این مسئله برای کشورهای اسلامی به‌ویژه امروزه که در معرض تهدیدات مستمر از سوی دشمنان مشترک خود قرار دارند، اهمیتی دوچندان می‌یابد. از این‌رو، همگرایی اقتصادی میان کشورهای اسلامی می‌تواند نقشی حیاتی در تقویت موقعیت جهان اسلام ایفا کند.
در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، حجت‌الاسلام محمد امامی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی به تحلیل ضرورت و اهمیت همگرایی اقتصادی در جهان اسلام براساس آموزه‌های قرآنی و روایی می‌پردازد. او تأکید دارد همکاری اقتصادی میان کشورهای مسلمان نه تنها یک انتخاب راهبردی بلکه امروز که کشورهای اسلامی مورد تهاجم مستقیم استکبار جهانی و صهیونیسم بین‌الملل قرار گرفته‌اند، یک تکلیف دینی به‌شمار می‌آید که در قرآن کریم و احادیث معصومان(ع) نیز به‌طور ضمنی و صریح مورد تأکید قرار گرفته است.
چرا همگرایی اقتصادی در جهان اسلام ضروری است؟
دکتر امامی در این باره می‌گوید: در دنیای معاصر، کشورهای قدرتمند اقتصادی و سیاسی جهان به این نتیجه رسیده‌اند که برای رسیدن به اهداف بلندمدت خود، باید با سایر کشورها تعامل و هم‌افزایی داشته باشند. دشمنان اسلام نیز به‌طور خاص بر تضعیف قدرت‌های اقتصادی مسلمانان تمرکز دارند و هرگونه ضعف در این زمینه به معنای پذیرش سلطه آنان در سایر ابعاد زندگی است.
وی با اشاره به تهدیدات اقتصادی و سیاسی دشمنان جهان اسلام و نیاز مبرم مردم مظلوم غزه و لبنان به حمایت مالی سایر مسلمانان، بر ضرورت همگرایی مسلمانان در عرصه‌های مختلف، به‌ویژه در عرصه اقتصادی تأکید و بیان می‌کند: همکاری اقتصادی نه تنها به تقویت زیرساخت‌های اقتصادی کشورها کمک می‌کند بلکه می‌تواند به‌عنوان یک اهرم قدرت در برابر سلطه‌گری‌های بیگانگان عمل کند. از این رو استکبار جهانی به‌صراحت اظهار می‌کند راه تأمین مالی و پولی حزب‌الله باید بسته شود تا رژیم غاصب صهیونیستی بتواند به اهداف توسعه‌طلبانه خود برسد.
مبانی قرآنی و دینی همگرایی اقتصادی
دانشیار گروه فقه و اصول دانشگاه رضوی در ادامه به آموزه‌های قرآن کریم اشاره می‌کند که در آن به‌طور خاص بر همگرایی اقتصادی مسلمانان تأکید شده است. او یادآور می‌شود: در آیات 27و28 سوره حج آمده است «وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَ عَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ...». این آیه به ضرورت همگرایی مسلمانان در همایش حج اشاره دارد، جایی که مردم از سراسر دنیا برای بهره‌‌مندی از منافع معنوی و مادی در کنار هم جمع می‌شوند. منافع ذکر شده در این آیه هم شامل منافع معنوی است و هم منافع مادی که با توجه به سابقه تاریخی حج به‌طور واضح به تجارت و بازار اشاره دارد. در دوران پیش از اسلام نیز مکه به‌عنوان یک مرکز تجاری بزرگ و بازار بین‌المللی در نظر گرفته می‌شد. به‌علاوه یکی از مناسک حج، قربانی است که در راستای همیاری مسلمانان برای حمایت همگانی از نیازمندان تشریع شده است. بنابراین، این آیه نه تنها بر بعد عبادی حج تأکید دارد، بلکه مسلمانان را به همگرایی اقتصادی در ابعاد مختلف زندگی دعوت می‌کند.
حفظ عزت اسلامی از طریق همگرایی اقتصادی
وی در ادامه با بیان آیه8 سوره منافقون یادآور می‌شود: خداوند در این آیه می‌فرماید «...وَلِلَّهِ العِزَّةُ وَلِرَسولِهِ وَلِلمُؤْمِنينَ وَلكنَّ المُنافِقين لايَعلَمون»؛ این آیه دلیل دیگری برای ضرورت همگرایی اقتصادی در جهان اسلام است، چرا که بیان شده عزت ویژه خداوند، پیامبر و مؤمنان است. از آنجا که عزت و عظمت اسلام وابسته به استقلال اقتصادی مسلمانان است، همگرایی اقتصادی می‌تواند نقش مهمی در حفظ عزت مسلمانان ایفا کند. به همین دلیل اگر کشورهای اسلامی در زمینه اقتصادی با یکدیگر متحد شوند و وابستگی به قدرت‌های بیگانه را کاهش دهند، این امر می‌تواند به حفظ عزت و استقلال آن‌ها کمک کند.
دکتر امامی به نفی سلطه بیگانه بر مسلمانان نیز اشاره و تصریح می‌کند: یکی از اصول بنیادین اسلام، نفی سلطه بیگانگان بر مسلمانان است. خداوند در آیه141 سوره نسا می‌فرماید «...وَلَن یجْعَلَ اللهُ لِلْکَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلا». این آیه بر منع سلطه کافران بر مؤمنان تأکید داشته و بر این مسئله دلالت دارد که مسلمانان باید از هر اقدامی که موجب تسلط بیگانگان بر جوامع اسلامی است، پرهیز کنند. این آیه مؤیدی بر ضرورت همگرایی اقتصادی کشورهای اسلامی است، چرا که هرگونه تضعیف اقتصاد مسلمانان به‌ویژه از سوی کشورهای غیرمسلمان، در نهایت به تسلط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر جهان اسلام منجر خواهد شد.
پیشگامی پیامبر اسلام(ص) در تقویت اقتصاد مسلمانان
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه با اشاره به سیره عملی پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) در زمینه تقویت اقتصاد اسلامی، می‌گوید: پیامبر اکرم(ص) در زمان خود اقداماتی مؤثر برای تقویت اقتصاد مسلمانان انجام داد. یکی از این اقدامات، مقابله با سلطه اقتصادی یهودیان بنی‌قینقاع در مدینه بود که پیامبر(ص) به‌طور مستقیم وارد عمل شد و بازاری را برای مسلمانان راه‌اندازی کرد. در این بازار، مسلمانان می‌توانستند بدون نیاز به سلطه یهودیان به تجارت بپردازند؛ مشکلی که امروز نیز جهان اسلام به‌شدت با آن مواجه است. نفوذ شبکه صهیونی در مراکز مالی و اقتصادی جهان موجب محرومیت بسیاری برای مسلمانان شده و این امر همگرایی مسلمانان برای تقویت اقتصادی جهان اسلام را می‌طلبد. این اقدام پیامبر(ص) نشان‌دهنده اهمیت ایجاد بازارهای مستقل اسلامی برای تأمین نیازهای مسلمانان و کاهش وابستگی به بیگانگان است.
وی به روایتی از امیرالمؤمنین(ع) اشاره و تشریح می‌کند: امیرالمؤمنین(ع) همواره می‌فرمود «مادامی که این امت از پوشاک و خوراک بیگانه استفاده نکند، همواره در خیر خواهد بود و هنگامی که چنین کند، خداوند آنان را ذلیل خواهد کرد». این حدیث دلیلی بر ضرورت خودکفایی اقتصادی مسلمانان و تقویت روابط تجاری درون جامعه اسلامی است. اگر مسلمانان بتوانند خود را از وابستگی به کالاهای خارجی و به‌ویژه کالاهای اساسی رها کنند، عزت و استقلال آنان حفظ خواهد شد.
اتحاد اقتصادی و پیمان‌های تجاری میان کشورهای اسلامی
امامی به ضرورت تأسیس اتحادیه اقتصادی میان کشورهای اسلامی اشاره کرده و می‌گوید: در دنیای امروز، ارتباطات اقتصادی میان کشورها اجتناب‌ناپذیر است اما برای جلوگیری از وابستگی به کشورهای غیرمسلمان، کشورهای اسلامی باید اتحادیه‌ای اقتصادی تشکیل دهند که در آن نیازهای مشترک تأمین شود و همچنین وابستگی آنان به اقتصادهای سلطه‌گر و استعماری کاهش یابد. این اتحاد نه تنها می‌تواند به توسعه اقتصادی جهان اسلام کمک کند بلکه می‌تواند زمینه‌ساز امنیت و پیشرفت مسلمانان در دنیای امروز باشد. همگرایی اقتصادی در جهان اسلام نه تنها یک انتخاب راهبردی است، بلکه یک ضرورت دینی و عقلانی نیز به‌شمار می‌آید. این همگرایی می‌تواند به تقویت عزت و استقلال مسلمانان در دنیای امروز کمک کرده و به‌عنوان یک اهرم قدرت در برابر سلطه‌گری‌های بیگانگان عمل کند. به این ترتیب همگرایی اقتصادی میان کشورهای اسلامی می‌تواند به‌عنوان کلید حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی مسلمانان و بهبود موقعیت آن‌ها در عرصه جهانی عمل کرده و به‌ویژه در شرایط جنگی مستقیم کنونی غرب و صهیونیسم علیه جهان اسلام، در رفع بخشی از نیازمندی‌های ملت‌های ستمدیده غرب آسیا کمک‌کننده باشد.
خبرنگار: مریم احمدی شیروان