با وجود تلاش های زیاد برای کاهش وابستگی نفتی بودجه همچنان بخش بزرگی از بودجه دولت به صورت مستقیم و غیرمستقیم به درآمدهای نفتی وابسته است. بنابراین پیش بینی قیمت احتمالی نفت صادراتی ایران در سال آینده، اهمیت دوچندانی در محاسبات درآمدی بودجه دارد. با توجه به پیروزی «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و بازگشت او به کاخ سفید از ماه ژانویه، گمانه زنی ها حکایت از آن دارد که «ترامپ» مجددا سیاست «فشار حداکثری» را در قبال ایران در پیش خواهد گرفت و صادرات نفت کشورمان را محدود خواهد کرد.

با توجه به پیش بینی مؤسسات بین المللی از قیمت نفت در سال آینده و همچنین در نظر گرفتن فروش نفت در شرایط تحریم، پیش بینی می شود که متوسط قیمت نفت صادراتی ایران در سال 1404 در بازه 61 تا 65 دلار در هر بشکه باشد. البته در لایحه بودجه سال آینده که اولین بودجه دولت چهاردهم محسوب می شود، قیمت نفت 63 دلار در هر بشکه تعیین شده و حجم صادرات روزانه نفت و گاز، 1.3 میلیون بشکه در نظر گرفته شده که سهم دولت از محل صادرات نفت، 509 هزار میلیارد تومان پیش بینی شده است. این یعنی در بودجه سال آینده از محل صادرات نقدی نفت خام و میعانات گازی در مجموع 35 میلیارد دلار درآمد به دست می آید که 37.5 درصد آن سهم دولت، 48 درصد سهم صندوق توسعه ملی و 14.5 درصد سهم شرکت های ملی نفت و گاز است. برآوردها نشان می دهد که در سناریوی بدبینانه، یعنی صادرات روزانه یک میلیون بشکه به قیمت هر بشکه 60 دلار، درآمد نفتی دولت در سال آینده به 345 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. در سناریوی میانه نیز اگر حجم صادرات روزانه نفت ایران 1.1 میلیون بشکه باشد، درآمد نفتی دولت به 420 هزار میلیارد تومان می رسد که 89 هزار میلیارد تومان، کمتر از درآمد پیش بینی شده در لایحه بودجه است.

پیش بینی درآمد نفتی در 3 سناریو

مرکز پژوهش های مجلس در ادامه سلسله گزارش های بودجه ای خود به «پیش بینی قیمت نفت صادراتی در بودجه سال 1404 کشور» پرداخته و از سه سناریوی خوش بینانه، میانه و بدبینانه در ارتباط با میزان درآمدهای نفتی دولت در سال آینده، پرده برداشته است. همانطور که گفته شد، حجم صادرات روزانه نفت خام و میعانات گازی در لایحه بودجه سال آینده، 1.3 میلیون بشکه با قیمت هر بشکه 63 دلار تعیین شده و سهم دولت از محل صادرات نفتی سال 1404، حدودا 509 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. اما به غیر از این سناریو، دو سناریوی میانه و بدبینانه نیز وجود دارد؛ در سناریوی بدبینانه، یعنی صادرات یک میلیون بشکه در روز با قیمت هر بشکه 60 دلار، درآمد دولت از صادرات نفت در سال آینده به 345 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. با این وجود در سناریوی میانه، پیش بینی می شود که حجم صادرات نفت ایران در سال آینده حدود 1.1 میلیون بشکه در روز باشد. در این صورت، درآمد نفتی دولت در سناریوی میانه به 420 هزار میلیارد تومان خواهد رسید که 89 هزار میلیارد تومان پایین تر از درآمد نفتی برآورد شده در بودجه سال 1404 است. به نظر می رسد که در صورت عدم تحقق فروض دولت در لایحه بودجه سال آینده، تغییرات زیادی در میزان درآمدهای نفتی ایجاد خواهد شد.

طبق اعلام بانک مرکزی، گروه نفت خام و گاز طبیعی در فصل بهار 1403، رشد 9.5 درصدی را ثبت کرده است. برآوردها بیانگر آن است که ارزش افزوده این بخش در تابستان 1403 نسبت به فصل مشابه سال گذشته، رشد 6.5 درصدی داشته است. محاسبات مقدماتی در این زمینه نشان می دهد که افزایش نرخ رشد ارزش افزوده این گروه ناشی از افزایش تولید و صادرات نفت خام و همچنین افزایش تولید گاز طبیعی و فرآورده های نفتی، نسبت به مدت مشابه سال گذشته بوده است. تولید نفت ایران در فصل زمستان 1402 حدود 3.2 میلیون بشکه در روز بوده است که با در نظر گرفتن مصرف حدود 1.7 میلیون بشکه ای روزانه نفت خام در داخل کشور، به معنای صادرات 1.5 میلیون بشکه ای روزانه نفت خام در این فصل است. طبق آمارهای اوپک از منابع ثانویه، میزان تولید نفت خام از فصل زمستان 1402 ثابت مانده است. در مجموع، پیش بینی می شود که در صورت تداوم وضعیت موجود در فصول آینده، رشد قابل توجهی در این بخش اتفاق نیفتد و انتظار می رود که برای سال 1403، رشد 7.6 درصدی در این بخش رقم بخورد.

سهم دولت، صندوق توسعه و دیگران

براساس این گزارش، دولت در لایحه بودجه سال 1404 از منابع صندوق توسعه ملی، استقراض می کند؛ تا جایی که از سهم 48 درصدی صندوق توسعه ملی، 28 واحد درصد استقراض دولت در بودجه بوده و 20 واحد درصد باقی مانده به صندوق توسعه ملی واریز می شود. علاوه بر آن، بخش مهمی از مصارف خارج از بودجه که در لایحه بودجه 1404 تجمیع و یکپارچه شده، منابع صادرات تهاتری نفت نیروهای مسلح و سایر طرح های خاص است. گفتنی است که در لایحه بودجه سال آینده، مجوز فروش نفت به نیروهای مسلح و گروه های خاص داده شده است. نگاهی به لایحه بودجه سال آینده نشان می دهد که تولید روزانه نفت خام ایران حدود 3 میلیون و 750 هزار بشکه در روز است. از این میزان، حدود یک میلیون و 900 هزار بشکه در روز، سهم مصرف داخلی کشور می شود و سهم بخش صادرات نیز حدود یک میلیون و 850 هزار بشکه نفت خام را در بر می گیرد. از این میزان صادرات نفت در سال آینده، سهم دولت و صندوق توسعه ملی و شرکت ملی نفت ایران معادل یک میلیون و 250 هزار بشکه نفت در روز است.

در زمینه صادرات میعانات گازی نیز روزانه 50 هزار بشکه صادر می شود که معادل 1.15 میلیارد دلار درآمد به همراه دارد. همچنین خالص صادرات گاز طبیعی به میزان 16 میلیارد متر مکعب در سال صورت می گیرد که درآمدی معادل 5.2 میلیارد دلار به دنبال دارد. در این ساختار، منابع نفتی و گازی به دولت، صندوق توسعه ملی و شرکت های ملی نفت و گاز تقسیم می شود. دولت 37.5 درصد از درآمدهای نفتی و گازی را دریافت می کند که سهم آن برابر با 470 هزار بشکه نفت خام و 16 میلیارد مترمکعب گاز است. این سهم به ارزش 13.1 میلیارد دلار محاسبه شده است. از سوی دیگر، سهم صندوق توسعه ملی معادل 48 درصد از منابع صادرات نفت و گاز است که این شامل 600 هزار بشکه نفت خام و 24 هزار بشکه میعانات گازی می شود. سهم صندوق توسعه ملی نیز به ارزش 16.8 میلیارد دلار محاسبه شده است. با این حال، دولت 28 واحد درصد از سهم صندوق توسعه را استقراض می کند و تنها 20 واحد درصد به صندوق توسعه ملی واریز می شود. همچنین 14.5 درصد از درآمدهای نفتی به شرکت ملی نفت و گاز اختصاص داده می شود که این سهم برابر با 181 هزار بشکه نفت خام و 23 هزار بشکه میعانات گازی است و به ارزش 5 میلیارد دلار محاسبه شده است. در نهایت می توان گفت که سهم نیروهای مسلح و طرح های خاص حدود 687 هزار میلیارد تومان، یعنی معادل 12.4 میلیارد دلار است.

چشم انداز نفتی لایحه بودجه 1404

در مجموع، در لایحه بودجه سال 1404 از محل صادرات نقدی نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی، حدود 35 میلیارد دلار درآمد در نظر گرفته شده است که در این میان، 37.5 درصد آن سهم دولت، 48 درصد سهم صندوق توسعه ملی و 14.5 درصد سهم شرکت های ملی نفت و گاز است. همان گونه که اشاره شد، میزان درآمدهای نفتی بودجه به فروض در نظر گرفته شده وابسته است و در صورت عدم تحقق این فروض، منابع حاصل از صادرات نفت و گاز دچار تغییرات قابل توجهی خواهد شد. به همین دلیل، بررسی سناریوهای مختلف در مورد قیمت هر بشکه نفت و میزان صادرات نفت کشور در سال آینده از اهمیت بالایی برخوردار است.

براساس لایحه بودجه سال 1404، صادرات روزانه نفت در این سال حدود 1.3 میلیون بشکه تعیین شده و قیمت هر بشکه نفت نیز 63 دلار در نظر گرفته شده است. در صورت تحقق صادرات نفت با این اعداد و ارقام، سهم دولت از محل صادرات نفت در سال آینده برابر با 509 هزار میلیارد تومان خواهد بود. با این وجود، پیش بینی می شود که صادرات روزانه نفت ایران در سال آینده حدود 1.1 میلیون بشکه با قیمت 63 دلار باشد که در این صورت، سهم دولت از درآمدهای حاصل از صادرات نفت به 415 هزار میلیارد تومان خواهد رسید؛ این یعنی دولت با کسری 94 هزار میلیارد تومانی از محل درآمدهای نفتی مواجه خواهد شد. البته مسائل مختلفی می تواند در میزان صادرات نفت و قیمت هر بشکه نفت، موثر واقع شود و درآمدهای دولت را تحت تاثیر قرار دهد؛ به عنوان مثال، بدبینانه ترین سناریوی نفتی سال آینده، صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت با قیمت 60 دلار در سال 1404 است که در این صورت، سهم دولت از صادرات نفت به 345 هزار میلیارد تومان می رسد؛ در این سناریو نیز دولت با کسری 164 هزار میلیارد تومانی از محل درآمدهای نفتی مواجه خواهد شد.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com