت؛ جایی که خطا مجاز نیست
در کنار ملاحظات زیستمحیطی، سلامت عمومی مهمترین دغدغه استفاده از پساب است. دکتر مسعود مرادی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه هشدار میدهد که حدود ۷۰ درصد آنتیبیوتیکهای مصرفی انسان بدون تغییر وارد فاضلاب میشوند و در صورت تصفیه ناقص، به چرخه آب و غذا بازمیگردند.
با این حال، دستاورد پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در استفاده از روشهای اکسیداسیون پیشرفته برای حذف آلایندههای نوظهور، نشان میدهد که فناوری میتواند این تهدید را به فرصت تبدیل کند؛ به شرط آنکه سیاستگذاری، علم و اجرا همزمان حرکت کنند.
کرمانشاه؛ تصویر کوچک بحران و راهحل
استان کرمانشاه با بیش از ۲ میلیون نفر جمعیت و فعالیت ۲۱۹ هزار بهرهبردار کشاورزی، نمونهای واقعی از چالش آب در ایران است. سالانه ۸۵ تا ۹۰ درصد منابع آب استان در کشاورزی مصرف میشود، در حالی که راندمان آبیاری تنها ۳۰ تا ۳۵ درصد است. وجود بیش از ۱۲ هزار حلقه چاه مجاز که سالانه ۶۰۷ میلیون مترمکعب آب برداشت میکنند، فشار مضاعفی بر منابع زیرزمینی وارد کرده است.
در مقابل، سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی استان تنها ۳.۸ درصد است؛ عددی که نشان میدهد ادامه این الگوی مصرف، نه اقتصادی است و نه پایدار.
صنعت؛ جایی که پساب باید وارد شود
در کرمانشاه بیش از ۹۰۰ واحد صنعتی فعال وجود دارد که بخشی از آنها جزو صنایع پرآببر هستند. ادامه استفاده این صنایع از آب شرب یا منابع زیرزمینی، در شرایط تنش آبی، یک خطای راهبردی است. پساب تصفیهشده میتواند نیاز آبی این صنایع را تأمین و تعارض دیرینه صنعت و آب را کاهش دهد.
از حرف تا عمل؛ کرمانشاه در مسیر الگوسازی
رضا داودی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان کرمانشاه میگوید: با تکمیل پروژههای فاضلاب، ظرفیت تولید پساب استان به بیش از ۷۰ میلیون مترمکعب در سال میرسد؛ ظرفیتی که میتواند کرمانشاه را از تنشهای آبی عبور دهد.
بهرهبرداری از تصفیهخانههای تازهآباد، دانشگاه آزاد اسلامی و پروژههای شهرستانهای جوانرود، روانسر، کرند و سرمست، استان را وارد مرحلهای جدید از مدیریت آب کرده است.
به گفته طهماسب نجفی معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار کرمانشاه، با تکمیل خط انتقال پساب به صنایع شرق استان، سالانه ۲۱ میلیون مترمکعب آب پایدار در اختیار بخش صنعت قرار میگیرد.
فراتر از آب؛ مزایای چندلایه پساب
بهرهبرداری هدفمند از پساب صرفاً یک راهکار فنی در مدیریت منابع آب نیست، بلکه رویکردی چندبُعدی با پیامدهای گسترده اقتصادی، اجتماعی، زیستمحیطی و فناورانه بهشمار میرود؛ بهگونهای که در بُعد اقتصادی، با کاهش هزینههای تأمین آب و جلوگیری از سرمایهگذاریهای پرهزینه در منابع جدید همراه است، در بُعد اجتماعی، از طریق کاهش مهاجرتهای ناشی از کمآبی و تقویت امنیت معیشتی نقشآفرینی میکند، در بُعد زیستمحیطی، با حفاظت از آبخوانها و اکوسیستمهای طبیعی به پایداری محیط زیست کمک میکند و در بُعد فناورانه نیز زمینهساز توسعه دانش بومی، ارتقای فناوریهای تصفیه و ایجاد اشتغال تخصصی میشود.
پساب، حلقه مفقوده امنیت آبی
پساب را نمیتوان حذف کرد؛ یا باید آن را مدیریت کرد یا با بیتوجهی، هزینههای سنگینتری پرداخت. تجربه کرمانشاه نشان میدهد که با تکیه بر علم، تصفیه استاندارد و تصمیمگیری شجاعانه، پساب میتواند از یک معضل زیستمحیطی به ستون امنیت آبی تبدیل شود.
اگر این مسیر با جدیت ادامه یابد، کرمانشاه نهتنها بحران آب خود را مدیریت میکند، بلکه میتواند الگویی ملی برای استانهای کمآب ایران باشد؛ الگویی که ثابت میکند آینده آب کشور، نه در برداشت بیشتر، بلکه در استفاده هوشمندانهتر از منابع موجود رقم میخورد.