به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ کشته شدن چندین شهروند چینی در تاجیکستان ــ در دو حادثه طی کمتر از یک هفته ــ نه رویدادی امنیتی منفرد، بلکه نشانهای از لایههای پیچیدهتری در صحنه ژئوپلیتیکی میان افغانستان و آسیای مرکزی است.
براساس گزارش شبکه الجزیره، این حوادث در زمانی رخ میدهد که کابل و دوشنبه در تلاشاند تا پس از سالها تنش، به سمت گفتوگوی سیاسی حرکت کنند؛ تنشهایی که در سه سال نخست بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ به اوج خود رسیده بود، زیرا تاجیکستان میزبان چهرههای مخالف حکومت طالبان بود.
رخ دادن این دو حادثه در منطقهای مرزی و حساس، حجم پرسشها درباره زمانبندی، پیامها و طرفهای بهرهمند از آن را افزایش داده است.
نزدیکی محتاطانه
کارشناسان مسائل افغانستان میگویند که ابتدای امسال نشانههایی از بهبود نسبی روابط میان حکومت طالبان و تاجیکستان از جمله تماسهای امنیتی غیرعلنی، نشستهای محدود و کاهش تنش در اظهارات طرفین، دیده شد.
یک منبع در وزارت خارجه حکومت طالبان که نخواست نامش فاش شود، به شبکه الجزیره گفت: در میان این بهبود نسبی، حملات علیه شهروندان چینی در خاک تاجیکستان، موازنه اعتماد میان کابل و دوشنبه را برهم زد و تلاش کرده است به تاجیکستان و جهان القا کند که وضعیت مرزی با افغانستان همچنان شکننده است و نیروهایی وجود دارند که خواهان این نزدیکی نیستند.
کابل به سرعت کشته شدن شهروندان چینی را محکوم و اعلام کرد آماده همکاری کامل با تاجیکستان در روند تحقیق و تبادل اطلاعات است.
«امیرخان متقی» وزیر خارجه حکومت طالبان در تماس تلفنی با «سراجالدین مهرالدین» همتای تاجیکش گفت که دو کشور طی ماههای اخیر فضای اعتمادسازی را شکل دادهاند که مسیر همکاری سیاسی، اقتصادی و امنیتی را هموار میکند؛ اما طرفهایی وجود دارند که میخواهند این روند مثبت را تخریب کنند.
او بر لزوم تقویت امنیت مرزی، انجام تحقیقات مشترک و گسترش هماهنگی امنیتی تأکید کرد و گفت که دستگاههای امنیتی افغانستان بررسیهای گستردهای را درباره عاملان حمله آغاز کردهاند.
چه کسی سود میبرد؟
تاجیکستان طی سالهای گذشته به پایگاه سیاسی و رسانهای مخالفان حکومت طالبان تبدیل شده بود. با نزدیکشدن تدریجی دوشنبه و کابل، نگرانیها در میان این مخالفان افزایش یافته است.
«عبدالکریم جلیلی» کارشناس امنیتی، میگوید که گروههای مخالف حکومت طالبان در تاجیکستان از قدرتمندترین جریانهای مخالف هستند، اما احتمال دست داشتن آنها در حادثه کم است، زیرا نمیخواهند روابطشان با دوشنبه تخریب شود.
او احتمال دخالت بازیگران منطقهای را بیشتر میداند؛ گروههایی که نمیخواهند روابط حکومت طالبان و تاجیکستان پس از حدود پنج سال گسست، دوباره احیا شود.
برخی تحلیلگران نیز به توانایی مالی و نظامی برخی کشورها اشاره میکنند که قادرند عملیات پیچیدهای در مناطق صعبالعبور مرزی انجام دهند. آنان تأکید میکنند پهپاد انفجاری که استفاده شد از داخل افغانستان پرتاب نشده، بلکه فقط از آسمان افغانستان عبور کرده است؛ اقدامی که میتواند چین، افغانستان و تاجیکستان را همزمان تحت فشار قرار دهد.
حساسیت منطقهای و بینالمللی
«داوود نیازی» کارشناس ژئوپلیتیک، میگوید که افزایش حضور چین در شمال افغانستان پس از خروج آمریکا حساسیتهای منطقهای و بینالمللی را بالا برده است؛ چراکه این منطقه غنی از منابع معدنی و گذرگاهی استراتژیک بهسوی آسیای مرکزی است.
به گفته او، واشنگتن این گسترش نفوذ چین را با نگرانی دنبال میکند، زیرا منافع غرب را بهطور مستقیم تحت تأثیر قرار میدهد.
او همچنین اشاره میکند که پاکستان یکی از بازیگران ناراضی از تعامل مستقیم چین با کابل است، زیرا این روند نقش سنتی اسلامآباد را در معادلات منطقه کمرنگ میکند و نگرانیهایی درباره شکلگیری محور اقتصادی–امنیتی جدید بدون حضور پاکستان به وجود آورده است.
برخی تحلیلگران بر این باورند که افزایش تنش در مرز افغانستان و تاجیکستان میتواند ابزاری برای فشار بر چین و افغانستان باشد و همزمان جایگاه پاکستان را دوباره در معادلات منطقه برجسته کند.
اثر انگشت امنیتی
وزارت خارجه تاجیکستان اعلام کرده حمله نخست با پهپاد و تیراندازی مستقیم انجام شده است.
زکریا امینی، پژوهشگر امنیتی، میگوید استفاده از پهپاد علیه اهداف غیرنظامی در منطقه بیسابقه است و نشان میدهد که عاملان به فناوریهای پیشرفته نظامی دسترسی داشتهاند؛ تجهیزاتی که معمولاً فقط در اختیار دولتها و سرویسهای اطلاعاتی است.
او این عملیات را دارای امضای اطلاعاتی میداند و معتقد است هدف آن تحت فشار قرار دادن حکومت طالبان و تضعیف توان آن در کنترل مرزهاست.
پس از حمله نخست، پکن از اتباع خود خواست منطقه مرزی تاجیکستان و افغانستان را ترک کنند؛ اما پیش از اجرای کامل این توصیه، حمله دوم رخ داد و موجب کشته و زخمی شدن چند شهروند چینی شد.
«رحمتالله خان» تحلیلگر مسائل افغانستان، میگوید که این حملات بیانگر، یک وضعیت امنیتی پیچیده است که در آن منافع افغانستان، تاجیکستان و چین همزمان درگیر است، در حالی که افغانستان بیشترین فشار را متحمل میشود.
به گفته او، این حوادث، رخدادهای پراکنده نیستند، بلکه بخشی از یک معادله ژئوپلیتیکی گستردهترند که ممکن است بازیگران محلی، منطقهای و بینالمللی در آن دخالت داشته باشند.
او میافزاید نتیجهگیری درباره عاملان نهایی تنها پس از تحقیقات مشترک کابل، دوشنبه و پکن ممکن خواهد بود.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸