به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، «علی لاریجانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی، سوم آذرماه سال جاری در حساب ایکس خود نوشت: «امروز به پاکستان کشور دوست و برادرمان در منطقه سفر میکنم. ایرانیان فراموش نمیکنند که در جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران، ملت پاکستان در کنار ملت ایران ایستادند. ایران و پاکستان دو کشور مهم و تاثیرگذار در امنیت پایدار در منطقه هستند و ما همواره به روابط برادرانه کشورهای منطقه توجه داریم.»
پیش از این نیز مسعود پزشکیان، رئیس جمهور، با دعوت رسمی شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان یازدهم مردادماه برای سفری دو روزه به این کشور همسایه شرقی و مسلمان سفر کرده بود. رئیس جمهور مطلع سفر خود را بازدید از آرامگاه علامه اقبال لاهوری، شاعر و متفکر برجسته پارسیگوی پاکستانی آغاز کرد تا بیش از پیش بر پیوندهای فرهنگی میان تهران و اسلام آباد تاکید کند.
در سال جاری همچنین شاهد سفر محمدباقر قالیباف به همسایه شرقی بودیم. رئیس مجلس شورای اسلامی چهارده آبانماه راهی پاکستان شده بود، در سفر سه روزه خود با کفیل ریاست جمهوری و رییس مجلس سنا، نخست وزیر و رییس مجلس ملی این کشور دیدار کرد. قالیباف همچنین با حضور در شهر کراچی، در نماز جمعه این شهر حاضر شد و با در مقبره محمدعلی جناح به رهبر استقلال پاکستان ادای احترام کرد. سخنرانی در نشست با بازرگانان و تجار پاکستانی و ایرانی و همچنین اندیشمندان و نخبگان سیاسی، فرهنگی و دینی در این کشور از جمله برنامههای سفر رئیس مجلس بود.
در تازه ترین دیدار سران دو کشور، مسعود پزشکیان و شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان در حاشیه اجلاس بینالمللی صلح و اعتماد در عشق آباد ترکمنستان با یکدیگر گفتوگو کردند. در این دیدار دو طرف آخرین وضعیت روابط دوجانبه را بررسی و بر ضرورت تقویت همکاریهای مشترک و سرعتبخشی به اجرای توافقات موجود تأکید کردند. در جریان این گفتوگو، مقامات عالی دو کشور با اشاره به ظرفیتهای گسترده ایران و پاکستان در حوزههای حملونقل، ترانزیت و توسعه زیرساختهای مرزی، بر پیگیری عملی توافقاتی که در سفر اخیر رئیسجمهور ایران به اسلامآباد نهایی شده بود، تأکید کردند.
برای بررسی اخرین تحولات در مناسبات دوجانبه تهران و اسلامآباد با محمد مدثر تیپو، سفیر این کشور در ایران به گفتوگو نشستیم. این دیپلمات ارشد پاکستانی از چهرههای باسابقه وزارت امور خارجه این کشور بهشمار میرود. وی در فاصله سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ در وزارت امور خارجه پاکستان، سمتهای معاون دبیرکل و مدیرکل امور آمریکا و مدیرکل امور چین را بر عهده داشته است. او در دیگر مأموریتهای خارجی، بهعنوان سرکنسول پاکستان در چنگدو چین فعالیت کرده و پیشتر نیز در مقام رایزن سیاسی و دبیر اول در سفارتهای پاکستان در واشنگتن و پکن خدمت کرده است. تیپو همچنین در دورهای پیشتر، دبیر سوم سفارت پاکستان در توکیو بوده است. وی سابقه تصدی سمت مدیرکل هیأت سرمایهگذاری و تجارت ایالت پنجاب را نیز در کارنامه دارد. محمد مدثر تیپو دانشآموخته دانشگاه آکسفورد است و سابقه سردبیری چندین نشریه را در کارنامه دارد.
ایران و پاکستان دارای پیشینهای طولانی از دوستی هستند؛ پیشینهای که به شناسایی استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷ از سوی ایران بازمیگردد و پایههای همکاریهای سیاسی، فرهنگی و راهبردی دو کشور را در دهههای بعد بنا نهاد. در طول سالها، دو کشور در حوزههای امنیت منطقهای، توسعه اقتصادی و تبادلات فرهنگی همکاریهای گستردهای داشتهاند؛ همکاریهایی که نشاندهنده پیوندی فراتر از صرفِ همجواری جغرافیایی است. در سالهای اخیر، این شراکت با حمایت پاکستان در جریان تجاوز ۱۲ روزه علیه ایران و تلاشهای مستمر دو کشور برای حفظ ثبات منطقه، برجستهتر نیز شده است. در چنین فضایی، مایلیم درباره وضعیت کنونی و چشمانداز آینده روابط ایران و پاکستان در حوزههای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی گفتوگو کنیم.
به عنوان نخستین سوال، با توجه به حمایتهای گسترده دولت، پارلمان و مردم پاکستان در جریان تجاوز ۱۲روزه اخیر اسرائیل و آمریکا علیه ایران، این همبستگی چگونه به تقویت روابط راهبردی و اعتماد متقابل میان ایران و پاکستان کمک کرده است و چه پیامی برای ثبات منطقهای دارد؟
خیلی ممنون، واقعاً از شما سپاسگزارم بابت این سؤال و همانطور که بهدرستی اشاره کردید، روابط ما به گذشتههای تاریخی بازمیگردد. ایران یک تمدن با سابقه هزاران ساله است، از نظر فرهنگی و مذهبی. ما یک رابطه بسیار ریشهدار داریم و صدها هزار نفر هر ساله به ایران سفر میکنند، به دلایل معنوی و مذهبی. زائران با همان نوع توجه، دلسوزی و سخاوتی که رهبران ایرانی نسبت به زائران نشان میدهند، به اینجا میآیند.
از طرف دولت پاکستان، من بسیار سپاسگزارم. هیچگاه فراموش نمیکنم که دولت ایران چگونه در بازگرداندن ۲۸ جسد در گذشته به کشور ما کمک کرد، زمانی که آنها در یک حادثه جان خود را از دست داده بودند. استاندار و کل دستگاه اجرایی و مطمئنم وزیر خارجه در تهران، از تمام این تلاشها حمایت کردند. این نشاندهنده نوع رابطهای است که ما داشتیم.
جنگ دوازدهروزه نیز اهمیت زیادی داشت، زیرا هر دو کشور در کنار یکدیگر ایستادند و پاکستان یکی از اولین کشورهایی بود که بهطور سیاسی و بدون ابهام از ایران حمایت کرد. بنابراین از نظر دیپلماتیک و سیاسی، ما همواره در کنار شما بودیم و البته به دلایل اخلاقی و همچنین بر اساس حقوق بینالملل نیز حمایت کردیم. ما حق ایران برای دفاع از خود را طبق ماده ۱۵۱ منشور سازمان ملل حمایت کردیم.
این اقدام بسیار مهمی بود که باعث قدردانی گستردهای از پاکستان در ایران شد، زیرا آن زمان، دورهای بسیار حساس و بحرانی برای ایران بود. رهبری سیاسی و نظامی پاکستان، پارلمان پاکستان و مردم عادی خطراتی را که ایران با آن مواجه بود، درک کردند.
سپس رئیس جمهور محترم ایران، آقای پزشکیان، در پارلمان سخنرانی کردند و در آن هنگام شعارهایی مانند «تشکر پاکستان» سر داده شد. اکنون خوشحالم که بگویم وقتی گاهی به کافیشاپها یا رستورانها میروم، مردم وقتی میبینند سفیر پاکستان وارد میشود، شروع به تشویق میکنند و ابراز خوشحالی میکنند. دیدن این انعکاس شگفتانگیز قدردانی و سپاس از پاکستان برای من افتخار بزرگی است.
اخیراً دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، آقای علی لاریجانی، به اسلامآباد سفر کرده و با مقامات ارشد پاکستانی دیدار و گفتوگو داشته است. ارزیابی شما از دستاوردهای این سفر و تأثیر آن بر همکاریهای سیاسی و امنیتی میان دو کشور چیست؟
جناب آقای علی لاریجانی با نخستوزیر محترم پاکستان، رئیسجمهور محترم پاکستان، فیلد مارشال محترم، معاون نخستوزیر پاکستان و رئیس مجلس این کشور دیدار کردند. و همچنین با تعداد زیادی از افراد دیگر ملاقات داشتند. اساساً این یک اقدام راهبردی برای همگرایی هر دو کشور و بررسی تغییرات سریع محیط منطقهای بود. اینکه چگونه میتوانیم با یکدیگر تعامل داشته باشیم؟ چگونه میتوانیم از منافع خود محافظت کنیم؟ و البته، مسائل توسعه، تجارت و روابط مردمی نیز در این میان اهمیت داشت.
جناب آقای لاریجانی نهتنها دبیر شورای عالی امنیت ملی هستند، بلکه نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی نیز محسوب میشوند، بنابراین موقعیت بسیار مهمی دارند. و استقبال و پذیرایی که از ایشان توسط رهبری پاکستان به عمل آمد، بهوضوح نشان داد که ایران برای پاکستان چقدر اهمیت دارد. و در تعاملات خودم با رهبری ایران، میبینم که این احساس متقابلاً توسط رهبری ایران نسبت به رهبری و مردم پاکستان ابراز میشود. فکر میکنم که جناب آقای علی لاریجانی نقش بسیار مهمی در ارتقای روابط ما به سطحی بالاتر ایفا خواهند کرد.
در حوزه اقتصادی و تجاری، با توجه به تحریمها و محدودیتهای بینالمللی، مهمترین فرصتها و چالشهای همکاری دوجانبه چیست و پاکستان چه اقدامات عملی مشخصی را برای گسترش تجارت، سرمایهگذاری و پروژههای مشترک انرژی با ایران دنبال میکند؟
میدانید، این صرفاً دیدگاه و چارچوب ذهنی شخصی من است که همواره به فرصتها نگاه میکنم. چالشها همیشه وجود خواهند داشت، اما با وجود چالشها، اگر بر فرصتها تمرکز کنیم، میتوانیم از آنها بهرهبرداری کنیم.
ایران کشوری بسیار مهم است، با جمعیتی حدود ۹۰ میلیون نفر و سطح صنعتی بسیار توسعهیافته. این کشور منابع عظیمی از هیدروکربنها در اختیار دارد. پاکستان نیز جمعیتی حدود ۲۵۰ میلیون نفر دارد و زیرساختهای بسیار مناسبی دارد. بنابراین هر دو کشور دارای مزیتهای رقابتی هستند و اهمیت دارد که از مزیتهای یکدیگر بیاموزند.
نخستوزیر پاکستان و رئیسجمهور ایران متعهد شدهاند که حجم تجارت دوجانبه را به ۱۰ میلیارد دلار برسانند و این هدف دستیافتنی است و برای رسیدن به این هدف، باید بگویم که نخستوزیر محترم پاکستان بهطور ویژه به من دستور دادهاند که سفیر، شما بر اساس کیفیت خدماتتان در ارتقای تجارت و همچنین روابط دیپلماتیک ارزیابی خواهید شد.
بنابراین طبق دستور نخستوزیر، ما در تلاشیم زیرساختها در مرز را بهبود دهیم و قصد داریم توافقنامه تجارت آزاد را امضا کنیم. ما پیشتر توافقنامه تجارت تهاتری با ایران امضا کردهایم تا بتوانیم کالاها را مبادله کنیم و اتاقهای بازرگانی دو کشور نیز در حال ملاقات و همکاری با یکدیگر هستند.
اخیراً هیئتی ایرانی حدود دو هفته پیش به یک نمایشگاه غذایی رفتند و در آنجا جلسات بسیار خوبی برگزار کردند و قراردادهایی به ارزش تقریبی چهار میلیون دلار امضا شد. همچنین وزیر تجارت پاکستان حدود دو ماه پیش به اینجا آمد و ما «مجمع کسبوکار پاکستان و ایران» را برگزار کردیم که صدها شرکت در آن شرکت کردند.
پتانسیل موجود بسیار بزرگ است و من قویاً معتقدم که در ۱۰ تا ۲۰ سال آینده، از نظر تجارت و توسعه اقتصادی، این رابطه بهطور واقعی تحولی خواهد بود، زیرا جوامع تجاری، دولت و فعالان بازرگانی هر دو کشور اکنون فرصتها را میبینند.
همچنین ایران امکانات ترانزیتی و اتصال منطقهای بسیار مهمی را فراهم میکند و پاکستان میخواهد از آن بهرهبرداری کند. بهطور مشابه، پاکستان یکی از بهترین شرکتهای مشاورهای را دارد، قابلیتهای نظامی آن بینظیر است و جمعیتشناسی و موقعیت استراتژیک خود نیز امتیازات ویژهای هستند. تمام این موارد به پاکستان و ایران داراییها و مزایای بسیار خاصی میدهد که میتوان از آنها بهرهبرداری کرد.
ایران و پاکستان دارای پیوندهای عمیق فرهنگی و تاریخی هستند. چه ابتکارها و برنامههایی برای تقویت تبادلات فرهنگی، گردشگری، آموزشی و علمی اجرا شده و چشمانداز آینده را در این زمینه چگونه میبینید؟
وزیر فرهنگ پاکستان حدود یک هفته پیش به اینجا آمد و در جشنواره فیلم شرکت کرد. سه فیلم ما برای جشنواره انتخاب شده بودند.
وزیر فرهنگ جلسات متعددی با همتایان ایرانی خود داشت و وزیر فرهنگ محترم ما اعلام کردند که سال آینده همکاریهایی در زمینه سینما و تولید مشترک فیلم خواهیم داشت و پاکستان هفته نوروز را در این کشور جشن خواهد گرفت که واقعاً اقدام بزرگی است.
من بسیار خوشحال شدم که از نظر فرهنگی به یکدیگر نزدیکتر میشویم. همچنین، شاعر و فیلسوف بزرگ شرق، دکتر رحمان محمد اقبال، که در ایران با نام اقبال لاهوری شناخته میشود، احترام زیادی دارد. مقام معظم رهبری با اشعار و آثار شعری ایشان آشنا هستند و پیام متعالی اقبال در ایران بهطور عمیق طنینانداز است. در این راستا، سال آینده سال اقبال را جشن خواهیم گرفت و با دانشگاههای ایرانی همکاری خواهیم کرد تا بتوانیم کارهای مشترک زیادی در خصوص علامه اقبال انجام دهیم.
همچنین، فکر میکنم درامهای پاکستانی یکی از بهترینهای جهان هستند و ما میخواهیم آنها را به زبان ایرانی دوبله کنیم. فیلمهای ایرانی در سراسر جهان شناخته شدهاند و برخی شرکتهای پاکستانی با ما تماس گرفتهاند تا آنها را دوبله کنند. اما این حوزهای است که نیاز به کار بیشتری دارد.
در زمینه گردشگری، ما همسایههای نزدیک هستیم. پاکستان یکی از زیباترین کشورهای جهان است و تنوع فوقالعادهای دارد. تاریخ ایران نیز آن را باشکوه کرده است. دیروز که از بخشی از تهران به بخش دیگری میرفتم، تهران بسیار باشکوه به نظر میرسید؛ برگهای زرد درختان و زیبایی تهران جادویی بود.
میخواهم مردم هر دو کشور زیباییهای یکدیگر را کشف کنند، زیرا واقعاً زیباییهای پنهانی بین دو کشور وجود دارد. در زمینه آموزش، هزاران دانشجوی پاکستانی در ایران مشغول به تحصیل هستند و میخواهم تعداد بیشتری از دانشجویان پاکستانی به ایران بروند. پاکستان یکی از بهترین دانشگاههای جهان را دارد و مردم آن بسیار با استعداد هستند.
در بخش آموزش، قصد داریم اقدامات بیشتری انجام دهیم. همچنین میخواهم روابط خواهرخواندگی بیشتری بین شهرهای ایران و پاکستان و روابط استانی بین استانها ایجاد کنیم. اینها اقداماتی است که در حال انجام آنها هستیم، اما صادقانه بگویم، این حوزهای است که هر دو طرف باید بهطور قابل توجهی بیشتر در آن تلاش کنند.
چه دستاوردهایی در همکاریهای امنیتی میان ایران و پاکستان برای مقابله با تروریسم، قاچاق و جرایم فرامرزی حاصل شده و در کدام حوزهها هنوز نیاز به هماهنگی بیشتر وجود دارد؟
در زمینه شهری، باید بگویم که همکاریها در چند ماه گذشته واقعاً تثبیت شده است. تبادل هیئتها بهطور منظم انجام میشود، آنها با یکدیگر تعامل دارند و به بحث و گفتوگو میپردازند.
به نظرم در این زمینه تغییرات قابل مشاهدهای رخ داده است. اما همانطور که پیشتر تأکید کردهام، تروریسم یک مشکل جهانی است و چالش بزرگی محسوب میشود. جوامع ما و دستگاههای اطلاعاتی باید از این چالش آگاه باشند.
پاکستان و ایران باید همکاریهای خود را تعمیق کنند، اعتماد بیشتری ایجاد کنند و اطلاعات امنیتی را بهموقع با یکدیگر به اشتراک بگذارند. من فکر میکنم که امروز وضعیت ما نسبتاً خوب است.
معاون وزیر کشور ما چند ماه پیش به ایران آمد و دیدار بسیار خوبی با معاون وزیر کشور ایران داشت. رئیس سازمان تحقیقات فدرال ما و همچنین وزیر کشور پاکستان نیز به ایران سفر کردهاند. بنابراین مشورتهای منظم برای مقابله با جرایم، مواد مخدر و کنترل مرزها انجام میشود. با این حال، من چالشها را میدانم؛ طول مرز ۹۰۰ کیلومتر است و از نظر جغرافیایی، مدیریت این منطقه نیازمند برنامهریزی دقیق است. با این وجود، همکاری بین دو دولت بسیار خوب است.
آیا مذاکرات مربوط به مسائل مرزی هنوز ادامه دارد؟
بله، ما همچنان در حال گفتوگو هستیم. چارچوبهای متعددی وجود دارد؛ فقط یک چارچوب وجود ندارد، بلکه چندین چارچوب وجود دارد که در آنها بحثها ادامه دارد.
با توجه به تنشهای اخیر میان پاکستان و افغانستان، ایران چه نقشی بهعنوان میانجی منطقهای ایفا کرده و پاکستان چه انتظاراتی از ایران برای کمک به کاهش تنشها و ارتقای امنیت و ثبات در منطقه دارد؟
بله، میدانید، ایران همسایه پاکستان و همسایه افغانستان است. ایران پیشنهاد میانجیگری داده است و ما این میانجیگری را پذیرفتهایم. قطعاً ما میخواهیم ثبات و صلح منطقهای را ارتقا دهیم و دغدغههای خود درباره تروریسم را مطرح کنیم. هر نقشی که ایران بتواند در این زمینه ایفا کند، فکر میکنم بسیار مفید خواهد بود.
ایران همچنین میزبان کنفرانسی درباره افغانستان بود و من فکر میکنم این فرصت مهمی برای بحث در مورد مسائل منطقهای و یافتن راهحلهای ممکن فراهم خواهد کرد.
سؤال پایانی من، اما نه کماهمیتترین آن، این است که چهارچوبهای همکاری منطقهای همچون سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و سازمان همکاری شانگهای (SCO) چگونه میتوانند فرصتهایی برای تعمیق روابط ایران و پاکستان فراهم کنند و دو کشور چگونه میتوانند از این بسترها بهطور مؤثر بهرهبرداری کنند؟
بله، دبیرکل اکو یک دیپلمات بسیار برجسته پاکستانی است؛ دکتر اسد مجید خان قائم مقام پیشین وزیر امور خارجه پاکستان بودند. رئیس مؤسسه فرهنگی اکو نیز پاکستانی است و قبلاً سفیر ما در اندونزی بوده است. پاکستان ریاست اکو را برای سالهای ۲۰۲۶ و ۲۰۲۷ بر عهده گرفته است.
با بر عهده گرفتن ریاست اکو برای دو سال آینده، میزان جدیت و اراده ما برای تحکیم ارتباطات منطقهای مشخص میشود، که اکو در آن نقش بسیار حیاتی دارد. پاکستان یکی از اعضای بنیانگذار اکو است. من بهطور منظم با تمام کشورهای عضو اکو در تماس هستم، با آنها بحث و تبادل نظر میکنم و ایدهها را بررسی میکنم.
شانگهای نیز قطعاً یک مجمع بسیار مهم است. با چین، ما شراکت راهبردی همهجانبه و بسیار خوبی داریم. همچنین با همه کشورهای عضو، اخیراً، فکر میکنم هفته گذشته، جلسه RATS سازمان همکاری شانگهای در شیراز برگزار شد که پاکستان نیز در آن شرکت داشت. بنابراین، ما میخواهیم نقش بسیار مهمی هم در اکو و هم در شانگهای ایفا کنیم، به دلیل فرصتهایی که در اختیار داریم.