آلودگی هوا را چه فرزند انقلاب صنعتی بدانیم چه کم‌کاری دولت و چه بی‌مسئولیتی خودمان، آتشی است که دودش در چشم همه می‌رود وعلاوه بر آسیب‌های جسمی و روانی همیشگی‌اش، می‌تواند کلان شهرها را به تعطیلی بکشاند. مطمئنا راهکار مقابله با این پدیده شوم «بی‌تفاوتی» نیست و هرچه زودتر همه مردم و نهادها باید حرکتی مسئولانه و جدی انجام دهند.
سال‌هاست که مساله آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین مشکلات دنیا است.
به گزارش فرارو، این مساله در ایران هم مشکلات بسیاری را به‌وجود آورده است؛ تا جایی‌که علاوه بر آمار بالای مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا، وارونگی هوا موجب اختلال در فعالیت کلان‌شهرهای ایران هم می‌شود. هرچند با عبور از روزهایی که آلودگی خیلی محسوس است دوباره فراموشی جامعه را فرا می‌گیرد.
در پاییز امسال هم با وجود اقداماتی که گفته می‌شود برای مقابله با آلودگی هوا انجام گرفته است وضعیت نسبت به پاییز سال گذشته بدتر است.
نیره توکلی، جامعه‌شناس، آلودگی هوا را از محرک‌های افزایش خشونت در شهروندان و عامل کمکی اقداماتی نظیر خودکشی می‌داند و دکتر یعقوب موسوی، جامعه‌شناس شهری هم یکی از مسائلی که بصورت غیر مستقیم بر خشونت شهروندان اثر می‌گذارد را آلودگی هوا می‌داند.
با توجه به قطعی بودن تأثیرات مخرب آلودگی هوا بر جسم و جان شهروندان، شناخت هرچه بهتر این پدیده و بررسی تجربه کشورهای دیگر در زمینه مقابله با آلودگی هوا امری ضروری است. همچنین مبارزه با این پدیده نیازمند یک عزم جدی است.
آلودگی هوا با جهان چه می‌کند؟
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در کل جهان حدود هفت میلیون نفر به علت آلودگی هوا در یک سال جان خود را از دست داده‌اند.
براساس گزارش مرکز بیماری‌های جهانی، آلودگی هوا، هفتمین عامل مرگ در دنیا است و زنان باردار، کودکان، سالمندان و ورزشکاران بیشتر در معرض آسیب‌پذیری از آلودگی هوا قرار دارند.
آلودگی‌هوا و آلاینده‌ها از دوران جنینی تا سالمندی تهدیدی جدی برای سلامتی محسوب می‌شوند. همچنین باعث مرگ و میر حیوانات شده و برای گیاهان مضر هستند و اثرات مخربی بر آثار باستانی و میراث‌فرهنگی دارند.
مهمان‌نوازی از آلودگی هوا
در ایران هشت کلان‌شهر به عنوان شهرهای آلوده معرفی شده‌اند که اولین و مهم‌ترین آن‌ها شهر تهران است. ایران رتبه شانزدهم مرگ بر اثر آلودگی هوا را دارد.
آلودگی هوا سالانه ۲۱هزار نفر را در ایران می‌کشد و۴شهر از ۱۰شهرآلوده دنیا نیز در ایران قرار دارند.
در مورد شهر تهران وضعیت بسیار بحرانی است، به‌طوریکه ماهانه ۲۲۷نفر دراین شهر بر اثر آلودگی هوا می‌میرند.
آمار‌ها نشان می‌دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوای تهران، شمار بیماران تنفسی افزایش می‌یابد و آلودگی هوا در تهران به طور متوسط ۵سال از عمر تهرانی‌ها کاسته‌است.
به گفته مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران «هزینه اقتصادی آلودگی هوای تهران بین ۱۲تا ۱۵هزار میلیارد تومان است و می‌توان گفت پایتخت معادل بودجه شهرداری، هزینه اقتصادی آلودگی هوا را می‌دهد.
آسیب‌های جدی که آلودگی هوا بر سلامت انسان و محیط زیست وارد می‌کند موجب شده است که نهادهای جهانی به فکر مقابله هرچه سریع‌تر با این پدیده بیفتند .
قرار است طبق برنامه‌های جهانی تا پایان سال ۲۰۲۰، بیش از ۶۵میلیون خودرو در سراسر جهان گازسوز باشند. در برخی از کشور‌ها برای جلوگیری از آلودگی هوا برای تردد هواپیما‌ها نیز تدابیر محیط‌زیستی اندیشیده شده است.
بازیافت محصولات، استفاده از مواد شوینده کمتر مضر، خرید مواد غذایی آلی و استفاده از حمل و نقل عمومی، پیاده‌روی یا استفاده از دوچرخه از اقدامات اساسی و در دستور کار کشورهای صنعتی برای کاهش آلودگی هوا است.
یکی از موفق‌ترین تجربه‌ها در کنترل آلودگی هوا مربوط به «مکزیکوسیتی» است. مکزیکوسیتی ۱۸سال پیش آلوده‌ترین شهر دنیا بود، اما امروز نام آن حتی در فهرست ۲۰شهر اول آلوده جهان به چشم نمی‌خورد.
مهم‌ترین برنامه‌ای که در مکزیکوسیتی به اجرا در آمد، تست آلایندگی و معاینه فنی خودروها به فاصله هر شش ماه یک‌بار، محدودیت خودروها از ورود به معابر شهری حداقل یک‌بار در هفته، طرح دوچرخه همگانی از طریق ساخت ۲۱کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه‌سواری و برنامه بلندمدت «ارائه خدمات حمل و نقل عمومی» بر محور توسعه مترو و ایجاد خطوط اتوبوسرانی تندرو بود. استفاده از اتوبوس‌هایی با حداکثر ظرفیت و حداقل آلایندگی، نه تنها ترافیک را کاهش داده، بلکه سالیانه ۸۰هزار تن از میزان آلاینده دی اکسیدکربن این شهر نیز کاسته است.در آلمان نیز بیش از ۴۰۰ایستگاه اندازه‌گیری ذرات معلق نصب شده است.
کشور ایتالیا برای اولین بار از گاز طبیعی به عنوان سوخت خودرو استفاده کرد. ممنوعیت ۶ساعت تردد خودروها در میلان ایتالیا یکی دیگر از راهکارهای کشور ایتالیا برای کاهش آلودگی هوا بوده است.
دولت چین با تشویق مردم پکن به کاشت و پرورش گیاهان بر روی پشت بام منازل و تعطیلی هزار کارخانه و شرکت که موجب آلودگی هوا می‌شدند، برای تصفیه هوای آلوده پایتخت‌نشینان تلاش کرده است .
توکیو که سی‌سال پیش با آلودگی هوا و محیط‌زیست به دلیل ترافیک و حجم بالای اتومبیل مواجه بود، با تغییر عادت‌های شهری مردم، تغییر مهندسی و فضای سبز خیابان‌ها و استفاده از مترو و قطار شهری، امروز مشکل آلودگی هوا ندارد .
در این شهر، نزدیک بودن خانه کارمندان و کارگران به اداره‌جات و کارخانه‌جات، یکی از اهداف اصلی گردانندگان امور شهری است. همچنین مترو اولویت نخست سیستم حمل و نقل عمومی در توکیو به شمار می‌آید و به خوبی در رفع مشکل ترافیک این شهر موثر واقع شده است.
در لندن افرادی که می‌خواهند با خودرو وارد مناطق مرکزی لندن شوند باید مبلغی را به عنوان عوارض پرداخت کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که استفاده از این شیوه سبب کاهش آلودگی هوا می‌شود.
همچنین این قانون گرایش مردم به استفاده از اتوبوس و سایر وسایل حمل و نقل عمومی را افزایش داده است. کاهش حجم گاز دی اکسیدکربن در هوای شهر لندن دال بر موفقیت آمیز بودن اجرای این قانون است.تعویض وسایل نقلیه آلاینده از جمله اتوبوس با اتوبوس‌های با گنجایش بیشتر و آلایندگی کمتر نیز از جمله برنامه‌های اجرا شده در لندن است.
یکی دیگر از گام‌های برداشته شده در این شهر برای کاهش آلودگی، بهره‌گیری از ماشین‌های
فشرده کننده گرد و خاک روی سطح جاده‌هاست. این دستگاه‌ها با حرکت روی سطح خیابان‌های شهر، گرد و خاک موجود روی آن را برداشته و به این شکل از ورود آن به هوا جلوگیری می‌کنند.
سیاست‌های تشویقی دولت برای خرید و استفاده از خودروهای برقی نیز یکی دیگر از اقدامات انجام شده است. هدف از این سیاست‌ها، افزایش سهم خودروهای برقی در حمل و نقل شهری است. پرداخت درصدی از قیمت خودرو و نیز معافیت از برخی مالیات‌ها را می‌توان نمونه‌هایی از این سیاست‌های تشویقی دانست.
در هند خودرو هایی که بیش از یک دهه عمر دارند مجوز حضور در دهلی نو را ندارند. همچنین دهلی نو مانند پاریس طرح زوج و فرد را هم تجربه می‌کند.راه حل دیگر دولت هند، برقراری عوارض اضافی برای کامیون‌هایی است که شبانه وارد پایتخت می‌شوند.
با مهمان ناخوانده چه کردیم؟
در کشور ما نیز با توجه به ملموس شدن تأثیرات آلودگی هوا که حتی موجب تعطیلی مدرسه‌ها در بعضی از روزهای فصل سرد سال می‌شود، راهکارهایی برای مقابله با آلودگی هوا پیشنهاد شده است.
بیانیه «هوای تهران ۷۴» برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک «بحران ملی» که راه مقابله با آن «عزم ملی» است، نام برد. اما با گذشت ۲۲سال از آن، همچنان با یک بحران ملی رو‌به‌رو هستیم و نیازمند یک عزم ملی.
برنامه‌ای نیز تحت عنوان «برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران» با محورهای استانداردسازی خودروهای نو، از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده، ارتقای حمل و نقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت، معاینه فنی خودروها، مدیریت ترافیک و آموزش همگانی؛ در سال ۱۳۷۹طراحی و تصویب شد تا ظرف مدت ۱۰سال هوای پایتخت به کیفیت سالم و قابل تنفس برسد اما این که هوا همچنان آلوده است، حکایت از موفق نبودن این طرح‌ها می‌کند.
«طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران» هم شامل گسترش فضاهای سبز اطراف شبکه معابر،ایجاد پیاده‌رو در مناطق تجاری شهر،ممانعت از ورود تاکسی‌های بنزین‌سوز به سیستم، دوگانه‌سوز کردن تاکسی‌های بنزینی موجود و وضع عوارض جدید برای خودروها متناسب با مصرف سوخت و انتشار آلودگی می‌شد که به دلایل مختلف تا به حال جوابگوی معضل ترافیک و آلودگی هوای تهران نبوده‌است؛ از جمله:
میزان گوگرد به کار رفته در گازوئیلی که در کشور استفاده می‌شود بالا است.
«طبق قانون برنامه چهارم تا پایان این برنامه باید یک میلیون خودروی فرسوده از رده خارج می‌شد، در حالی که با گذشت ۴سال از این قانون فقط ۳۰۰هزار خودروی فرسوده از رده خارج شدند.
علی‌رغم اضافه‌شدن شبکه مترو به شبکه حمل و نقل عمومی تهران در ده سال گذشته و افزایش تعداد اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها در این مدت، سهم حمل و نقل عمومی در کل سفر‌ها به ۲۶درصد کاهش پیدا کرده است.
به دلیل افزایش روزافزون مالکیت خودروی شخصی درسال‌های گذشته و با توجه به اینکه برخی از خودروها با تکنولوژی ۳۰سال پیش تولید می‌شوند، اجرای طرح سهمیه‌بندی سوخت موقتاً موجب کاهش مصرف شد.
سرعت متوسط وسایل نقلیه‌عمومی فقط ۱۵کیلومتر در ساعت است و مصرف سوخت خودرو در سیکل شهری حدودا دو برابر اتوبان است.
عدم توجه به موضوع مهم فرهنگ ترافیک.
همچنین راهکارهای بالا‌بردن سفر با وسایل نقلیه عمومی یا نیمه عمومی عمدتاً به این دلیل کارساز نبوده‌اند که رشد جمعیت تهران و به ویژه شهرها و شهرک‌های اقماری آن، در کنار رشد رفاه عمومی باعث شده‌اند سفرهای سواره ساکنان تهران در۱۰سال گذشته، رشد ۲۰درصدی و سفرهای ساکنان حومه شهر تهران رشد ۷۹درصدی داشته باشند.
آیا از دست مردم کاری بر می‌آید؟
باید در نظر داشته باشیم طبق بررسی‌ها رانندگان خودروهای شخصی ۱۴برابر اتوبوس سواران، هوای پایتخت را آلوده می‌کنند!
به این ترتیب براساس بررسی‌های انجام شده اگر هر یک از شهروندان که با خودروی شخصی تردد می‌کنند، حداقل یک یا دو روز از هفته از سیستم حمل و نقل عمومی استفاده کنند، نقش عمده و مهمی را در کنترل آلودگی هوا و کاهش هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی خواهند داشت.
به گفته وزیر بهداشت اگر همه ارگان‌ها و مردم همکاری کنند مقابله با آلودگی هوا ممکن است؛ همانطور که روزی هوای لندن و استانبول بسیار آلوده‌تر از تهران بود، اما طی برنامه‌ای ۱۰ساله اکنون جزو پاک‌ترین شهرهای دنیا محسوب می‌شوند؛ زیرا «هیچکس مسئولیتش را گردن دیگری نینداخته است».
در این رابطه دکتر سعید مُعیدفر، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس در گفتگو با فرارو می‌گوید: برای هر تغییر و اقدام عاجل، باید نوعی اجماع و توجه عمومی ایجاد شود و اگر این اتفاق روی ندهد هرکس به صورت جداگانه درباره آن موضوع خاص صحبت می‌کند و اهمیتی بدان مشکل داده نمی‌شود. اما وقتی مجموعه این افراد کنار هم قرار گرفتند مشکلات برای آن‌ها حائز اهمیت می‌شود.
مثلاً توصیه برای استفاده نکردن از وسیله نقلیه شخصی وقتی به صورت فردی دیده شود هیچ نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت و اگر من بخواهم از اتومبیلم استفاده نکنم می‌بینم باقی مردم استفاده می‌کنند، پس می‌گویم چرا من استفاده نکنم و لذا من هم از اتومبیلم استفاده می‌کنم. بنابراین این اقدام به جایی نخواهد رسید، اما اگر همسایه‌های هر آپارتمان یا محل با هم صحبت کنند و قرار بگذارند که هیچکس اتومبیل خود را بیرون نیاورد این اقدام نتیجه خواهد داشت.
عرصه عمومی ما کم‌کم به عرصه‌ای از افراد پراکنده و عرصه بیگانگی تبدیل شده است که تعاملی میان افراد در آن وجود ندارد.
بی‌تفاوتی در جامعه به ویژه در عرصه سیاسی موجب می‌شود تا افراد جامعه تعصب لازم برای دفاع از حقوق شهروندی خود را در داخل و خارج از کشور از دست بدهند؛ موضوعی که در بی‌تمایلی شهروندان برای اعتراض در خصوص پایمال شدن حقوق ملی‌شان در موضوعات مختلف هم به چشم می‌خورد.
در پایان باید بدانیم چه ما مقصر باشیم، چه دولت، چه انقلاب صنعتی اروپا و چه امپریالیسم، آلودگی هوا به هیچکس رحم نمی‌کند و آتشی است که دامن همه را می‌گیرد، خشک و تر.
پس تک تک ما باید هرچه سریع‌تر هر اقدامی- هرچند کوچک –که از دستمان بر می‌آید در زمینه مقابله با این پدیده شوم انجام دهیم تا شاهد حضور دائمی این «مهمان ناخوانده» در شهرمان و آینده‌ای سیاه برای خود و فرزندانمان نباشیم.
code