به گزارش خبرگزاری آنا، ششمین انتخابات پارلمانی عراق در زمانی برگزار میشود که ساختار سیاسی این کشور پس از دو دهه بحران، جنگ و بازآرایی اجتماعی، در آستانه آزمونی سرنوشتساز قرار گرفته است. از یکسو تجربه ناپیوسته کودتاها، حضور داعش و اعتراضات خیابانی نشان میدهد که مسیر دموکراتیزه کردن عراق ناهموار است و از سوی دیگر استمرار برگزاری انتخابات و انتقال مسالمتآمیز قدرت از سال ۲۰۰۵ تاکنون نشان میدهد که چارچوبی نو در حال تثبیت است.
«محمدباقر حکیم» کارشناس مسائل سیاسی و بینالملل، فارغ از تحلیلهای ایدئولوژیک، معتقد است رقابت بین احزاب ریشهدار- بهویژه در میان شیعیان- و نفوذ آشکار و پنهان بازیگران خارجی، ازجمله آمریکا، ترکیه و ایران، تعیینکننده نقشه راه سیاسی عراق خواهد بود. او میگوید حضور جوانان و نامزدهای مستقل در قالب ساختارِ امروزِ انتخابات محدود است؛ زیرا موازنه قدرت و سازوکارهای مالی، کفه ترازو را به نفع ائتلافها و احزاب بزرگ سنگین میکند. در چنین فضایی، سوال اصلی این است: نتیجهی انتخابات تا چه اندازه میتواند ترازوی نفوذهای خارجی را به سود استقلال سیاست عراق تغییر دهد؟
محمدباقر حکیم در گفتوگوی اختصاصی با خبرنگار سیاسی آنا، درباره چشمانداز انتخابات پارلمانی عراق، سابقه احزاب، رقابتهای درونشیعی، نقش بازیگران خارجی، حضور جوانان و مستقلها، سازوکار نظام پارلمانی و تأثیر نتیجه انتخابات بر معادلات منطقهای به تفصیل صحبت کرد.
درباره اهمیت ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق
حکیم اظهار کرد که تا سهشنبه این هفته شاهد یک رویداد بزرگ در عراق خواهیم بود؛ انتخابات پارلمانی. برای درک بهتر، باید گفت که بعد از ورود نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۳ و با برگزاری انتخابات، احزاب بزرگ عراقی قدرت پیدا کردند و نخستوزیر تعیین شد. در عراق دو نوع انتخابات برگزار میشود: پارلمانی و استانی. انتخابات پارلمانی از سال ۲۰۰۵ آغاز شد و تاکنون شش دوره برگزار شده است: ۲۰۰۵، ۲۰۰۶، ۲۰۱۰، ۲۰۱۴، ۲۰۱۸، ۲۰۲۱ و اکنون ششمین دوره را شاهد هستیم. در انتخابات استانی، مردم شوراهای استان خود را انتخاب میکنند و از این شوراها استاندار انتخاب میشود. در انتخابات پارلمانی، مردم ۱۸ استان عراق نمایندگان ۳۲۹ نفره پارلمان را انتخاب میکنند که این نمایندگان رئیس پارلمان، رئیسجمهور و نخستوزیر را برمیگزینند.
وی ادامه داد: برگزاری انتخابات و انتقال مسالمتآمیز قدرت، به خودی خود واقعاً نقطه مثبتی در تاریخ عراق است. کشوری که شاهد کودتاهای متعدد، دیکتاتوریها و کشتارهای عظیم بوده، از سال ۲۰۰۵ تاکنون تجربه استمرار برگزاری انتخابات و انتقال مسالمتآمیز قدرت را دارد. عراق با چارچوب دموکراسی که شکل گرفته، آرام آرام به این حقیقت دست پیدا میکند که قدرت میتواند از طریق صندوقهای رأی و انتخاب نخستوزیر، رئیسجمهور و رئیس پارلمان منتقل شود. معتقدم این روند عراق را به سمت ثبات بیشتر سوق میدهد، چراکه ساختارسازی و دولتسازی به شکل صحیح انجام شده است.
حکیم با اشاره به چالشهای گذشته گفت: در این سالها درگیریهای مختلفی رخ داده است. برخی گروهها، بهویژه اهل سنت، در گذشته انتخابات را تحریم میکردند و تا سال ۲۰۱۸ به شکل واقعی وارد عرصه سیاست نشده بودند. از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱ جنگهای طائفهای و مذهبی را شاهد بودیم، سپس در ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ تظاهرات اهل سنت رخ داد که زمینه ورود داعش در ۲۰۱۴ را فراهم کرد. از ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ حضور داعش را داشتیم و پس از ۲۰۱۹، جریانها تثبیت بیشتری پیدا کردند. عراق از تمامی این گردنههای سخت عبور کرده و همچنان صندوق رأی امکان انتقال مسالمتآمیز قدرت را فراهم میکند، جایی که نظر مردم حرف آخر را میزند.
وی در ادامه تصریح کرد: ممکن است مشارکت کاهش یافته باشد، اما چارچوب دموکراسی در عراق همچنان در حال پیشرفت است و سیاستمداران تلاش میکنند این نظام را حفظ کنند. به نظر من، این انتخابات نیز به استقرار سیاسی بیشتر در عراق کمک خواهد کرد.
سابقه و ریشه احزاب؛ قبل یا بعد از اشغال آمریکا؟
این کارشناس مسائل سیاسی و بینالملل در پاسخ به پرسشی درباره سابقه احزاب عراقی گفت: احزاب عراق ریشههایی قبل از سال ۲۰۰۳ دارند. اکثر سیاستمدارانی که امروز در عراق حضور دارند، چه در میان کردها، چه اهل سنت و چه شیعیان، پیشینه تاریخی دارند. مثلاً در میان کردها، افرادی مانند آقای بارزانی و آقای طالقانی، رهبری و مدیریت منطقه شمال عراق را در اختیار داشتند. در میان شیعیان نیز چهرههایی مانند نوری مالکی، هادی عامری، سید عبدالعزیز حکیم و مقتدا صدر حضور داشتند که ریشههای تاریخی و سیاسی آنها پیش از ۲۰۰۳ شکل گرفته بود.
وی ادامه داد: با این حال، پس از سال ۲۰۰۳، جریانات جدیدی نیز ظهور کردند و به مرور در عرصه سیاسی قدرت یافتند. در میان اهل سنت، برخی از گروهها در ابتدا ساز عدم مشارکت در انتخابات و حکومت سیاسی را مینواختند و سعی داشتند از قدرت شیعیان فاصله بگیرند. اما با ظهور رهبران جدید مانند آقای حلبوسی و دیگران، آرامآرام شاهد جریانهای سیاسی تازهای هستیم. با وجود این، تفکرات و گفتمانهای قدیمی اهل سنت هنوز در برخی مناطق و بین برخی گروهها وجود دارد و ریشه در تاریخ این جامعه دارد.
رقابتهای درونشیعی: دولت قانون، صدر، حکمت، مقاومت و... چه بازاریابی سیاسیای دارند؟
محمد باقر حکیم درباره رقابتهای جریانهای شیعی در عراق توضیح داد: رقابت، شاخصه اصلی هر حزب سیاسی است؛ هر حزب میکوشد با قدرت بیشتری دست پیدا کند و در حکومت تأثیرگذار باشد. این یک قانون واضح و شفاف است که تمامی احزاب سیاسی، چه سنی، چه کردی و چه شیعی، در حال رقابت با یکدیگر هستند تا بتوانند آرای بیشتری کسب کنند و نفوذ خود را افزایش دهند.
وی افزود: جریانهای شیعی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. برای مثال، جریانی مانند جریان آقای سودانی که بر سازندگی و توسعه تمرکز دارد، طیف گستردهای از نیروها را همراه خود کرده است، از طرفداران راست تا چپ، و یکی از رقبای جدی احزاب دیگر به شمار میآید. جریان دولت قانون به رهبری نوری مالکی، که سنتیترین حزب شیعی است و از دهه ۵۰ و ۶۰ فعالیت میکند، نقش تأثیرگذاری در عراق دارد و مالکی خود از رهبران برجسته شیعی است. جریان حکمت به رهبری سید عمار حکیم، با ریشههای تاریخی و خانوادگی قوی، از پدر بزرگ مرجع تا پدرش، سید عبدالعزیز حکیم و عمویش، سید محمد باقر حکیم، تأثیر قابل توجهی در سیاست شیعی دارد.
حکیم همچنین گفت: در جریان مقاومت، به ویژه لیست صادقون به رهبری هادی عامری و شیخ قیس خزعلی، حضور فعال و تأثیرگذاری در جنوب عراق و بهویژه بصره دارند و در انتخابات گذشته شورای استانی عملکرد بسیار خوبی داشتند. در مجموع، رقابت جدیتر میان جریان آقای سودانی و نوری مالکی است، زیرا این دو جریان قادرند بالاترین آرای شیعی را در انتخابات به دست آورند و تعیینکننده آینده سیاسی عراق باشند.
نقش آمریکا و کشورهای منطقه در مهندسی فضای انتخاباتی چقدر است؟
کارشناس مسائل سیاسی و بینالملل در مورد نقش آمریکا و کشورهای منطقه در فضای انتخاباتی عراق اظهار کرد: بهطور طبیعی، جریانهای منطقهای بر عراق تأثیرگذار هستند، زیرا جریانهای حاکم در عراق، چه از لحاظ سیاسی، چه مذهبی و چه گفتمانی، پیوندهایی با کشورهای همسایه دارند. برای مثال، اهل سنت عراق گرایشهایی به عربستان، ترکیه، اردن و کویت دارند، جریان شیعیان به سمت ایران گرایش دارند و کردها نیز بخشی به ترکیه و حتی ایران توجه دارند. بنابراین، تأثیرگذاری کشورهای همسایه بر عراق کاملاً ملموس است.
وی افزود: این تأثیرگذاری نسبی است؛ برخی گزارشها میزان آن را بیشتر و برخی کمتر ارزیابی میکنند. برای نمونه، کشور ترکیه در سالهای اخیر تلاش کرده نقش رهبری در میان اهل سنت عراق را به دست گیرد و وحدتی میان گروههای اهل سنت ایجاد کند، با دیدارهایی که میان رهبران سیاسی اهل سنت و مقامات ترک انجام شد. از سوی دیگر، ایران بر بیت شیعی تأثیر دارد، بهویژه از طریق چارچوب هماهنگی جریانهای شیعی.
حکیم درباره نفوذ آمریکا توضیح داد: پس از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱، حضور آمریکا و نفوذ اقتصادی آن در عراق تأثیر قابل توجهی داشت. آمریکا امروز نیز تلاش میکند نفوذ گروههای همسو با ایران و جریانهای مقاومت را در عراق کاهش دهد. این مسئله، تحلیلهای مختلفی را به دنبال داشته است و بخشی از آن آشکار و بخش دیگری پنهان است.
وی با اشاره به تجربه انتخابات گذشته گفت: «یکی از نگرانیها این است که اگر قدرت تأثیرگذاری خارجی کاهش یابد، ممکن است همان اتفاقاتی رخ دهد که در سال ۲۰۱۹ افتاد، زمانی که نخستوزیر انتخاب و فشارهای خارجی و داخلی باعث تغییر دولت شد. انتخاب عادل عبدالمهدی به عنوان نخستوزیر بر اساس چارچوب دموکراتیک انجام شد، اما برخی اقدامات او، از جمله گرایش به چین و انتقاد از رژیم صهیونیستی، باعث نارضایتی آمریکا شد. این نارضایتی خارجی در کنار برخی کمبودهای داخلی، زمینهساز تشدید اعتراضات و سیاسی شدن جریانها بود.
حکیم در ادامه تأکید کرد: باید جریانهای داخلی و خارجی را همزمان بررسی کرد. جریان اعتراضات سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ در عراق، ناشی از کمبودها و نارضایتیهای داخلی بود، اما جهتدهی و سیاسی شدن آن، بدون تردید تحت تأثیر کشورهای منطقه و فرامنطقه قرار داشت.
نقش جوانان و گروههای مستقل؛ آیا مستقلها شانس دارند؟
کارشناس مسائل سیاسی و بینالملل درباره نقش جوانان و گروههای مستقل در انتخابات عراق گفت: با توجه به قانون انتخابات و مکانیسمهای جدید شمارش آراء، کفه ترازو به سمت احزاب بزرگ سنگینی میکند. هرچه حزب بزرگتر باشد، توانایی تأثیرگذاری و جذب آرای بیشتری دارد.
وی افزود: تأثیرگذاری بیشتر به احزابی تعلق میگیرد که ریشهدار هستند، از نظر مالی قدرتمند باشند، سابقه تاریخی و شناخت عمومی داشته باشند و در طول زمان توانسته باشند نقش مؤثری ایفا کنند. جریانهای کوچک و افراد مستقل در این انتخابات شانس چندانی برای برنده شدن ندارند، زیرا ائتلافهای بزرگ و احزاب قدرتمند نامزدهای خود را معرفی کردهاند. البته ممکن است برخی نامزدهای جوان در دل این ائتلافها و احزاب حضور داشته باشند، اما به طور مستقل امکان موفقیت آنها محدود است.
نظام پارلمانی عراق؛ آیا عادلانه است وقتی که نخستوزیر غالباً از شیعیان است و رئیسجمهور از کردها و رئیس پارلمان از اهل سنت؟
محمد باقر حکیم درباره نظام پارلمانی عراق و تقسیم قدرت میان گروههای مختلف گفت: نظامهای پارلمانی بسیار تأثیرگذار و قابل قبول در کشورهای جهان هستند، زیرا مشارکت تمامی طیفها، گروهها، افکار و گفتمانها را تضمین میکنند. در این نظام، هر فرد آزاد است هر نمایندهای را از هر استان، روستا یا بخش اجتماعی که میخواهد، انتخاب کند و آن نماینده در پارلمان بتواند نماینده گروه خود باشد.
وی ادامه داد: مسائلی که شما اشاره کردید، مانند تحریم انتخابات یا فشار جریان صدر برای تشکیل دولت و ناتوانی در هماهنگی با کردستان، نمونههایی از چالشهای سیاسی داخلی هستند. به عنوان مثال، زمانی که جریان صدر تلاش کرد دولت را تشکیل دهد و نتوانست با کردها به توافق برسد، گروه دیگری وارد عمل شد و دولت را تشکیل داد. در آن زمان، جریان صدر عقبنشینی کرد و مقاطعه کرد. اما این مسائل به معنای نقص نظام پارلمانی نیست، بلکه بخشی از فرآیند طبیعی سیاسی در چارچوب این نظام است.
حکیم افزود: نخستوزیر، که معمولاً از جمعیت شیعه است و حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد جمعیت عراق را تشکیل میدهد، تأثیرگذارترین شخصیت در حکومت است و توانسته نقش خود را به خوبی نشان دهد. در خصوص انتخاب رهبری از کردها یا اهل سنت، یک قانون نانوشته وجود دارد که معمولاً رئیسجمهور از کردها و رئیس پارلمان از اهل سنت انتخاب میشود، هرچند این رویه میتواند در آینده تغییر کند.
وی درباره اهمیت ریاست جمهوری و ریاست پارلمان توضیح داد: اهل سنت به شدت به دنبال گرفتن ریاست جمهوری هستند، زیرا رئیسجمهور میتواند نماینده کشور در تمامی محافل بینالمللی باشد و نقش سیاسی کلان ایفا کند، در حالی که رئیس پارلمان تنها یک رأی در مجلس دارد. در مجموع، با وجود چالشها و نارضایتیهای گاه و بیگاه، نظام پارلمانی عراق یکی از محکمترین نظامهای انتخاباتی و حکومتی در جهان است و توانسته است مشارکت و تأثیرگذاری گروههای مختلف را در ساختار دولت حفظ کند.
نتیجه انتخابات چه تأثیری بر موازنه قدرت داخلی و مناسبات خارجی عراق، بهویژه نسبت به ایران و محور مقاومت خواهد داشت؟ آیا در غیاب فشار آمریکا عراق میتواند سیاست بینالمللی خود را مستقلتر ترسیم کند؟
کارشناس مسائل سیاسی و بینالملل درباره تأثیر نتایج انتخابات عراق بر موازنه قدرت داخلی و سیاست خارجی این کشور به ویژه در قبال ایران و محور مقاومت اظهار کرد: به نظر من، روابط عراق و ایران در حال گسترش است و پیوندهای مختلفی میان دو کشور وجود دارد، اما فشارهای آمریکا و همچنین فشار کشورهای منطقه، واقعاً بر روند سیاست داخلی و بینالمللی عراق تأثیرگذار است. حتی وقتی رهبران عراقی بخواهند سیاستهای خود را بهطور مستقل دنبال کنند، با محدودیتها و فشارهایی مواجه میشوند.
وی ادامه داد: یک نمونه مهم این است که بودجه عراق تحت نفوذ آمریکا قرار دارد. عراق حدود ۷۸ میلیون کارمند دارد و بخش عظیمی از بودجه آن، بهویژه پرداخت حقوقها و فروش نفت، تحت کنترل خارجی است. بهعنوان مثال، اگر بودجه مربوط به برخی نهادها پرداخت نشود، بانک مرکزی عراق با فشار خارجی مواجه میشود و این مسأله قدرت تصمیمگیری مستقل را محدود میکند. بنابراین، سیاستهای داخلی و خارجی عراق بهطور کامل نمیتواند مطابق خواست واقعی رهبران عراقی باشد و در بسیاری موارد، فشارهای بینالمللی و منطقهای مسیر تصمیمگیری را تعیین میکند.
حکیم به تجربههای گذشته اشاره کرد: «برای مثال، قانون حشد شعبی که در سال ۲۰۱۶ تصویب شد، بهرغم تصویب داخلی، تحت فشار کشورهای خارجی، به ویژه آمریکا، محدود شد و اجازه اجرای کامل آن داده نشد. رهبران عراق ممکن است بخواهند تصمیمات خاصی اتخاذ کنند، اما تهدیدهای اقتصادی و سیاسی خارجی باعث میشود سیاستها تغییر کنند.
بودجه کشور، که عامل کلیدی اقتصاد و اجرای سیاستهاست، همچنان تحت کنترل خارجی است
وی افزود: حتی تلاشهایی مانند توافقهای نفت در مقابل بازسازی عراق با چین، یا سایر طرحهای اقتصادی، با مخالفت و محدودیت آمریکا مواجه شده است. فشارها ادامه دارند و رهبران عراق مجبورند مدیریت دقیقی بر این وضعیت داشته باشند تا بتوانند سیاستهای خود را پیش ببرند. واقعیت این است که طی ۲۰ سال گذشته، آمریکا توانسته روند توسعه و پیشرفت عراق را در چارچوب سیاستهای دلخواه خود نگه دارد؛ بهطوری که حتی برخی توانمندیهای دفاعی عراق، مانند پدافند و نیروهای هوایی، به صورت کامل مستقل عمل نمیکنند و در چارچوب سیاستهای تحمیلی پیش میروند.
حکیم در پایان تأکید کرد: بنابراین، انتخابات و حضور احزاب سیاسی در عراق میتواند تأثیرگذار باشد، اما نفوذ و فشار کشورهای خارجی، به ویژه آمریکا و کشورهای منطقه، همیشه محدودیتهایی ایجاد میکند که بر موازنه قدرت داخلی و سیاست خارجی عراق اثرگذار است و رهبران عراقی باید در این چارچوب پیچیده، تصمیمگیری و مدیریت کنند.
انتهای پیام/