هوای تهران یکسال پس از بهبود نسبی ناشی از کاهش روزهای آلوده، مجدداً با شدت کثیفی رایج در فصول سرد سال¬های 90 تا 92 مواجه شده، با این تفاوت که جنس کنونی آلودگی هوا اگر چه همچون سال¬های قبل، از ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون –پرعارضه¬ترین آلاینده در مقایسه با 5 نوع آلاینده دیگر موجود در هوا- تشکیل شده است اما منشاء فعلی این ذرات سمی در آسمان تهران، به عوامل جدیدی مربوط می¬شود که بخشی از آنها محصول یک «رخداد طبیعی جوی»، بخشی دیگر «آثار ثانویه» این رخداد و مابقی که شاید بیشترین سهم را در آلودگی دارد، «دست¬ساز» و نتیجه رفتارهای انسانی است.

آنچه باعث شد آلوده¬ترین هفته تهران در سال جاری، طی 7 روز منتهی به پایان جمعه گذشته رقم بخورد و تا دیروز نیز ادامه یابد، نشان می¬دهد: «1+5» عامل انتشار و تشدید ذرات ریز و معلق، در پاییز امسال هوای تهران را تحت تاثیر قرار داده است که مهمترین آن، برودت هوا (افت شدید دما و سرمای زودرس در یکی دو ماه گذشته) به همراه افزایش رطوبت به عنوان یک رویداد طبیعی است که منجر به بروز پدیده وارونگی¬هوا در تهران و حبس و انباشت ذرات معلق در ارتفاع پایین شده است. تحت تاثیر این پدیده، بدون آنکه حجم ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون با افزایش شدید روبرو شود، تجمع مداوم ذرات ریز آلاینده در روزهای اخیر، شاخص کیفیت هوای تهران را برای یک روز (23 آذر) از مرز «هشدار» رد کرد و وضعیت «قرمز» به معنای روز «ناسالم» برای پایتخت اعلام شد. در روزهای اخیر نیز این شاخص در مرز 150 قرار داشته و هوای تهران همچنان برای گروه¬های حساس، «ناسالم» اعلام می-شود.

تعداد روزهای آلوده در تهران از سال 90 تا پایان 92 همواره بالاتر از 140 روز قرار داشت اما در سال گذشته به دلیل بازگشت بنزین پاک و استاندارد به جایگاه¬های سوخت، بعد از 3 سال، تعداد روزهای آلوده به 116 روز نزول کرد.

امسال نیز اگر چه در نیمه اول سال، روزهای آلوده به مراتب کمتر از سال¬های قبل بود اما با ورود به فصل سرد و تجربه متفاوت سرما در پاییز امسال، بار دیگر آلودگی شدید مهمان آسمان تهران شده است.

افت قابل ملاحظه دمای هوای تهران در ماه گذشته و بروز پدیده وارونگی هوا، یک آثار ثانویه نیز با خود به همراه داشته و باعث «تشدید ترافیک ناشی از افزایش سفر درون شهری با خودروهای شخصی» به عنوان مولد دوم آلودگی شده است. با توجه به اینکه 75 درصد حجم آلاینده¬های هوای تهران را منابع متحرک تشکیل می¬دهد، این موضوع در اوج¬گیری دوباره آلودگی هوا موثر بوده است.

در این میان، سهم ویژه و بزرگ «اتوبوس»¬های درون¬شهری و اتوبوس¬های سرویس در تولید ذرات ریز و معلق در هوا از یک¬سو و «تعطیلی نظام سالانه معاینه فنی خودرو» و همچنین «بی¬اثر بودن عوارض سالانه خودرو در افزایش ریسک سفر با خودروی شخصی» از سوی دیگر، سرمنشاء چهارم و پنجم آلودگی هوای تهران را شکل می¬دهد.

عامل ششم اما به تعلل دولت و شهرداری در اجرای طرح جدید ترافیکی (LEZ) برمی¬گردد که اگر از ابتدای آبان ماه جایگزین زوج و فرد می¬شد، به دلیل محدودسازی تردد خودروهای کاربراتوری -که 10 درصد کل 3 میلیون خودروی موجود در تهران را تشکیل می¬دهد- نیمی از حجم انتشار آلاینده¬های ناشی از خودروهای سواری را کاهش می¬داد.

در روزهای آینده  آنچه می¬تواند از ذرات معلق موجود در هوای تهران بکاهد، تغییر شرایط پایدار جوی و شروع بارش است که باعث شستشوی ذرات معلق جمع شده در سطح شهر خواهد شد.

ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون، به دلیل آنکه امکان نفوذ به بافت خونی بدن را دارد، در مقایسه با سایر آلاینده¬های هوا، خطرناک¬تر است طوریکه شاخص کیفیت براساس این آلاینده سنجش و محاسبه می¬شود.

خودروهای کاربراتوری 14 برابر خودروهای انژکتوری تولید ذرات معلق می¬کنند. از طرفی، 75 درصد آلاینده¬های هوای تهران ناشی از منابع متحرک است که نیمی از ذرات معلق توسط اتوبوس¬ها تولید می¬شود.

در حال حاضر اتوبوس¬های درون شهری 11 برابر سواری¬ها، ذرات آلاینده تولید می¬کنند و تحت تاثیر اجرای طرح زوج و فرد که طول پیمایش خودروهای شخصی در کل شهر تهران 11 درصد کاهش پیدا کرده است، به دلیل افزایش 8 درصدی طول پیمایش اتوبوس¬ها، حجم ذرات معلق با قطر کمتر از 5/2 میکرون، 2/8 درصد افزایش یافته است که این موضوع نشان می¬دهد ناوگان حمل و نقل عمومی در ازای کاهش سفر با خودروی شخصی، نه تنها در کاهش آلودگی موثر نیست که بخاطر اشکال فنی اتوبوس¬ها، اسباب افزایش ذرات آلاینده را فراهم می¬کند.