فاجعه مرگبار در منا که تاکنون به کشته شدن صدها تن منجر شده است، باردیگر برنامه ریزی برای اصلی‌ترین مراسم مذهبی مسلمانان، امنیت برگزاری آن و صلاحیت مقامات عربستان سعودی که خود را «خادمین حرمین شریفین» می‌نامند، زیر سئوال برده است.
بدون شک حضور نزدیک به ۲ میلیون نفر از سراسر جهان در مراسم حج، ممکن است چنین حوادثی را به همراه داشته باشد، اما علت بروز چنین حوادثی تنها چند روز پس از سقوط یک جرثقیل که منجر به مرگ حدود ۱۲۰ زائر شد، جای تامل و بحث دارد.
روند صعودی و مداوم ساخت وساز در مقدس‌ترین مکان مسلمانان، ارتباطات و طراحی ضعیف و ناکافی برای مقابله با حوادث تماما عوامل موثر در بروز چنین رخدادهایی هستند. منتقدان دولت سعودی همچنین ناآگاهی مردم و پاسخگو نبودن مقامات عربستانی را یکی دیگر از عوامل بروز چنین حوادثی عنوان می کنند.
شمار زائرانی که برای انجام مراسم حج به مکه می روند، از سال ۱۹۷۳ با رشد چمشگیری همراه بوده است. براساس آمار منتشر شده از سوی مقامات سعودی، شمار زائران در سال ۱۹۲۰، بیش از ۵۸ هزار تن بوده که این آمار در سال ۲۰۱۲ به یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر رسیده است.
پروژه‌های ساختمانی عظیم در مکه و توسعه سیستم حمل و نقل سریع برای جابجایی زائران باعث شد تا دولت سعودی بتواند پذیرای زائران بیشتری باشند که این مسئله باعث توسعه اقتصادی این کشور هم می‌شود.
اما برخی از منتقدان بر این باورند مقامات شهر مکه در این زمینه آموزش کافی را دریافت نکرده‌اند. یکی وکیل سعودی می‌گوید: «این گونه حوادث ناشی از غفلت نیست، اما راه کارهای اضطراری اتخاذ شده برای مواجهه با این حوادث متناسب با حجم این حادثه نبوده است. مسئولان برای مقابله بهترین تلاش خود را انجام می‌دهند اما این تلاش‌ها کاملا غیر حرفه‌ای و آماتوراست.»
شهروندان سعودی عموما از خدمات شهری بدون کیفیت گلایه دارند. خالد المعینا روزنامه نگار سعودی پیش از این حوادث در مقاله‌ای نوشته بود: «وزیران و مقامات باید فرهنگی را دردولت جدید ترویج نمایند که بر اساس ارائه خدمات با کیفیت به مشتریان باشد.» وی در این مقاله از دولتمردان عربستان سعودی خواست تا در دوران پادشاهی سلمان برخورد مسئولانه‌تری برای ارائه خدمات عمومی داشته باشند.
اما منتقدان غیر سعودی مواضع تندتری نسبت به این مسئله داشته‌اند. ظفر بانگاس منتقد مسلمان کانادایی در این باره می‌نویسد:«مسائل خاص مربوط به حج اکنون با مشکلات ناشی از اشتباه انسانی آمیخته شده است.»
وی ادامه می‌دهد: «باید به این مشکلات، بی کفایتی مقامات سعودی ناشی از تکبر ذاتی آنها را اضافه کرد. حتی این مشکلات قابل تحمل خواهد بود اگر از هزینه‌های گزافی که مقامات سعودی به زائران برای انجام فریضه دینی تحمیل می‌کنند، چشم پوشی کنیم. بدلیل اینکه مقامات سعودی از برگزاری مراسم حساب‌های بانکی را پر می‌کنند، برای عموم مسلمانان با هزینه زیادی همراه شده است.»
برخی از زائران بر این باورند که مراسم حج جنبه معنوی خود را از دست داده است. یک زائر سعودی که شاهد فاجعه بوده است در پیامی به یکی از بستگان خود نوشته است: «این اولین باری نبود که برای مراسم حج رفتم اما بنظر می‌رسد این آخرین باری باشد که اینکار را انجام می‌دهم.»
یک مسلمان انگلیسی به دوستان خود می‌نویسد: «چند هفته پیش در مکه بودم. تمام منطقه به یک سایت بزرگ ساخت و ساز تبدیل شده است. از فضای معنوی در این مکان خبری نیست. به دوستان توصیه کردم که به این سفر نروند.»
یک زن سعودی می‌گوید: «مهمانان خدا همه باهم برابرند. همه ما با پای برهنه راه می‌رویم، همه لباس احرام سفید می‌پوشیم. اما اکنون می‌دانیم افرادی هستند برای اقامت در هتل‌های گران قیمت مکه شبی هزار ریال (واحد پول عربستان) پرداخت می‌کنند در حالیکه دیگران در چادرهای کمپ با گرما دست و پنجه نرم می‌کنند.»
مداوی الرشید یکی از مخالفان دولت سعودی در مدرسه اقتصاد لندن می‌گوید این حادثه مرگبار تنها ناتوانی مقامات سعودی برای مواجهه با انبوه جمعیت را نشان می‌دهد. به همین دلیل حتی برگزاری تجمع کوچک در عربستان ممنوع است.
وی ادامه می‌دهد: «این یک ضربه برای مقامات سعودی محسوب می‌شود. زیرا این حادثه مشروعیت ادعای مقامات سعودی که خود را خادمین حرمین شریفین می‌دانند کم رنگترمی‌کند. بدون شک اینگونه حوادث اعتبار عربستان در جهان اسلام را نیز کم می‌کند.»
مقامات کشورهاي مختلف با خانواده‌هاي قربانيان فاجعه منا اعلام همبستگي کردند
روزنامه گاردین چاپ انگلیس il روز جمعه در گزارشی در پایگاه اینترنتی خود نوشت: در پی فاجعه روز پنج شنبه در صحرای منا و هنگام اجرای مراسم رمی جمرات برخی از زائران و شاهدان گفتند وجود نیروهای بی تجربه پلیس و نبود سازماندهی درست و مناسب در مراسم حج باعث شده است برگزاری مراسم حج امسال برای آنها بسیار دشوار شود.
گاردین نوشت: تلخ ترین حادثه مراسم حج در بیست و پنج سال گذشته ، دیروز و در جریان برگزاری مراسم رمی جمرات در منا به وقوع پیوست. وقوع این فاجعه نگرانی ها جدی درباره امنیت زائران حج را مطرح کرده است. زائران و شاهدان می گویند تعداد زیاد زائران نمی تواند عامل وقوع این فاجعه باشد این فاجعه ناشی از برنامه ریزی ضعیف و ناکارآمد و بی کفایتی آن در انجام امور مربوط به حجاج است.
هرچند مسئولان دولت عربستان حجاج را عامل اصلی این فاجعه انسانی معرفی کرده‌اند اما واکنش‌های رسمی به فاجعه مصیبت‌وار منا، حکایت از بی کفایتی آل سعود در مدیریت حج دارد.
ترکیه: مدیریت حج عربستان مشکل اساسی دارد
رئیس امور دینی ترکیه با تاکید بر اینکه مدیریت حج مشکل اساسی دارد، اعلام کرد که برگزاری نشست بینالمللی برای بحث و بررسی درباره مسایل مربوط به حج ضروری است. «محمد قورماز» گفت: در حادثه‌ای که در منا رخ داده است، ۱۸ حاجی ترک نیز وجود دارند اما تاکنون موفق نشده‌ایم آنها را پیدا کنیم.
در ترکیه، روزنامه ملت با تیتر ' فاجعه در منا: ۷۵۰ کشته' نوشت: جهان اسلام می باید اداره مراسم حج در خاکهای مقدس را خود بدست بگیرد.
روزنامه بوگون با تیتر 'فاجعه در منا' به سخنان محمد گورمز رییس سازمان امور دیانت ترکیه جای داده و نوشت: به گفته گورمز در فاجعه منا یک اهمال کاری بسیار جدی موجود است.
آکشام با تیتر 'درها را به روی فاجعه باز کردند'، روزنامه 'بیرگون' با تیتر 'دو هفته بعد از فاجعه بالابر یکبار دیگر اهمال، یکبار دیگر فاجعه'، گونش با تیتر ' فاجعه بزرگ در حج' همگی بر اهمال کاری در فاجعه رمی جمرات تاکید کرده اند.
رئیس جمهور اندونزی: مدیریت حج باید بهبود یابد
بر اساس گزارش پایگاه خبری «آنتارانیوز»، رئیس‌جمهوری اندونزی که در حادثه دلخراش صحرای منا دو نفر از هموطنانش را از دست داده، در جاکارتا گفته که «حوادث منا سبب تاثر شدید من شد.»
«جوکو ویدودو» که از چگونگی کشته شدن هموطنانش نیز آگاه شده بوده، مدیریت سعودی‌ها را هم به چالش کشیده و گفته: «مدیریت حج باید بهبود یابد تا حوادث مشابه تکرار نشود.»
به گزارش پایگاه خبری العهد، سخنگوی جنبش انصارالله یمن اعلام کرد که حادثه تاسف بار حجاج در منا ایجاب می‌کند که کشورهای عربی و سلامی نظام آل سعود را محاکمه کنند. در همین ارتباط، شیخ حسن عبدالله مفتی «صور و جبل عامل» لبنان در تماس تلفنی با هیات های رسمی و محلی عربستان پس از حادثه منا اعلام کرد که «این فاجعه ای حقیقی است که رخ داده است و به خانواده قربانیان تسلیت می گوئیم.»سازمان همکاری اسلامی جلسه اضطراری تشکیل داده و قطعنامه‌ای درخصوص حوادث مکه صادر کند
نوری المالکی: فاجعه «منا» بی‌کفایتی دولت سعودی در اداره امور حج را اثبات کرد
شبکه المنار خبر داد، «نوری المالکی» معاون رئیس جمهوری عراق در واکنش به فاجعه مرگبار روز گذشته در منا عربستان بیانیه صادر کرد.
بر اساس این گزارش، وی در این بیانیه ضمن ابراز تأسف شدید نسبت به این حادثه، تصریح کرد: فاجعه منا تنها پس از مدت اندکی از سقوط بالابر بر سر حجاج بار دیگر بی‌کفایتی دولت سعودی در تأمین امنیت حجاج را اثبات کرد. معاون رئیس جمهوری عراق در بیانیه خود اظهار داشت: باید از این پس اداره امور حج به دست سازمان کنفرانس اسلامی سپرده شود تا دیگر شاهد چنین حوادث تلخ و غمباری نباشیم.
تعدادی از شخصیت ها، علما و ائمه جمعه هند با تسلیت حادثه مرگبار منا به خانواده های جان باختگان ،خواستار بازنگری در شیوه برگزاری مراسم حج شدند و از عربستان خواستند با به کار بستن تدابیری از تکرار این گونه حوادث در آینده جلوگیری کند.
مولانا «محسن تقوی» امام جمعه مسجد جامع شیعیان دهلی در خطبه های نماز عید قربان با تسلیت شهادت تعدادی از زائران هندی در حادثه منا گفت:' باید عربستان سعودی در شیوه برگزاری مراسم حج تجدید نظر کند و توجه بیشتری به جان زائران بیت الله الحرام داشته باشد.' وی افزود:' کشورهای مسلمان باید عربستان را در قبال این کوتاهی بازخواست کنند.'
مولانا 'سیدجلال نقوی' دبیر مسجد علمای هند نیز کوتاهی عربستان را در حفاظت از حجاج بیت الله الحرام پذیرفتی ندانست.
وی اظهار کرد: ' اگر عربستان سعودی نمی تواند امنیت جان حجاج را تامین کند باید این مسئولیت را به کشورهای دیگر و یا مسلمانان واگذار کند تا دیگر شاهد چنین حوادث ناگواری نباشیم .'
«نارندرا مودی» نخست وزیر هند نیز که برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده است، در پیامی به خانواده های بازماندگان حادثه منا تسلیت گفت.
«عطار رحمان» رییس کمیته حج هند اعلام کرد براثر حادثه مرگبار روز پنجشنبه در منا دست کم ۱۴ زائر این کشور کشته و ۱۳ نفر زخمی شدند.
∎
بدون شک حضور نزدیک به ۲ میلیون نفر از سراسر جهان در مراسم حج، ممکن است چنین حوادثی را به همراه داشته باشد، اما علت بروز چنین حوادثی تنها چند روز پس از سقوط یک جرثقیل که منجر به مرگ حدود ۱۲۰ زائر شد، جای تامل و بحث دارد.
روند صعودی و مداوم ساخت وساز در مقدس‌ترین مکان مسلمانان، ارتباطات و طراحی ضعیف و ناکافی برای مقابله با حوادث تماما عوامل موثر در بروز چنین رخدادهایی هستند. منتقدان دولت سعودی همچنین ناآگاهی مردم و پاسخگو نبودن مقامات عربستانی را یکی دیگر از عوامل بروز چنین حوادثی عنوان می کنند.
شمار زائرانی که برای انجام مراسم حج به مکه می روند، از سال ۱۹۷۳ با رشد چمشگیری همراه بوده است. براساس آمار منتشر شده از سوی مقامات سعودی، شمار زائران در سال ۱۹۲۰، بیش از ۵۸ هزار تن بوده که این آمار در سال ۲۰۱۲ به یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر رسیده است.
پروژه‌های ساختمانی عظیم در مکه و توسعه سیستم حمل و نقل سریع برای جابجایی زائران باعث شد تا دولت سعودی بتواند پذیرای زائران بیشتری باشند که این مسئله باعث توسعه اقتصادی این کشور هم می‌شود.
اما برخی از منتقدان بر این باورند مقامات شهر مکه در این زمینه آموزش کافی را دریافت نکرده‌اند. یکی وکیل سعودی می‌گوید: «این گونه حوادث ناشی از غفلت نیست، اما راه کارهای اضطراری اتخاذ شده برای مواجهه با این حوادث متناسب با حجم این حادثه نبوده است. مسئولان برای مقابله بهترین تلاش خود را انجام می‌دهند اما این تلاش‌ها کاملا غیر حرفه‌ای و آماتوراست.»
شهروندان سعودی عموما از خدمات شهری بدون کیفیت گلایه دارند. خالد المعینا روزنامه نگار سعودی پیش از این حوادث در مقاله‌ای نوشته بود: «وزیران و مقامات باید فرهنگی را دردولت جدید ترویج نمایند که بر اساس ارائه خدمات با کیفیت به مشتریان باشد.» وی در این مقاله از دولتمردان عربستان سعودی خواست تا در دوران پادشاهی سلمان برخورد مسئولانه‌تری برای ارائه خدمات عمومی داشته باشند.
اما منتقدان غیر سعودی مواضع تندتری نسبت به این مسئله داشته‌اند. ظفر بانگاس منتقد مسلمان کانادایی در این باره می‌نویسد:«مسائل خاص مربوط به حج اکنون با مشکلات ناشی از اشتباه انسانی آمیخته شده است.»
وی ادامه می‌دهد: «باید به این مشکلات، بی کفایتی مقامات سعودی ناشی از تکبر ذاتی آنها را اضافه کرد. حتی این مشکلات قابل تحمل خواهد بود اگر از هزینه‌های گزافی که مقامات سعودی به زائران برای انجام فریضه دینی تحمیل می‌کنند، چشم پوشی کنیم. بدلیل اینکه مقامات سعودی از برگزاری مراسم حساب‌های بانکی را پر می‌کنند، برای عموم مسلمانان با هزینه زیادی همراه شده است.»
برخی از زائران بر این باورند که مراسم حج جنبه معنوی خود را از دست داده است. یک زائر سعودی که شاهد فاجعه بوده است در پیامی به یکی از بستگان خود نوشته است: «این اولین باری نبود که برای مراسم حج رفتم اما بنظر می‌رسد این آخرین باری باشد که اینکار را انجام می‌دهم.»
یک مسلمان انگلیسی به دوستان خود می‌نویسد: «چند هفته پیش در مکه بودم. تمام منطقه به یک سایت بزرگ ساخت و ساز تبدیل شده است. از فضای معنوی در این مکان خبری نیست. به دوستان توصیه کردم که به این سفر نروند.»
یک زن سعودی می‌گوید: «مهمانان خدا همه باهم برابرند. همه ما با پای برهنه راه می‌رویم، همه لباس احرام سفید می‌پوشیم. اما اکنون می‌دانیم افرادی هستند برای اقامت در هتل‌های گران قیمت مکه شبی هزار ریال (واحد پول عربستان) پرداخت می‌کنند در حالیکه دیگران در چادرهای کمپ با گرما دست و پنجه نرم می‌کنند.»
مداوی الرشید یکی از مخالفان دولت سعودی در مدرسه اقتصاد لندن می‌گوید این حادثه مرگبار تنها ناتوانی مقامات سعودی برای مواجهه با انبوه جمعیت را نشان می‌دهد. به همین دلیل حتی برگزاری تجمع کوچک در عربستان ممنوع است.
وی ادامه می‌دهد: «این یک ضربه برای مقامات سعودی محسوب می‌شود. زیرا این حادثه مشروعیت ادعای مقامات سعودی که خود را خادمین حرمین شریفین می‌دانند کم رنگترمی‌کند. بدون شک اینگونه حوادث اعتبار عربستان در جهان اسلام را نیز کم می‌کند.»
مقامات کشورهاي مختلف با خانواده‌هاي قربانيان فاجعه منا اعلام همبستگي کردند
روزنامه گاردین چاپ انگلیس il روز جمعه در گزارشی در پایگاه اینترنتی خود نوشت: در پی فاجعه روز پنج شنبه در صحرای منا و هنگام اجرای مراسم رمی جمرات برخی از زائران و شاهدان گفتند وجود نیروهای بی تجربه پلیس و نبود سازماندهی درست و مناسب در مراسم حج باعث شده است برگزاری مراسم حج امسال برای آنها بسیار دشوار شود.
گاردین نوشت: تلخ ترین حادثه مراسم حج در بیست و پنج سال گذشته ، دیروز و در جریان برگزاری مراسم رمی جمرات در منا به وقوع پیوست. وقوع این فاجعه نگرانی ها جدی درباره امنیت زائران حج را مطرح کرده است. زائران و شاهدان می گویند تعداد زیاد زائران نمی تواند عامل وقوع این فاجعه باشد این فاجعه ناشی از برنامه ریزی ضعیف و ناکارآمد و بی کفایتی آن در انجام امور مربوط به حجاج است.
هرچند مسئولان دولت عربستان حجاج را عامل اصلی این فاجعه انسانی معرفی کرده‌اند اما واکنش‌های رسمی به فاجعه مصیبت‌وار منا، حکایت از بی کفایتی آل سعود در مدیریت حج دارد.
ترکیه: مدیریت حج عربستان مشکل اساسی دارد
رئیس امور دینی ترکیه با تاکید بر اینکه مدیریت حج مشکل اساسی دارد، اعلام کرد که برگزاری نشست بینالمللی برای بحث و بررسی درباره مسایل مربوط به حج ضروری است. «محمد قورماز» گفت: در حادثه‌ای که در منا رخ داده است، ۱۸ حاجی ترک نیز وجود دارند اما تاکنون موفق نشده‌ایم آنها را پیدا کنیم.
در ترکیه، روزنامه ملت با تیتر ' فاجعه در منا: ۷۵۰ کشته' نوشت: جهان اسلام می باید اداره مراسم حج در خاکهای مقدس را خود بدست بگیرد.
روزنامه بوگون با تیتر 'فاجعه در منا' به سخنان محمد گورمز رییس سازمان امور دیانت ترکیه جای داده و نوشت: به گفته گورمز در فاجعه منا یک اهمال کاری بسیار جدی موجود است.
آکشام با تیتر 'درها را به روی فاجعه باز کردند'، روزنامه 'بیرگون' با تیتر 'دو هفته بعد از فاجعه بالابر یکبار دیگر اهمال، یکبار دیگر فاجعه'، گونش با تیتر ' فاجعه بزرگ در حج' همگی بر اهمال کاری در فاجعه رمی جمرات تاکید کرده اند.
رئیس جمهور اندونزی: مدیریت حج باید بهبود یابد
بر اساس گزارش پایگاه خبری «آنتارانیوز»، رئیس‌جمهوری اندونزی که در حادثه دلخراش صحرای منا دو نفر از هموطنانش را از دست داده، در جاکارتا گفته که «حوادث منا سبب تاثر شدید من شد.»
«جوکو ویدودو» که از چگونگی کشته شدن هموطنانش نیز آگاه شده بوده، مدیریت سعودی‌ها را هم به چالش کشیده و گفته: «مدیریت حج باید بهبود یابد تا حوادث مشابه تکرار نشود.»
به گزارش پایگاه خبری العهد، سخنگوی جنبش انصارالله یمن اعلام کرد که حادثه تاسف بار حجاج در منا ایجاب می‌کند که کشورهای عربی و سلامی نظام آل سعود را محاکمه کنند. در همین ارتباط، شیخ حسن عبدالله مفتی «صور و جبل عامل» لبنان در تماس تلفنی با هیات های رسمی و محلی عربستان پس از حادثه منا اعلام کرد که «این فاجعه ای حقیقی است که رخ داده است و به خانواده قربانیان تسلیت می گوئیم.»سازمان همکاری اسلامی جلسه اضطراری تشکیل داده و قطعنامه‌ای درخصوص حوادث مکه صادر کند
نوری المالکی: فاجعه «منا» بی‌کفایتی دولت سعودی در اداره امور حج را اثبات کرد
شبکه المنار خبر داد، «نوری المالکی» معاون رئیس جمهوری عراق در واکنش به فاجعه مرگبار روز گذشته در منا عربستان بیانیه صادر کرد.
بر اساس این گزارش، وی در این بیانیه ضمن ابراز تأسف شدید نسبت به این حادثه، تصریح کرد: فاجعه منا تنها پس از مدت اندکی از سقوط بالابر بر سر حجاج بار دیگر بی‌کفایتی دولت سعودی در تأمین امنیت حجاج را اثبات کرد. معاون رئیس جمهوری عراق در بیانیه خود اظهار داشت: باید از این پس اداره امور حج به دست سازمان کنفرانس اسلامی سپرده شود تا دیگر شاهد چنین حوادث تلخ و غمباری نباشیم.
تعدادی از شخصیت ها، علما و ائمه جمعه هند با تسلیت حادثه مرگبار منا به خانواده های جان باختگان ،خواستار بازنگری در شیوه برگزاری مراسم حج شدند و از عربستان خواستند با به کار بستن تدابیری از تکرار این گونه حوادث در آینده جلوگیری کند.
مولانا «محسن تقوی» امام جمعه مسجد جامع شیعیان دهلی در خطبه های نماز عید قربان با تسلیت شهادت تعدادی از زائران هندی در حادثه منا گفت:' باید عربستان سعودی در شیوه برگزاری مراسم حج تجدید نظر کند و توجه بیشتری به جان زائران بیت الله الحرام داشته باشد.' وی افزود:' کشورهای مسلمان باید عربستان را در قبال این کوتاهی بازخواست کنند.'
مولانا 'سیدجلال نقوی' دبیر مسجد علمای هند نیز کوتاهی عربستان را در حفاظت از حجاج بیت الله الحرام پذیرفتی ندانست.
وی اظهار کرد: ' اگر عربستان سعودی نمی تواند امنیت جان حجاج را تامین کند باید این مسئولیت را به کشورهای دیگر و یا مسلمانان واگذار کند تا دیگر شاهد چنین حوادث ناگواری نباشیم .'
«نارندرا مودی» نخست وزیر هند نیز که برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده است، در پیامی به خانواده های بازماندگان حادثه منا تسلیت گفت.
«عطار رحمان» رییس کمیته حج هند اعلام کرد براثر حادثه مرگبار روز پنجشنبه در منا دست کم ۱۴ زائر این کشور کشته و ۱۳ نفر زخمی شدند.