درست زمانی که به‌نظر می‌رسید بشار اسد به دامن کشورهای عربی بازگشته و ترکیه رویکرد نرم‌تری را در قبال او در پیش گرفته است، ناگهان مخالفان تندرو و مسلح اسد، با سرعتی برق‌آسا خود را به حلب و ادلب رساندند. آنها در مسیر خود با مقاومت چندانی روبه‌رو نشدند.

درمورد تحریرالشام چه می‌دانیم؟

تحریر‌الشام از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ با نام جبهه‌النصره، شاخه‌ای از القاعده به‌حساب می‌آمد. بخشی از جبهه‌النصره با همراهی گروه‌های تندرو مسلح دیگری چون جیش‌الاسلام، احرارالشام و نورالدین زنکی  هشت سال قبل، با اعلام اینکه دیگر با القاعده هیچ‌نسبتی ندارد، تحریر‌الشام را ایجاد کرد.

در سال‌های گذشته هیئت تحریر‌الشام در مناطق شمال غرب سوریه به ویژه در استان ادلب حضور پررنگ داشت. در این نقاط سه تا چهار میلیون نفر سوری ساکن هستند. در واقع تا قبل از وقایع اخیر این مناطق آخرین پایگاه و امید تروریست‌ها و نیروهای مسلح مخالف اسد محسوب می‌شد. در این دوره هیئت تحریرالشام همزمان با رقبای شورشی خود و نیروهای دولتی سوریه درگیر بود.  هیئت تحریرالشام توانسته تجهیزات نظامی مورد نیاز خود را از طریق قاچاق یا غنیمت از نیروهای دولت به‌دست بیاورد.

تحریرالشام در سال‌های اخیر متهم بوده که با ترکیه علیه اسد دست به یکی کرده است. البته شواهد رسمی از همکاری بین دولت اردوغان و گروه تروریستی وجود ندارد؛ اما ناظران بر روی همکاری چراغ خاموش دو طرف اصرار دارند.

محمدالجولانی کیست؟

او نامش را از بلندی‌های جولان گرفته است. تا سال ۲۰۱۵ و پیش از آنکه ابومحمدالجولانی به مدت ۵۰ دقیقه در شبکه الجزیره با چهره‌ای که سلفی بودنش را فریاد می‌زد، سخنرانی کند، اطلاعات زیادی از او وجود نداشت.

طبق اطلاعاتی که از جولانی وجود دارد، او در سال ۱۹۸۲ در عربستان از پدری اقتصاددان و مادری معلم متولد شده است. حمله به عراق جولانی را به این کشور کشاند و همانجا بود که او با ابومصعب زرقاوی،‌ رهبرالقاعده ارتباط دوستانه پیدا کرد. با آغاز جنگ داخلی در سوریه جولانی تبدیل به ستاره سلفی‌ها شد و جبهه النصره را تشکیل داد.

جولانی همانقدر که آبش با اسد در یک جوب نمی‌رود، از ایران هم دل خوشی ندارد. اما در عوض او بارها اعلام کرده تحریرالشام کاری به کار آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها ندارد. خوش‌رقصی این مرد جوان برای غرب، حتی باعث نشده تا نامش از فهرست تروریست‌های ایالات متحده پاک شود و واشنگتن کماکان برای شناسایی و دستگیری‌اش جایزه ۱۰ میلیون دلاری می‌دهد.

چرا اوضاع در سوریه بهم ریخته است؟

بشار اسد در سال‌های گذشته برای کنترل جبهه تحریرالشام و دیگر تروریست‌های شمال غرب، از کمک‌ نیروهای حزب‌الله و متحدان خارجی خود استفاده می‌کرد. در سه ماه گذشته، حزب‌الله و دیگر نیروهای مقاومت در لبنان با اسرائیل درگیر بودند و روسیه نزدیک به سه سال است که تمرکز خود را بر روی اوکراین گذاشته و تهران هم مشکلات خود را دارد. وقوع آتش‌بس میان اسرائیل و لبنان، مخالفان سلفی و مسلح اسد را بر آن داشت که دست به گسترش دایره نفوذ خود بزنند.

تئوری‌های متفاوتی در مورد پیشروی تروریست‌های سلفی در سوریه وجود دارد. یکی از آنها می‌گوید ترکیه و اسرائیل در یک پیمان پنهانی، تلاش می‌کنند تا ایران و بشاراسد را تحت‌فشار قرار دهند. آنکارا در یک سال گذشته مایل بوده تا به توافقی به سوری‌ها دست پیدا کند و حالا در چنین شرایطی می‌تواند با دست پر بر سر میز مذاکره حاضر شود تا دست کردها را از شمال سوریه کوتاه کند. برای نتانیاهو کاهش نفوذ ایران در سوریه هدفی مهم محسوب می‌شود.

تئوری‌ بعدی بر روی این اصل سوار است که اپوزیسیون تندرو و مسلح سوریه، با توجه به حملاتی که به کشور از سوی اسرائیل صورت گرفته، فرصت را مغتنم دانسته و از ضعف داخلی استفاده کرده‌اند و اسب خود را برای تصرف بخش‌های بیشتری از سوریه زین کرده‌اند.

وضعیت جدی است

در بدترین حالت، ممکن است معارضین مسلح دولت اسد، به دمشق برسند و یا کشور را وارد یک جنگ داخلی دیگر کنند یا به پایتخت تسلط یابند. اما ممکن است در میانه این بحران ارتش سوریه، بتواند با کمک اتاق فکر محور مقاومت یا حملات هوایی روسیه به مواضع تروریست‌ها، آنها را وادار به عقب‌نشینی کند.

تصاویری که از پاره‌کردن پوسترهای بشار اسد منتشر شده، برخی را به این اشتباه انداخته است که درصورت رسیدن معارضین به دمشق، رویای دموکراسی بعد از ۱۳ سال درگیری در سوریه، به ثمر بنشیند. اما ناظران سوریه به خوبی می‌دانند از جعبه گروه‌های سلفی مخالف اسد، معجزه دموکراسی بیرون نخواهد آمد.

در روزها و هفته‌های پیش‌رو اگر اسد بتواند بر مخالفان مسلح فائق آید، باید خود را آماده بحران‌های پیاپی بعدی کند. اقتصاد سوریه عملا مدت‌هاست که فلج شده و سوری‌ها آینده‌ای را برای خود متصور نیستند. اسد که در سال اول درگیری‌ها دست به برخی اقدامات اصلاحی زده بود، مدت‌هاست که آنها را متوقف کرده و تمرکز خود را بر روی حفظ حاکمیت بر دمشق گذاشته‌. عدم مقاومت ارتش این زنگ خطر را به صدا در آورده که بشار اسد چاره‌ای ندارد جز اینکه تن به اصلاحاتی در سوریه دهد.