به گزارش ایرنا، عشایر، با آن نظم باورنکردنی و جذاب، در کوران قرن‌ها، سنگر نگهبان سنن و آداب و رسوم ما بوده‌اند؛ اصالت زنده ایران زمین که هر ساله، فصل به فصل، یک جاذبه صنعت گردشگری منحصر به فرد را خلق می‌کند.
در کانون فلات ایران، قلب تپنده همدان، چهار ایل بزرگ ترک، ترکاشوند، جمور و شاهسوند به همراه 24 طایفه، با جمعیتی بالغ بر ۱۴ هزار و ۲۰۰ نفر و نزدیک به چهار هزار خانوار، همچنان چرخه حیات خویش را در پهن‌دشت این سرزمین می‌چرخانند.
این خانوارها، بیشتر فصل بهار و تابستان را در ۷۲ منطقه خوش آب و هوای ییلاقی استان سپری می‌کنند، اما با فرارسیدن خنکای پاییز، قصه سفر آغاز می‌شود، سفری که نه با آسایش اتوبان، که بر پهنه ایل‌راه‌های سنتی و محورهای کوهستانی شکل می‌گیرد.
عشایر مسوول تامین ۲۰ درصد از کل گوشت قرمز
پیمودن مسافتی بالغ بر ۱۵۰ تا ۶۵۰ کیلومتر، سفری است که عشایر را از مناطق ییلاقی به قلب قشلاق‌های استان‌های لرستان، خوزستان، کرمانشاه و ایلام می‌رساند؛ سفری پرخطر اما ادامه‌دهنده یک تعهد دیرینه.
جمعیت عشایر استان همدان، با وجود سهم ناچیزشان در ترکیب جمعیتی کل استان، بار سنگینی از تولید مولد را به دوش می‌کشند. این جامعه فعال، شامل جمعیتی متمرکز اما سیار است که با این تعداد نیروی کار محدود، سهم دامداری این جامعه در تولیدات دامی استان خیره‌کننده است.
عشایر همدان مالکیت فعال ۴۷۰ هزار رأس دام سبک را در اختیار دارند و تنها با کمتر از یک درصد جمعیت استان، مسوول تامین ۲۰ درصد از کل گوشت قرمز مورد نیاز استان همدان هستند.
بهره‌وری منابع طبیعی
عشایر همدان، با مدیریت سنتی خود، این تولید را در مراتعی که کمتر از ۱۰ درصد کل مراتع استان را اشغال کرده‌اند، به ثمر می‌رسانند. این امر نشان‌دهنده سطح بالای بهره‌وری و مدیریت فشرده دام بر منابع محدود مرتعی است که الگویی برای استفاده پایدار از منابع طبیعی محسوب می‌شود.
در واقع، زیرساخت اصلی تولید آنها، مراتع است و سهم آنها در حفظ پوشش گیاهی مناطق کوهستانی و جلوگیری از فرسایش خاک نیز قابل تأمل است.
به گفته مدیر امور عشایری استان همدان، سهم عشایر از این کوچ، اقامت پنج ماه و نیم در مناطق قشلاقی استان‌های مرکزی، ایلام، کرمانشاه، لرستان و خوزستان است.
جعفر کاویانی دلشاد از سامانه‌های ییلاقی مهمی چون دهنو ملایر، خوشکاخوره نهاوند و گشانی تویسرکان به عنوان پناهگاه‌های تابستانی عشایر نام برد که نشان از شناخت عمیق آنها از منابع طبیعی منطقه دارد.
ایل‌راه؛ شریان حیاتی در معرض خطر
بزرگترین زخم این قصه، نه سختی کوچ، که نابودی شریان‌های حیاتی است.
کاویانی دلشاد با اشاره به اهمیت حیاتی ایل‌راه‌ها برای امنیت جانی عشایر در هنگام کوچ، گفت: در سال‌های گذشته، با راه‌سازی، احداث اتوبان و اجرای طرح‌های کشاورزی، بسیاری از این مسیرهای دیرین تخریب شده‌اند.
به گفته وی، ایل راههای اصلی، به دلیل احداث کارخانه‌ها، تعریض جاده‌ها و شخم زدن مزارع توسط روستاییان، دیگر وجود خارجی ندارد و عشایر مجبورند از جاده‌های پرتردد خودروها عبور کنند؛ تصادفی که هر ساله جان ده‌ها رأس دام گران‌بهای آنها را می‌گیرد و خسارت مالی سنگینی بر جا می‌گذارد.
وی می گوید: حفظ این مسیرها، نه یک درخواست بلکه یک ضرورت برای جلوگیری از درگیری‌ها و تأمین امنیت این قشر زحمتکش است.
کاویانی دلشاد با بیان اینکه جامعه عشایری استان همدان با مالکیت بر ۲۵ درصد از دام استان و بهره‌برداری از ۹۰ هزار هکتار مرتع، نقش حیاتی در تأمین امنیت غذایی منطقه ایفا می‌کند، توضیح داد: تولید سالانه این قشر شامل ۶ هزار تن گوشت قرمز (معادل ۲۰ درصد نیاز استان)، ۲۸۰ تن پشم و بیش از پنج هزار تن شیر است.
وی اظهار کرد: در راستای حمایت از این قشر مولد، میزان تسهیلات استانی پرداختی به عشایر در سال جاری با رشد قابل توجهی همراه بوده است.
پرداخت ۳۲۰ میلیارد ریال تسهیلات به جامعه عشایری
کاویانی دلشاد خاطرنشان کرد: امسال ۳۲۰ میلیارد ریال تسهیلات به جامعه عشایری پرداخت شده که نسبت به سال گذشته، جهش قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد.
به گفته وی، در سال جاری ۱۴۰ کیلومتر از راههای عشایری با اعتباری بالغ بر ۵۰ میلیارد ریال بازسازی شده و همچنین ۱۳ هزار و ۸۰۰ تن نهاده دامی یارانه‌ای میان جامعه هدف توزیع شده است.
کاویانی دلشاد همچنین به وضعیت زیرساخت‌های موجود اشاره کرد و گفت: استان همدان دارای ۲۵۰ کیلومتر راه عشایری فرعی است که بازسازی و نگهداری آنها در اولویت برنامه‌های حمایتی قرار دارد و هرگونه سرمایه‌گذاری در این بخش، بر رشد اقتصادی استان تأثیرگذار خواهد بود.
رهاورد:
جامعه عشایری استان همدان نه تنها میراث‌دار یک سبک زندگی اصیل و کم‌نظیر در عصر دیجیتال است، بلکه ستون مهمی برای امنیت غذایی و پایداری اقتصادی منطقه به شمار می‌رود. آمارها نشان می‌دهد که این بخش کوچک از جمعیت استان، با استفاده از منابع محدود مرتعی، سهمی بی‌نظیر در تولید گوشت قرمز، لبنیات و فرآورده‌های دامی دارد.
با این وجود، تهدیدهایی چون تخریب ایل‌راه‌ها، آسیب به مراتع و فرسایش مسیرهای کوچ، معیشت و تولید این قشر را به خطر می‌اندازد. اگرچه حمایت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های اخیر در زیرساخت‌ها و تسهیلات، امیدی تازه در دل عشایر ایجاد کرده است، اما برای حفظ این میراث زنده و تولید راهبردی، باید حفاظت از مسیرهای سنتی، مراتع و دانش بومی به عنوان یک اولویت ملی مورد توجه جدی قرار گیرد.