هنوز تعریف کاملی از هوش مصنوعی وجود ندارد اما به زبان ساده، هوش مصنوعی به توانایی ماشین‌ها برای یادگیری و تصمیم‌گیری براساس داده‌ها و تجزیه و تحلیل آن‌ها اشاره دارد. هوش مصنوعی در سازمانها، عنوانی است که شاید این روزها زیاد مطرح شود. زمانی که از هوش مصنوعی به صورت استراتژیک استفاده شود، این ظرفیت را دارد که در روند انجام کارها تفاوت‌های چشمگیری ایجاد کند.
نقش هوش مصنوعی در سازمانها و شرکتها، غیر قابل چشم‌پوشی است. امروزه شرکتها به داده‌های بیشتری نسبت به گذشته دسترسی دارند. با کمک فناوری‌های جدید، شرکتها اکنون می‌توانند داده‌های کاربران را راحت‌تر جمع‌آوری کنند تا از آن‌ها در تصمیم‌گیری‌های سازمانی استفاده کنند. در سال‌های اخیر، بسیاری از شرکتها برای استفاده بهتر از داده‌هایی که در حال حاضر جمع‌آوری می‌کنند، از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.
در ایران نیز چندی است که نهادهای مختلف به فکر بهرهگیری از هوش مصنوعی در روند کاری خود افتاده‌اند تا بتوانند با بهرهگیری از این فناوری، زمینه را برای عملکرد بهتر سازمانی خود مهیا کنند. یکی از سازمان‌هایی که از مدت‌ها قبل به فکر بهرهگیری از هوش مصنوعی در حوزه عملیاتی خود بوده، سازمان اوقاف و امور خیریه است که در این زمینه حتی سند تحول دیجیتالی را نیز تنظیم کرده است.
ایکنا در رابطه با چگونگی بهرهگیری بهتر و بیشتر از هوش مصنوعی در سازمان اوقاف به منظور بهره‌وری بهتر موقوفات، به گفتوگو با سیدحیدر مرتضوی، مدیرکل فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی سازمان اوقاف و امور خیریه پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ چگونه می‌توان از هوش مصنوعی در عرصه موقوفات کشور بهرهگیری کرد؟
زمانی که یک سازمان قصد دارد تا برنامه‌های خود را در قالب هوش مصنوعی ارائه کند، باید به این نکته توجه داشته باشد که استراتژی‌های برنامه هوش مصنوعی، تابعی از استراتژی و برنامه‌های سازمان است. اینکه سازمان در چه اوضاعی قصد بهرهگیری از هوش مصنوعی را دارد و یا درصدد انجام چه فعالیتی در این حوزه بوده و به دنبال چه برنامه‌ها و ترسیم چه چشم‌اندازی برای خود در این حوزه است، از مواردی است که مدیران یک سازمان باید برای ورود به حوزه هوش مصنوعی بدان اشراف داشته باشند.
مهمترین ابزار برای بهرهگیری از سیستم هوشمندی، داده است و به همین دلیل است که هوش مصنوعی همواره با کلان‌داده در کنار یکدیگر مطرح می‌شوند. لذا در هر سازمان و نهادی نوعی کلان‌داده وجود دارد که طبق آن کلان‌داده، هوش مصنوعی به خدمت گرفته می‌شود.
برای رسیدن به کلان‌داده در سازمانی مانند اوقاف به پیش‌نیاز دیگری به نام اینترنت اشیا نیاز داریم. لذا بکارگیری هوش مصنوعی در سازمان اوقاف نیازمند مثلثی مشتمل بر هوش مصنوعی، کلان‌داده و اینترنت اشیاست. این سه ضلع مثلث به عنوان ابزاری معرفی می‌شوند که در کنار یکدیگر می‌توانند زمینه را برای دستیابی و موفقیت سازمان اوقاف در عرصه هوش مصنوعی فراهم کنند.
البته در کنار این سه ضلع، نوعی ابزار شبکه‌ای به نام زنجیره بلوکی وجود دارد که وقتی این سه ضلع بر روی این زنجیره قرار گیرند، می‌توان به فضایی امن و مطمئن برای اجرای پروژه هوشمندی فکر کرد. اگر سازمانی مانند اوقاف قصد داشته باشد که فعالیت‌های خود را در حوزه هوش مصنوعی توسعه دهد، باید حتما از ظرفیت‌های ملی کشور استفاده کند؛ چراکه گستردگی و تنوع فعالیت‌های اوقاف گستره ملی را هم به لحاظ جغرافیایی و هم به لحاظ تنوع و حجم کار دربرمی‌گیرد.
یکی از فرض‌های قطعی در این زمینه این است که باید تمامی ظرفیت‌های بخش خصوصی که در کشور وجود دارد را به خدمت بگیریم. با استفاده از این ظرفیت باید خلأهای موجود را با رویکرد حمایتی که از دانش‌بنیان‌ها وجود دارد، شناسایی کرده و آن‌ها را با حمایت‌های ویژه‌ای که از فعالیت‌های دانش‌بنیان انجام می‌شود، پر کنیم.
همچنین، در این زمینه باید در حد توان خود نسبت به بومی‌سازی فناوری‌ها اقدام کنیم و چنانچه امکان چنین برنامه‌ای وجود نداشت، باید از ظرفیت‌های بین‌المللی بهرهگیری کرد. البته لازمه این امر این است که بتوانیم با شناسایی دقیق ظرفیت‌های داخلی و با رویکرد کارآفرینی تقاضامحور، به سراغ بخش خصوصی و دانش‌بنیان‌ها رفته و خلأهای موجود را پر کنیم.
البته سازمان اوقاف در این حوزه یعنی بحث‌های کلان راهبردی برای بهرهگیری از هوش مصنوعی فعال بوده و برنامه‌ریزی لازم را انجام داده است تا بتواند طبق مسیری که بدان اشاره شد، در این حوزه گام بردارد. البته این مسیر باید حتما متناسب با تحولات کشور در حوزه هوش مصنوعی و فناوری باشد. امروز به حوزه هوش مصنوعی و تحولات دیجیتالی در برنامه پنج ساله توسعه هفتم کشور به خوبی پرداخته شده و در این زمینه مرکز ملی هوش مصنوعی ایجاد شده که سیاست‌های کلان این حوزه را ترسیم می‌کند.
ایکنا ـ برنامه سازمان اوقاف برای توسعه هوش مصنوعی در این سازمان چیست؟
مجموعه سازمان اوقاف در ترسیم راهبردهای خود در حوزه هوش مصنوعی حتما تحولات ایجاد شده در این زمینه در کشور و در سطح بین‌المللی را در نظر خواهد گرفت. همچنین، سازمان اوقاف حدود سه سال قبل سندی با عنوان سند تحول دیجیتال رونمایی کرده و طبق آن برنامه‌ریزی کرده است. امروز نیز در حال بازنویسی این سند متناسب با تحولات کشور، تحولات برنامه هفتم توسعه و تحولات فناوری هستیم و به توفیق الهی طی آینده‌ای نزدیک به صورت خیلی جدی‌تر وارد حوزه بهرهگیری از هوش مصنوعی خواهیم شد.
اما در رابطه با اینکه سازمان اوقاف چه بهره‌ای از ابزارهای هوش مصنوعی می‌برد، باید اذعان کرد که مهمترین کارکرد هوش مصنوعی در یک سازمان دولتی و سازمانی که خدمات عمومی ارائه می‌دهد، بحث حکمرانی است. این بدان معناست که یک سازمان بتواند با استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی بر مبنای حکمرانی داده‌محور، به حکمرانی هوشمند برسد.
حکمرانی هوشمند کمک می‌کند تا یک سازمان مانند سازمان اوقاف بتواند مبتنی بر وضعیت فعلی خود در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها به سمت آنچه که ابزارهای هوش مصنوعی برای آینده آن پیش‌بینی می‌کنند، حرکت کند.
سازمانی مانند اوقاف باید بتواند داده‌های سازمان را تکمیل کرده و به کلان‌داده اصلی خود دست پیدا کند تا بتواند طبق این کلان‌داده را در ابعاد مختلف از طریق ابزار هوش مصنوعی در خدمت گیرد. هوش مصنوعی مانند چتری است که تمام فعالیت‌های یک سازمان را زیر نظر خود می‌گیرد، یعنی هوش مصنوعی یک ابزار صرف نیست، بلکه چتری است که کل یک سازمان را زیر نظر گرفته و آن را در سایه خود قرار می‌دهد.
هوش مصنوعی تمامی فرایندهای سازمانی را تحت تاثیر قرار داده و برنامه‌ریزی‌ها را جابه‌جا می‌کند. لذا تمامی برنامه‌ریزی‌های یک سازمان باید زیر پوشش این چتر یعنی هوش مصنوعی بازبینی شود. لذا یکی از برنامه‌های سازمان اوقاف حکمرانی هوشمند مبتنی بر داده است. همچنین، در حال حاضر نیاز داریم تا ابزارهای گردآورنده داده را تقویت کنیم.
امروز حجم انبوهی از فعالیت‌ها در حوزه املاک در سازمان اوقاف وجود دارد که باید اطلاعات و داده‌های این املاک را با استفاده از ابزارهای دیجیتالی و به صورت برخط جمع‌آوری کنیم. برای مثال با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای می‌توان املاک زیر نظر اوقاف را رصد کرده و املاکی که احیانا تصرف شده باشند را شناسایی کرد. هوش مصنوعی و داده‌های دریافتی از ماهواره به ما کمک می‌کند تا مشکلات موقوفات را احصا کنیم.
ابزارهای دیگری مانند اینترنت اشیا نیز وجود دارند که از آن به عنوان ابزاری برای جمع‌آوری داده استفاده می‌شود. امروز در حوزه هوشمندسازی املاک از سنسورها و ابزارهای اطلاعاتی استفاده می‌شود که اطلاعات کافی و مناسب از املاک تهیه را می‌کنند و سازمان اوقاف نیز باید برای استفاده از هوش مصنوعی این ابزارها را تقویت کند تا به کلان‌داده مدنظر دست پیدا کند. البته در این بخش نسبت به نیاز سازمان مقداری عقب‌ماندگی داریم و باید در برنامه‌ریزی‌ها این مسئله را در نظر بگیریم؛ چراکه یکی از کارکردهای مهم هوش مصنوعی، با به دست آوردن این کلان‌داده رقم خواهد خورد.
ایکنا ـ تأثیر هوش مصنوعی در بهره‌وری بهتر از موقوفات چگونه است؟
یکی از حوزه‌های دیگری که سازمان اوقاف برای به دست آوردن داده بیشتر از آن جهت دستیابی به کلان‌داده برای حرکت در مسیر هوشمندی است، حوزه دامداری، کشاورزی، باغداری و آبزی‌پروری است که داده‌های این حوزه با توجه به گسترگی و پراکندگی جغرافیایی ظرفیت‌های موقوفات سازمان اوقاف باید به خوبی گردآوری شود. البته بخشی از این برنامه به خوبی انجام شده و داده‌های دقیقی از این حوزه به دست آمده است و تصمیم‌سازی‌های اوقاف نیز براساس این داده‌ها انجام می‌شود.
امروز باید ظرفیت‌هایی مانند کشاورزی، آبزی‌پروری، دامدادری و ... را هوشمند کنیم تا بتوانیم داده‌های ایجاد شده را به ستاد سازمان اوقاف رسانده و سازمان نیز بتواند از این داده‌ها در بحث حکمرانی هوشمند استفاده کند. در این صورت است که می‌توان وضعیت سرمایه‌های اوقاف در حوزه‌های مختلف کشاورزی و دامداری را به خوبی احصا کرد. لذا هوش مصنوعی چتری است که تمامی فرآیند سازمان اوقاف از جمع‌آوری داده گرفته تا حکمرانی را دربرمی‌گیرد.
سازمان اوقاف به عنوان نماینده موقوفات فعالیت‌های متعددی در حوزه زنجیره تأمین و تولیدات مختلف مانند تجهیزات پزشکی، فناوری و ... انجام می‌دهد. در این زمینه هوشمندسازی زنجیره تأمین موضوع بسیار مهمی است که باید متناسب با نوع وقف و کارکرد موقوفات انجام شود. لذا اگر چتر هوش مصنوعی را بر روی موقوفات سوار کنیم، هر کدام از موقوفات به افزایش بهره‌وری، بهبود نظارت و افزایش کیفیت عملکرد خواهند رسید و با نگاهی بالاتر، با انتقال این کلان‌داده به سازمان اوقاف، این سازمان به عنوان نماینده موقوفات در حکمرانی هوشمند بهتر موقوفات موفق‌تر خواهد بود.
در ساده‌ترین سطح در این رابطه می‌توان داشبوردهای هوشمندی ایجاد کرد که در اختیار تصمیم‌‌سازان، مدیران و نمایندگان موقوفات قرار گرفته تا ایشان از آخرین تحولات موقوفات مطلع باشند. در سطح بالاتر نیز می‌توان ابزارهای خبره هوشمندی را به عنوان خبرگان تصمیم‌ساز در کنار مدیریت سازمان در نظر گرفت تا مدیران با کمک آن‌ها بتوانند نسبت به پیش‌بینی برنامه‌ها و تغییرات و برنامه‌ریزی‌های دقیق طبق داده‌های موجود اقدام کنند.
لذا امروز باید از لایه جمع‌آوری داده و ایجاد کلان‌داده سازمان که نیازمند استفاده از ابزارهایی مانند اینترنت اشیا و ... است به سمتی برویم که پلتفرم‌هایی را ایجاد کنیم تا از آن‌ها برای حکمرانی هوشمند موقوفات استفاده کنیم. موضوع بعدی برنامه‌های سازمان در تعامل با جامعه انسانی مخاطب وقف مانند واقفان، مستاجران و ... است.
در حوزه ارتباط با مرم و خدمات الکترونیک نیز باید به سمت خدمات هوشمند حرکت کنیم که در این زمینه نیز باید کلان‌داده‌های سازمان تقویت شود. البته در این بخش سازمان اوقاف کلان‌داده خوبی در اختیار دارد و این سازمان در زمینه خدمات دولت الکترونیک همیشه از سازمان‌های موفق کشور بوده است. بنابراین، سازمان اوقاف باید کلان‌داده‌های خود در بخش‌های مختلف را در نگاهی یکپارچه به خدمت بگیرد تا چتر حکمرانی هوشمند را بر تمامی ابعاد سازمان بگستراند.
گفتوگو از مجتبی افشار
انتهای پیام