قدس؛ تلاش ترکیه برای بنا نهادن مجدد روابط عادی و رسمی دیپلماتیک با کشور سوریه، هنوز هم به نتیجه روشنی نرسیده است.

هاکان فیدان وزیر کنونی امور خارجه ترکیه قبلاً و در دورانی که ریاست سرویس اطلاعاتی میت را بر عهده داشت از اواسط سال ۲۰۲۲ میلادی، تلاش برای عادیسازی روابط آنکارا با قاهره و دمشق را آغاز کرد. اما مدت‌ها از عادی شدن روابط ترکیه و مصر سپری شده و هنوز هم در مورد سوریه اتفاق خاصی نیفتاده است.

رئیس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان در سفر به عربستان سعودی و جمهوری آذربایجان، اظهارات مهمی را در جمع خبرنگاران مطرح کرد. به باور تحلیلگران ترکیه، سخنان او درباره سوریه، فوق العاده مهم بود. چرا که آشکارا اعلام کرد که همچنان به بشار اسد امیدوار است و می‌خواهد برای برقراری روابط، قدم بردارد. منظور دقیق اردوغان این بود که هنوز امیدوار است با بشار متحد شود و روابط سوریه و ترکیه را در مسیر درستی قرار دهد.

 اردوغان در سال ۲۰۲۴ میلادی نیز بارها اعلام کرد که هر لحظه ممکن است در آنکارا میزبان بشار اسد رییس جمهور سوریه باشد. اما واقعیت این است که آنکارا هنوز هم به شروط قانونی دمشق، اعتنا نکرده است.

یکی از این شروط مهم، این است که ارتش ترکیه در بخشی از سوریه حضور اشغالگرانه دارد و دولت بشار اسد، خواهان آن شده که اول نظامیان ترکیه خارج شوند، سپس درباره ارتباط دیپلماتیک، مذاکره شود.

مهمترین اولویت اردوغان چیست؟

برخی از تحلیلگران سیاسی ترکیه آشکارا از اردوغان انتقاد کرده و معتقدند که تصمیمات شخصی و غیرکارشناسی او در حوزه سیاست خارجی بارها به ترکیه لطمه زده اما مهمترین خطای اردوغان در بحبوبحه بحران سوریه روی داد.

یعنی همان زمانی که اردوغان به دنبال سرنگونی دولت رسمی سوریه و تلاش برای به قدرت رساندن یک دولت وابسته به اخوان المسلمین و معارضین مسلح تحت الحمایه آنکارا بود. اگر چه اردوغان در برابر مصر، امارات متحده عربی، لیبی، عراق و تونس نیز رفتارهای غلطی انجام داد اما هیچکدام از آنها به اندازه اشتباهاتی که در سوریه مرتکب شد، دردسرساز نبود.

با این حال، مشاورین اردوغان تلاش می‌کنند تا این موضوع را به شکلی دیگر توجیه کنند.

احمد قلیچ، از مقامات حزب عدالت و توسعه، درباره سخنان اردوغان برای امید بستن به دیدار با بشار اسد گفته است:«اولویت ما در سوریه حذف کامل تروریسم است. ما بر این باوریم که آمریکا و اسراییل، با حمایت از نهادهای اقماری گروه تروریستی پ.ک.ک یعنی حزب اتحاد دموکراتیک (پ.ی.د) و واحدهای مدافع خلق (ی.پ.گ) یک نوع جنگ نیابتی به راه انداخته است. آشکار است که اسرائیل از پ.ک.ک به عنوان یک پیمانکار و مزدور علیه کشورهای منطقه استفاده می‌کند. پس برای ما مهم است که روابط عادی با سوریه داشته باشیم و در کنار هم خطرات ترور را دفع کنیم. همه می‌دانند که نهادهای اقماری پ.ک.ک از سوی برخی از قدرت‌های امپریالیستی و تشکیل نیروهای مسلح تامین مالی می‌شوند و به ترکیه به‌ عنوان با ثبات‌ترین کشور منطقه حمله می‌کنند، در عین حال مناطقی در عراق و سوریه را اشغال کرده و تلاش می‌کنند سرمایه‌گذاری‌های مهم در آن مناطق را از بین ببرند. رئیس جمهور ما چشم‌انداز استراتژیک خود را بیان کرده است. ترکیه می‌خواهد تمام تلاش خود را برای تضمین ثبات، صلح و آرامش منطقه به تمام معنا انجام دهد. چرا که اینها بزرگترین تهدید برای ترکیه، سوریه و عراق هستند».

همچنین عصمت اُزچلیک از تحلیلگران ترکیه درباره این موضوع نوشته است: «ما باید سازمان‌های تروریستی بین سوریه و ترکیه را نابود کنیم. این مبنایی برای صلح عادلانه و پایدار در سوریه خواهد بود. اقداماتی که برای دستیابی به این هدف باید برداشته شود نیز مشخص است. ما برای عادی‌سازی دست خود را به سوی طرف سوریه دراز کردیم. ما فکر می‌کنیم که این عادی‌سازی دری را به سوی صلح و آرامش در جغرافیای سوریه باز خواهد کرد. اردوغان بارها اعلام کرده که اولاً تهدید اسرائیل علیه کل کشورهای منطقه یک نکته شوخی بردار نیست و لازم است ترکیه و سوریه از امنیت همدیگر حفاظت کنند. دوم این که هیچکس نباید در احترام نهادن سران آنکارا به تمامیت ارضی سوریه تردید کند. آنها می‌خواهند نیروهای ما خارج شوند. اما هنوز هم بی‌ثباتی کامل در شمال سوریه حاکم است. این یک محیط مساعد برای سازمان‌های تروریستی ایجاد می‌کند تا از هرج و مرج در آن منطقه تغذیه کنند و در آنجا جای پای خود را مستحکم کنند. بی‌ثباتی در سوریه و تسلط سازمان‌های تروریستی در آنجا برای ما خطر امنیتی دارد.»

آیا نگرانی ترکیه فقط موضوع کردها است؟

اردوغان وانمود کرده نیروهای نظامی خود را تنها به منظور دفع خطرات تروریستی پ.ک.ک در سوریه نگه داشته است. اما در واقع، این نوعی حربه برای عمل نکردن به شروط سوریه است. چرا که تداوم حضور اشغالگرانه در سوریه، به معنی نادیده گرفتن حاکمیت ملی و تمامیت ارضی این کشور است.

البته مساله اصلی سوریه فقط بحث خروج نظامیان نیست و پای شرط مهم دیگری نیز در میان است: تعهد ترکیه به خاتمه حمایت از معارضین مسلح ضد دولت سوریه.

دولت سوریه بر اساس یک مطالبه منطقی، اعلام کرده که برقراری روابط عادی و رسمی با آنکارا، فقط در شرایطی جایز و ممکن است که ترکیه به حمایت از معارضین مسلح پایان دهد. معنی ندارد که ترکیه، از یک سو به دنبال دوستی با سوریه باشد و از دیگر سو، به یک ارتش دویست هزار نفره از شبه نظامیان دشمن بشار اسد، حقوق ماهیانه، ادوات و خودرو و تسلیحات نظامی بدهد و این افراد، دفاتر و ساختمان‌های متعددی در خاک ترکیه داشته باشند!

ترکیه دقیقاً منتظر چیست؟

شواهد نشان می‌دهد که تیم اردوغان، برای خروج از سوریه، دست دست و تعلل می‌کند. چرا که اولاً پای رقابت‌های منطقه‌ای در میان است. دوم این که اردوغان منتظر آغاز رسمی فعالیت ترامپ به عنوان رییس جمهور جدید آمریکا است.

رییس جمهور ترکیه می‌خواهد بفهمد آیا آمریکا تمام نیروهای خود را از سوریه بیرون می‌برد و حاضر می‌شود به حمایت مالی و تسلیحاتی از کردها خاتمه دهد یا نه. بنابراین می‌توانیم بگوییم، استراتژی و سیاست خارجی ترکیه در قبال پرونده سوریه، هنوز هم عاری از استقلال و از جنس واکنش و پیروی است و نه کنش مستقل. 

مقامات ترکیه در حال رصد تصمیمات دولت جدید آمریکا درباره سوریه هستند و می‌خواهند اقدام نهایی خود درباره ماندن یا نماندن در سوریه را بر اساس موازنات رقابت بین روسیه و آمریکا تعیین کنند.