كمتر از 10 روز بعد از سقوط مشكوك جرثقيل در مسجد الحرام، مناسك حج در منا، شاهد دردناك‌ترين فاجعه تاريخ حج براي مسلمانان بود. حاجياني كه مي‌خواستند با رمي جمرات، يكي از آخرين اعمال حج را به جاي آورند، در روز عيد قربان، قرباني سوء تدبير «مديريت درباري» شاهزادگان سعودي شدند. مقام‌هاي سعودي ادعا مي‌كنند فاجعه منا به دليل ازدحام جمعيت و بي‌نظمي حجاج بوده، ولي ناظران با استناد به شواهد ميداني حادثه و گفته‌هاي شاهدان عيني حادثه مي‌گويند كه فاجعه منا ناشي  از رفتار مديريتي شاهزادگاني است كه اولين مناسك حج بعد از مرگ ملك عبدالله را برگزار مي‌كنند. ملك سلمان پادشاه عربستان دو وزير را بركنار و دستور تحقيق و تفحص صادر كرده، ولي بعد از 12 حادثه فاجعه بار در ايام حج طي 40 سال گذشته، مطالبات براي تعيين ترتيبات بين ملل مسلمان تشديد شده است.
 به گزارش «جوان»، 25 سال بعد از حادثه دوم ژوئيه ۱۹۹۰ كه در جريان آن 1426 حاجي به خاطر ازدحام جمعيت در زيرگذري در منا قرباني شدند، منا حدود ساعت 9 صبح روز پنج‌شنبه، شاهد بزرگ‌ترين فاجعه تاريخ مناسك حج بود. روايت رسمي مقام‌هاي رسمي طرف سعودي اين است كه ازدحام جمعيت ناشي از تبعيت نكردن زائران از دستورالعمل‌ها علت اصلي حادثه بوده است.
«منصورالتركي» سخنگوي وزارت كشور عربستان گفته كه ازدحام جمعيت در «مشعر منا» به دليل حركت حجاج اتفاق افتاد و تأكيد كرده كه چند عامل همزمان از جمله «ازدحام جمعيت، تداخل حجاج، گرماي هوا و احساس خستگي حجاج» باعث شده در خيابان فرعي 204 (محل وقوع حادثه) جمعيت بي‌سابقه‌اي از حجاج جمع شوند و اين حادثه اتفاق بيفتد.
التركي مدعي شده تحقيقات اوليه از عدم پايبندي حجاج به طرح‌هاي در نظر گرفته شده براي مراسم رمي جمرات حكايت دارد. در وراي روايت رسمي دولت عربستان، شواهد موجود از جمله فيلم‌هاي منتشر شده از محل حادثه و گفته‌هاي شاهدان عيني، نشان مي‌دهد سوء‌مديريت پادشاهي عربستان، دليل اصلي فاجعه منا بوده است. روزنامه لبناني الديار روز پنج‌شنبه، براي اولين بار در روايتي متفاوت از روايت رسمي مقام‌هاي سعودي‌ها گزارش كرد كه عبور اتومبيل محمد بن سلمان وزير دفاع و جانشين ولي‌عهدعربستان به همراه كاروان 200 نفره از نيروهاي ارتش عربستان و 150 نفر مأموران پليس( به عنوان اسكورت) سبب تغيير مسير حركت حجاج و ازدحام بي‌سابقه جمعيت و وقوع فاجعه شده است. الديار مي‌گويد هنگام ازدحام حجاج در منا، محمد بن سلمان تصميم گرفت در اين مراسم شركت كند و با كارواني شامل 200 نيروي ارتش و 150 نيروي پليس كه از همه طرف آن را اسكورت مي‌كردند وارد جمعيت شد و به مركز منا رسيد. در اين لحظه جهت حركت حجاج تغيير و حتي به جهت عكس حركت اوليه تبديل شد و به اين ترتيب، به‌سرعت ازدحام شديدي ميان حجاج به وقوع پيوست.
منصورالتركي سخنگوي وزارت كشور عربستان اين روايت را نادرست اعلام كرده ولي يك فيلم حدوداً 3/5 دقيقه‌اي كه ديروز در شبكه‌هاي اجتماعي به طور گسترده‌ منتشر شد، تعداد زيادي خودروي اسكورت مشكي رنگ را نشان مي‌دهد كه همزمان با حادثه در حال عبور هستند. گفته‌هاي شاهدان عيني هم اين روايت را تأييد مي‌كند.خالد صالح يك كارمند حكومت عربستان كه بعد از حادثه در محل حاضر شده در گفت‌وگو با نيويورك‌تايمز گفته كه حجاج به او گفته‌اند برخي خروجي‌هاي محل عبور حجاج براي عبور خودروهاي VIPبسته شده‌اند. احمد ابوبكر حاجي 45 ساله ليبيايي كه به همراه مادرش از حادثه جان سالم به در برده در گفت و گو با روزنامه انگليسي‌زبان تلگراف مي‌گويد: «جمعيت خيلي زياد بود، پليس هم همه ورودي‌ها و خروجي‌هاي محل وقوف حجاج را بسته بودو يكي باز بود.»  مقام‌هاي سعودي مي‌گويند 100هزار نيروي پليس در صحنه حضور داشته‌اند ولي احمد ابوبكر مي‌گويد پليس‌هاي حاضر در صحنه كاملاً بي‌تجربه بوده‌‌اند: «آنها حتي جاده‌ها و مكان‌هاي آنجا (منا) را هم نمي‌شناختند.»  عرفان العلوي از بنياد تحقيقات ميراث اسلامي نيز به سوء مديريت نيروهاي امنيتي عربستان اشاره كرده و مي‌گويد: «آنها هيچ آشنايي از اينكه چطور بايد با مردم برخورد كنند نداشتند. هيچ كنترلي بر جمعيت وجود نداشت.» العلوي مي‌گويد: «اين فاجعه نتيجه مديريت ضعيف حكومت سعودي است، به خصوص با توجه به تعداد حوادث گذشته.»  محمد حسن 39 ساله از مصر درباره  نگراني‌هاي موجود درباره احتمال وقوع حوادث ديگر هشدار داده و به سوء مديريت پليس اشاره مي‌كند: «شما فقط پليس‌ها را مي‌ديديد كه همه باهم در يك نقطه جمع شده‌اند و هيچ كاري نمي‌كنند.»  يك حاجي مصري كه فقط حاضر شده نام كوچك خود (احمد) را فاش كند به تلگراف گفته: «عربستان خرج هنگفتي در حج مي‌كند ولي هيچ سازماندهي‌اي وجود ندارد.»  علي الاحمد تحليلگر مسائل عربستان و رئيس مؤسس امور خليج (فارس) در واشنگتن نيز سوء‌مديريت سعودي‌ها را عامل اصلي اين حادثه مي‌داند: «وزارت كشور مأموراني را به كار گرفته كه هيچ سابقه يا تجربه‌اي در مديريت جمعيت نداشته‌اند و اين موضوع عامل اصلي حادثه بود. واقعاً بايد براي ناتواني حكومت عربستان در سازماندهي حج كاري كرد و آنها نيازمند اين هستند كه از سراسر جهان كمك بگيرند.»  سعيد اللشهابي فعال سياسي اهل بحرين در گفت و گو با پرس تي‌وي مي‌گويد: «در عربستان، سعودي‌‌ها در جنگ كردن خوب عمل مي‌كنند، در تأمين مالي تروريسم و افراط گرايي خوب عمل مي‌كنند و در بمباران يمن در شب خوب عمل مي‌كنند ولي هنوز نمي‌توانند يك مراسم سالانه. . . را مديريت كنند.»  بروس ريدل كارشناس ارشد مؤسسه بروكينگز كه 30 سال سابقه كار در سازمان سيا در مسائل خاورميانه را دارد، مي‌گويد: «تراژدي وحشتناك امروز در مكه چالشي براي اعتبار ملك سلمان است.» روزنامه گاردين چاپ انگليس روز جمعه در تحليلي به قلم «ايان بلك» نوشت:« مرگ صدها نفر از زائران در جريان مراسم حج امسال، سؤالاتي وحشتناك و در عين حال آشنا را درباره سازماندهي، امنيت و ميزان توانايي پادشاهي عربستان در جريان برگزاري مراسم سالانه مسلمانان در اين كشور مطرح كرده است.» گاردين مي‌نويسد: «امسال تعداد زائران حج در مقايسه با سال 2013 كمتر شده بود. مقامات سعودي با اجراي پروژه‌هاي سريع ساخت و ساز و ايجاد زيرساخت‌ها و مسيرهاي ارتباطي تلاش مي‌كنند تعداد بيشتري زائر را بپذيرند و از درآمد حاصل از ورود زائران براي بهبود اقتصاد عربستان هم سود ببرند اما منتقدان معتقدند مسئولان مراسم حج در مكه به هيچ وجه براي برگزاري چنين مراسمي آموزش‌هاي لازم را نديده‌اند. براي مثال تدابيري كه براي مواجهه با شرايط اضطراري در جريان مراسم حج اتخاذ مي‌شود به هيچ وجه با تعداد زائران متناسب نيست. مسئولان مربوطه عربستان براي اجراي چنين مراسم گسترده و عظيمي به هيچ وجه حرفه‌اي نيستند.»
  
مديريت بين ملل مسلمان
ملك سلمان پادشاه عربستان گفته كه به طرف‌هاي ذي‌ربط دستور داده در مورد ابهامات ازدحام در منا تحقيقات به عمل آورند اما در عين حال تأكيد كرده كه حادثه در منا از اهميت فعاليت نيروهاي امنيتي عربستان نمي‌كاهد! ملك سلمان دستور داده در طرح‌هاي برگزاري مراسم سالانه حج، بازنگري شود ولي مطالبات براي نظارت ملل مسلمان بر مراسم سالانه حج در حال افزايش است. «جوكو ويدودو» رئيس‌جمهوري اندونزي گفته كه مديريت حج بايد بهبود يابد تا حوادث مشابه تكرار نشود. محمد گورمز رئيس سازمان امور ديانت تركيه نيز ضمن ابراز تأسف از حادثه منا، خواستار برگزاري نشست بين‌المللي براي بررسي در خصوص تأمين امور حجاج شده است: «مديريت حج عربستان مشكل اساسي دارد و بايد در سطح بين‌الملل بررسي شود.» آنكارا معتقد است بايد براي جلوگيري ازحوادث مشابه و اداره بهتر امور حج يك نشست بين‌المللي برگزار شود  تا به طور كامل اين مسئله مورد ارزيابي قرار گيرد. «صلاح‌الدين دميرتاش» رهبر حزب دموكراتيك خلق‌هاي تركيه نيز در واكنشي تند به فاجعه رمي جمرات گفت: «اماكن مقدس ملك پدري سعودي‌ها نيست بلكه ارزش‌هاي مقدس اسلامي است.»  وي در صفحه توئيتر خود نوشت: رخداد رمي جمرات يك فاجعه نيست، بلكه يك قتل عام است و تركيه بايد با لحني تند سعودي‌ها را محكوم كند.» رهبر حزب دموكراتيك خلق‌ها با عنوان اينكه ثروت سعودي‌ها بي‌حد و حساب است اما با اين وجود مناسك حج را به عنوان يك درآمد گردشگري ارزيابي مي‌كنند، گفت: «چنين ذهنيتي مسئول قتل عام در مناست.» وي با انتقاد از روابط نزديك حزب حاكم عدالت و توسعه تركيه با آل سعود گفت: آنان كه براي مرگ پادشاه سعودي در تركيه عزاي رسمي اعلام كردند، بعد از فاجعه منا از كرده خود خجالت زده هستند؟» نوري المالكي نخست وزير سابق عراق گفت: آل سعود لياقت برگزاري حج را ندارند، سازمان همكاري‌هاي اسلامي بايد مديريت حج را برعهده بگيرد. محمد عبد السلام سخنگوي انصارالله يمن، ضمن تأكيد بر لزوم محاكمه مقامات عربستان به دليل فاجعه منا، كشورهاي عربي را مسئول چشم پوشي از جنايت‌هاي عربستان عليه يمن دانست.
  
انتظار تغييرات داخل خاندان سعودي
حسين امير عبد‌اللهيان معاون وزير خارجه از تشكيل ستاد ويژه‌اي در اين وزارتخانه و رسيدگي فوري به وضعيت حجاج ايراني حادثه منا خبر داد و مقامات سعودي را مسئول اين حادثه خواند و وزارت امور خارجه نيز كاردار عربستان را به وزارت خارجه احضار كرد. امير عبد اللهيان مي‌گويد «بي تدبيري در تأمين امنيت حجاج از سوي مقامات ذي ربط سعودي غيرقابل اغماض است.» مجتبي اماني مسئول سابق دفتر حفاظت منافع ايران در قاهره در گفت‌وگو با فارس خواستار بررسي موضوع در شوراي امنيت شده و مي‌گويد: «البته هر دوي اين موارد مي‌تواند به سطح سازمان‌هاي بين‌الملل از جمله شوراي امنيت كشانده شود، به خصوص اينكه اين حادثه نتيجه اقدام يك بخش از حاكمان سعودي عليه بخش ديگر باشد تا به اين بهانه از حكومت ساقطشان كنند.»  برخي تحليلگران حادثه منا را ناشي از نوعي رقابت بين شاهزادگان سودي نيز دانسته‌اند. آنها اين حادثه را زمينه ساز تغييرات گسترده در پادشاهي عربستان مي‌دانند و پيش‌بيني مي‌كنند طي روز‌هاي آينده جنگ قدرت بين خاندان سعودي تشديد خواهد شد. آنها مي‌گويند سناريوي جنگ قدرت در آل‌سعود براي بي‌كفايت معرفي كردن محمد بن نايف وليعهد و مسئول حج بوده است.