یوسف رشیدی
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی


با وجود اینکه ساکنان شهر تهران از مدتها قبل از نصب ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا به آلودگی هوا در شهرهای بزرگ بخصوص تهران پی برده بودند اما پس از نصب ایستگاه‌های اتوماتیک در سال ۱۳۷۵ بود که متخصصین به دقت متوجه شدند کدام آلاینده‌ها از حد استاندارد فراتر است. شاید بتوان گفت در آن دوره بخصوص در شرایط وارونگی دما (به طور اخص سال‌های ۱۳۷7 و ۱۳۷8) که اطلاعات در آرشیو شرکت کنترل کیفیت هوا و سازمان حفاظت محیط زیست موجود است کلیه آلاینده‌ها از حد استاندارد فراتر می‌رفت. پس از شروع استاندارد‌سازی خودروها از سال ۱۳۷۹ و ورود خودروهایی که استاندارد یورو ۲ و بالاتر را داشتند و اصلاح کیفیت سوخت، روند کاهش انتشار آلودگی هوا ناشی از منابع متحرک شروع شد که تا امروز ادامه دارد به طوری که در شرایط کنونی که وضعیت پایداری جوی وجود دارد تنها آلاینده ذرات معلق با قطر کمتر از 5/2 میکرون از حد استاندارد بالاتر است.
این نکته مبین این اصل است که باید اقدامات مرتبط با آلودگی هوا با سرعت و تلاش بیشتری انجام شود و اقدامات مثبتی که تاکنون انجام شده است شامل حذف سرب از بنزین، کاهش غلظت آزبست از هوای تهران و کاهش آلاینده‌های بیانگر موفقیت در بخش‌های مختلف است.
با وجود اقدامات صورت گرفته، با توجه به اینکه آلاینده ذرات معلق با قطر کمتر از 5/2 میکرون بواسطه واکنش‌های بین ترکیبات سولفات، نیترات و هیدروکربن‌ها (ناشی از احتراق) در اتمسفر تولید می‌شود و ماهیت آن در شرایط کنونی با گرد و غبار کاملاً متفاوت است باید اقدامات سریع و میان مدت بسیار مؤثری برای کاهش انتشار آلودگی ناشی از احتراق خودروها صورت پذیرد که اقدامات سریع عبارتند از: جلوگیری از تردد هرگونه خودروی دودزا بخصوص خودروهای دیزلی و جلوگیری از تردد موتورسیکلت‌ها که نسبت به خودروها آلودگی بیشتری ایجاد می‌کنند.
اقدامات میان مدت هم عبارتند از: جلوگیری از تردد هرگونه خودرو و موتورسیکلت کاربراتوری در شهر تهران، ارتقای برنامه معاینه فنی بمنظور چک کردن صحت عملکرد مبدل کاتالیزوری (فعلا این کار انجام نمی‌شود) و الزامی شدن فیلتر دوده روی خودروهای دیزلی. شاید بتوان گفت در شرایط کنونی که برنامه معاینه فنی کیفیت لازم تست تکنولوژی‌های کاهش آلودگی خودرو و تست سیستم‌های رایانه‌ای خودروها را ندارد و یکپارچه نبودن سیستم معاینه فنی کل کشور و بالطبع اعمال مقررات مناسب نتوانسته کارایی تثبیت استانداردهای تولیدی خودروها را حفظ کند، یکی از اولویت‌های مهم کاهش آلودگی هوا باید در قسمت معاینه فنی خودروها (سبک و سنگین و موتورسیکلت) متمرکز شود.