به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، مستند «سمیرا»، به کارگردانی علی مومن علایی و تهیهکنندگی صالحه حقگو، روایتی صمیمانه و انسانی از زندگی زنی است که در برابر زنجیرهای از بحرانهای عمیق سوختگی، اعتیاد، اقدام به خودکشی، طلاق و جدایی طولانیمدت از دخترش ایستادگی کرده و از دل تاریکترین لحظات، امید به بازسازی را حفظ کرده است. این اثر نیمهبلند اجتماعی که در بخش مسابقه ملی و بینالمللی نوزدهمین جشنواره سینماحقیقت به نمایش درآمد، فراتر از یک پرتره فردی، به آسیبهای چندلایه زنان در حاشیه جامعه ایران میپردازد و با نگاهی عاری از قضاوت، برچسبهای «معتاد»، «سوخته» و «مطلقه» را به چالش میکشد.
«سمیرا» با تکیه بر صداقت بیپرده سوژه اصلی و رعایت دقیق اصول اخلاقی در تولید، تلاش میکند نگاه جامعه را به ظرفیت باززایی انسان در مواجهه با طردشدگی و قضاوتهای سنگین تغییر دهد و گفتوگویی درباره حمایت از زنان آسیبدیده را آغاز کند. این فقط شرح مختصری از مستند سمیرا است. در ادامه گفتوگوی ایرنا را با صالحه حقگو تهیهکننده این مستند میخوانید.
مواجهه زنی با مجموعهای از بحرانهای عمیق و چندلایه
هدف شما از ساخت «سمیرا» چه بود؟ آیا این مستند پیام خاصی را منتقل میکند؟
انگیزه اصلی من برای پرداختن به روایت «سمیرا»، مواجهه با زنی بود که در برابر مجموعهای از بحرانهای عمیق و چندلایه، ایستادگی و مقاومت کمنظیری از خود نشان داده بود. زندگی سمیرا شامل سوختگی، سالها مبارزه با اعتیاد، اقدام به خودکشی و جدایی طولانی از دخترش بوده است؛ اما آنچه برای من برجسته بود، تسلیمناپذیری او در برابر این حجم از دشواری بود. احساس کردم این روایت میتواند از یک تجربه فردی فراتر رود و به یک مسئله اجتماعی مهم تبدیل شود. در جامعه ما زنان بسیاری با چنین آسیبهایی دستوپنجه نرم میکنند، اما اغلب صدایشان به گوش نمیرسد. این مستند تلاشی است برای شنیده شدن این صداها و یادآوری اینکه پشت هر آسیب، انسانی با ظرفیت بالای بازسازی وجود دارد. تولید این اثر بیش از دو سال به طول انجامید، زیرا میخواستیم با نهایت دقت و حساسیت، روایتی واقعی و اثرگذار ارائه دهیم.
سمیرا پس از سالها جدایی از دخترش، همچنان امید دیدار دوباره با او را حفظ کرد
نقطه آغاز شکلگیری این پروژه برای شما دقیقاً کجا بود؟ کدام بخش از زندگی سمیرا جرقه اولیه را ایجاد کرد؟
نقطه آغاز برای من لحظهای بود که دریافتم سمیرا پس از سالها جدایی از دخترش، همچنان امید دیدار دوباره با او را حفظ کرده است. این جدایی ناشی از طلاق و شرایط پیچیده خانوادگی بود و او سالها بدون دیدن فرزندش زندگی کرده بود؛ اما این امید مانند نخی نامرئی، همه بخشهای زندگیاش را به هم متصل میکرد. این پیوستگی امید بود که ساختار روایی مستند را برای من شکل داد. در فیلم نیز تلاش کردیم این حس را با تصاویر طبیعی از زندگی روزمره او منتقل کنیم. علی مومن علایی، کارگردان اثر، نیز بر همین محور تاکید ویژهای داشت و کوشید این امید را بدون اغراق و به شکلی ملموس به تصویر بکشند.
ترکیب همزمان رنج عمیق و مقاومت سرسختانه
چه چیزی در نخستین مواجهه با این سوژه شما را درگیر کرد؟
ترکیب همزمان رنج عمیق و مقاومت سرسختانه در شخصیت سمیرا. او روایت خود را با صداقت کامل و بدون پردهپوشی بیان میکرد و همین صداقت، امکان خلق اثری اصیل را فراهم آورد. سمیرا از تغییر ظاهری ناشی از سوختگی و قضاوتهای اجتماعی ناشی از آن سخن میگفت، اما در عین حال از مسیری که برای بهبود طی کرده و اکنون به عنوان یک بازمانده به دیگران یاری میرساند نیز حرف میزد. این صداقت ما را بر آن داشت تا بیش از دو سال صرف تحقیق و گفتوگو کنیم تا لایههای پنهان این زندگی را به درستی نشان دهیم.
نگاهی انسانیتر به زنان معتاد
به نظر شما بزرگترین خلا اجتماعیای که این مستند پر میکند چیست؟
این مستند به خلایی میپردازد که سالهاست نادیده گرفته شده؛ سرگذشت زنانی که همزمان با آسیبهای شدید جسمی مانند سوختگی و تبعات اجتماعی اعتیاد، با طردشدگی، قضاوتهای سنگین و انزوای اجتماعی روبهرو هستند. جامعه اغلب تنها ظاهر آسیب یا برچسب اعتیاد را میبیند، اما پشت این ظاهر، انسانی با تاریخ پیچیده و ظرفیت بازسازی وجود دارد. ما تلاش کردیم این بخش نادیدهگرفتهشده را برجسته کنیم و نگاهی انسانیتر به این زنان ارائه دهیم.
دشوارترین بخش فرآیند تولید برای شما چه بود؟
دشوارترین بخش، حفظ تعادل میان ثبت بیپرده واقعیت و حفاظت از سلامت روان سمیرا بود. ایجاد اعتماد پایدار میان گروه تولید و سوژه اصلی، بهویژه هنگامی که بخشهایی بسیار حساس از زندگی او (مانند جزئیات اقدام به خودکشی یا لحظات جدایی از فرزند) مطرح میشد، زمانبر و نیازمند دقت فراوان بود. در طول فیلمبرداری جلسات مشاوره روانشناختی برگزار میکردیم و کارگردان اثر نیز بر رعایت اصول اخلاقی تاکید ویژه داشت تا مستند ضمن حفظ صداقت، انسانی و مسئولانه باقی بماند.
به دلایل اخلاقی برخی بخشها حذف یا تعدیل شدند
چه میزان زمان و تحقیق برای رسیدن به روایت نهایی صرف شد؟
کل پروژه بیش از دو سال طول کشید. مرحله تحقیق و شکلگیری روایت نهایی چندین ماه به خود اختصاص داد و شامل گفتوگوهای متعدد با سمیرا و مشاوره با متخصصان حوزه اعتیاد، سوختگی و مسائل اجتماعی بود. بیش از ۵۰ ساعت تصویربرداری انجام شد که در نهایت به مستندی ۵۰ دقیقهای تبدیل شد.
آیا بخشی از مواد حذف یا تعدیل شده است؟
بله، به دلایل اخلاقی، حفظ حریم خصوصی و جلوگیری از فشار روانی بر سمیرا، برخی بخشها حذف یا تعدیل شدند؛ اما این تغییرات نه تنها به روایت آسیب نزد، بلکه تمرکز آن را بر پیام اصلی یعنی امکان غلبه بر بحرانها تقویت کرد.
توقع من مواجههای صادقانه و بدون پیشداوری است
فکر میکنید این مستند چه تغییری در نگاه مخاطب ایجاد خواهد کرد؟
امیدوارم مخاطب پس از تماشا با فاصله کمتری و نگاهی انسانیتر به کسانی بنگرد که از دل بحرانهای بزرگ عبور کردهاند و قضاوتهای شتابزده کاهش یابد.
اگر قرار باشد مخاطبان تنها یک پیام از این اثر دریافت کنند، آن پیام چیست؟
هیچ سرگذشتی صرفاً یک برچسب نیست. پشت هر خطا و هر آسیب، تاریخی شخصی و مجموعهای از شرایط پنهان وجود دارد.
حضور در جشنواره سینماحقیقت چه اهمیتی برای شما دارد؟
سینماحقیقت معتبرترین رویداد مستند اجتماعی ایران است. حضور در آن فرصتی ارزشمند برای دیده شدن روایت سمیرا در فضایی حرفهای و تخصصی و آغاز گفتوگوهای اجتماعی گستردهتر است.
توقع و نگرانی شما از نخستین اکرانهای عمومی چیست؟
توقع من مواجههای صادقانه و بدون پیشداوری است. نگرانیام این است که برخی صرفا به ظاهر سوختگی یا گذشته سمیرا توجه کنند و عمق روایت از نظرشان پنهان بماند.