به گزارش شهدای ایران به نقل ازجوان مادران امروز چگونه می‌توانند با عمل به فرهنگ فاطمی بر زندگی فرزندان تأثیر بگذارند؟ حضرت زهرای مرضیه (س) چه شاخصه‌های تربیتی برای فرزندان‌شان داشتند و آیا اعمال این شاخصه‌ها در عصر نوین ممکن است؟ آیا حضرت زهرا (س) در شیوه تربیت فرزندان دختر خویش سبک خاصی پیاده ساختند؟ اینها پرسش‌هایی است که زینب باقیات اصفهانی مدرس دانشگاه، مشاوره خانواده، مدرس ازدواج و پژوهشگر حوزه زنان و خانواده در گفتگو با «جوان» به آن پاسخ داده است.
«مادران هر کاری کنند بچه‌ها یاد می‌گیرند» با استناد به چنین عبارتی مادران امروز چگونه بر خصوصیات معاشرت و آینده فرزندان‌شان تأثیر می‌گذارند؟
این گفته در جایگاه خودش صحیح و از چند جهت قابل توجه و بررسی است. یکی از نظریات مطرح در حیطه یادگیری دیدن و آموزش است، یعنی اینکه وقتی رفتاری را ببینیم، یاد می‌گیریم یا اگر حرفی بشنویم، همان را تکرار می‌کنیم. برای یادگیری سن هم مهم است. در سال‌های اول بیشترین تأثیر و آموزش فرزندان در بستر خانواده مخصوصاً از مادر شکل می‌گیرد؛ از کلماتی که استفاده می‌کند تا نحوه بیان و حتی آرامش و رفتار را از مادر می‌بیند و با تکرار در او نهادینه می‌شود. در این میان هماهنگی پدر و مادر بسیار مهم است. اگر مادر انرژی و محبت لازم را از پدر خانواده دریافت کند، می‌تواند با اعضای خانواده بهترین رفتار را داشته باشد و انرژی را در خانواده پخش کند. چنانچه این حس و رفتار مثبت نباشد، یعنی پدر خانواده به هر دلیلی این توجه لازم را نداشته باشد، تنها یک «مادر خودساخته و تربیت شده» می‌تواند با انرژی درونی خود که همراه عزت نفس است خانواده را از محبت، رفتار سنجیده و گفتار نیکو بهره‌مند کند. معمولاً گفته می‌شود قانون ۲۰- ۸۰ تا سن هفت یا هشت سالگی برقرار است، یعنی فرزند ۸۰ درصد تأثیرپذیری را از خانواده خود دارد و ۲۰ درصد باقی مانده را از محیط ولی پس از هشت سالگی عکس می‌شود، یعنی ۲۰ درصد تأثیر را خانواده و ۸۰درصد دیگر را محیط آموزشی و دوستان دارند. پس سال‌های اول خیلی مهم است، اما اینکه چگونه رفتار شود از همه مهم‌تر است. با توجه به اینکه بچه‌ها اول تقلید می‌کنند بعد کم‌کم می‌فهمند، پس محیط گرم، صمیمی و احساس امنیت مهم‌ترین عامل تربیتی صحیح در سال‌های اول زندگی است. مهم‌ترین نیاز دیده شدن، توجه و امنیت است که باعث شکل‌گیری دلبستگی ایمن در بچه‌ها می‌شود و پایه‌گذار دوستی عمیق و ریشه‌دار تا آخر عمر خواهد بود. در این بستر، با توجه به عامل مهم لذت، تفریح و بازی رفتار‌های دوست‌داشتنی نامأنوس در ما شکل می‌گیرند، مثلاً طعم شیرین عبادت، نماز، صداقت، انفاق، روزه، زیارت اهل بیت، محافل روضه حتی شهادت و هر چیز دیگری می‌تواند به زیبایی در بچه‌ها نهادینه شود، پس با رفتار شیرین، مهربان، لحن و گفتار نرم و قابل فهم و صدالبته بجا می‌توان یک رفتار را در عمق جان فرزند نهادینه کرد. نکته مهم دیگر بحث خود رفتار مادر است که به آنچه می‌گوید عمل کند، مثلاً در وقت نماز خودش اول سجاده‌اش را پهن می‌کند و به نماز می‌ایستد یا در بحث انفاق و کار خیر خود مادر اهل عمل مهم است. طبق حدیثی که می‌فرمایند با غیر از زبان‌تان امر به معروف کنید، یعنی با عمل خود رفتار را نشان دهید. کسی که می‌گوید اسراف بد است، خودش اهل اسراف نباشد، تأثیر می‌گذارد. کسی که حرف زشت نمی‌زند، تأثیرپذیری بیشتری دارد. کسی که اهل مطالعه است، فرزندانش هم بیشتر علاقه‌مند به کتابخوانی می‌شوند. اینها همه در سایه خودشناسی، خودآگاهی و خودسازی محقق می‌شود. سن آموزش از همان ابتداست، بنابراین آموزش به خودی خود با بودن در محیط اتفاق می‌افتد و اگر محیط سالم باشد، آموزش هم به صورت مفید صورت می‌گیرد. در مورد حضرت زهرای مرضیه (س) موارد تربیتی بچه‌ها به وفور دیده می‌شود. بحث انفاق را بچه‌ها دیده‌اند. دعا برای همسایگان را دیده‌اند. احترام به پدر را دیده‌اند. همکاری در خانه را بچه‌ها دیده‌اند. در طول تاریخ هم شاهد بی‌شمار مادرانی بوده‌ایم که به تأسی از حضرت زهرا (س) همین رفتار‌ها را داشته‌اند. از آن طرف همه تربیت فرزند با مادر نیست بلکه به عوامل دیگر از جمله رفتار پدر، لقمه حلال و پاک و محیط‌های آموزشی و رسانه‌ها و لطف و عنایت پروردگار و تلاش خود فرزندان برای بودن در مسیر صحیح هم بستگی دارد. پس اینکه شقاوت یک انسان را بر کم‌کاری مادر بگذاریم هم جای بحث و تردید دارد.
مهم‌ترین شاخصه‌های تربیت فرزند در کلام و سیره حضرت زهرا (س) چیست؟
از شاخصه‌های مهم تربیت فرزند در سیره حضرت زهرا (س) به چند نمونه می‌توان اشاره کرد؛ اول اینکه حضرت زهرا (س) تک‌بعدی نبودند، یعنی به ابعاد مختلف زندگی توجه لازم را داشتند، از جمله ابعاد مادی، معنوی، خصوصیات عاطفی، اجتماعی و حتی سیاسی. تنها یک زن خانه‌دار، یک مادر و همراه برای همسر خود نبودند بلکه یک عضوی از جامعه به عنوان یک کنشگر بودند و به صورت کلی به همه ابعاد وجودی که یک زن در نظام زندگی خود نیاز دارد واقف بودند و به آن عمل می‌کردند. از نکات مهم تربیتی حضرت بحث کریم دانستن فرزندان و با کرامت رفتار کردن با آنان است. احترامی که حضرت زهرا (س) برای فرزندان خود قائل بودند، قابل وصف نیست و مخصوصاً با ادبیات آن زمان بسیار فاصله دارد. الگویی برای همه زمان‌هاست. چنانچه در حدیث کسا هم می‌خوانیم که زهرای مرضیه (س) فرزندان خود را با عنوان ثمره فواد، نور چشم معرفی می‌کردند و این نشانگر کریم دانستن آنان است؛ چه در زبان، چه در رفتار و چه در عمل. نکته مهم دیگر محبت عمیق و سرشاری است که بین حضرت زهرا (س) و فرزندان‌شان جاری‌است. این محبت عمیق در همه جای زندگی کاملاً مشهود است که برای زندگی کنونی با عنوان ایجاد دلبستگی ایمن قابل فهم است.
اهمیت نوع‌دوستی و پرورش روحیه ایثار چگونه در تربیت نسل شکل می‌گیرد؟
نوع‌دوستی و کمک به دیگران یکی از خصلت‌های والای انسانی است که امری فطری است و از خود شکوفایی انسان سرچشمه می‌گیرد. این خصلت را برای افرادی می‌توان در نظر گرفت که به مراحل بالای خودسازی و خودشناسی رسیده‌اند چراکه همه انسان‌ها ممکن است درون خود این خصلت را نپرورانیده باشند و ما این خصلت را به راحتی در وجود حضرت زهرا (س) مشاهده می‌کنیم. اینجا ایثار به معنای فداکاری و ازخودگذشتگی برای رسیدن به کمال والای انسانی و قرب الهی است، چنانچه در سوره انسان می‌خوانیم که «و یطعمون الطعام علی حبه مسکین و یتیما و اسیرا». این فرهنگ انفاق، این فرهنگ نوع‌دوستی، این فرهنگ بخشندگی تنها از کسانی برمی‌آید که به جایگاه بالای انسانیت دست یافته‌اند. این ایثار، ازخودگذشتگی و نوع‌دوستی با تمام وجود و از ته دل و از روی محبت بوده که این محبت برای خداست. همان اخلاصی که خالصانه و از ته دل برای خدا انفاق‌کردن معنی می‌دهد. شاید این موضوع برای این دوران که همه به فکر منفعت خویش هستند، کمی سخت بیاید یا بعضی جا‌ها بگویند چیزی را که برای خودتان نیاز دارید نباید به دیگران ببخشید، اما اینکه در خانواده‌ای فرهنگ بخشش و انفاق آن هم خالصانه و از روی محبت باشد، یعنی درونی باشد، خیلی ناب و خالصانه و زیباست که شاید قابل درک برای همه نباشد، اما ما در جا‌های مختلف دیده‌ایم که به تأسی از حضرت زهرا (س) این نوع‌دوستی را در خود و خانواده خود رواج داده‌اند.
به صورت خاص در مورد نوع تربیت حضرت زهرا (س) برای دختران خود توضیح دهید.
تربیت حضرت زهرا (س) بر دختران بر هفت محور طلایی استوار است که می‌توان برای تربیت دختران امروز آنها را احصا کرد. اول روحیه توحیدی که در سایه تربیت توحیدی، فضائل اخلاقی ملاک و محور هستند، از جمله داشتن صداقت، روحیه بخشندگی، روحیه شکرگزاری و قدردان نعمات الهی بودن، ظلم نکردن به کسی، ملاک محبت خود را خدا دانستن، خدامحور بودن در همه عرصه‌ها و حتی داشتن روحیه شجاعت. خود حضرت زهرا (س) که از همه فضائل برخوردار بودند و عامل به همه اینها، بنابراین در این محیط که حرف و عمل یکی است، این رفتار‌ها به نسل بعد انتقال می‌یابد. دوم داشتن مهرورزی خالصانه به فرزندان مخصوصاً دختران که روحیه لطیف و پیچیده‌ای دارند. در مورد محبت حضرت زهرا (س) بسیار آمده که فرزندان خود را می‌بوسیدند و در آغوش می‌گرفتند. سوم بازی با فرزندان همراه با نشاط فراوان و چهارم داشتن عدالت بین فرزندان در رفتار خویش است. پنجم شعر خواندن و گفتن داستان‌های پندآموز سبک تربیتی آن حضرت بود. ششم دادن مسئولیت به آنها که یکی از کار‌های مهم بود، در عین اینکه بازی و نشاط کودکانه را داشته باشند، حضرت زهرا (س) مسئولیت‌های کوچک را هم به بچه‌ها می‌سپردند و بالاخره هفتم، آماده‌سازی دختر برای روز‌های سخت پیش‌رو و بالابردن روحیه تاب‌آوری و دادن قوت قلب به دختر که تو حتماً از پس آن برخواهی آمد. همه اینها نکات فراوانی است که در کتاب‌های مربوط به زندگانی حضرت زهرا (س) آمده و موجود است.