به گزارش ایرنا، فصل پاییز با تمامی زیبایش می رود که جای خود را به زمستان سرد و یخبندان بدهد که با یلدا حکایت دیرینه ای دارد.
این شب، طولانیترین شب سال و یکی از آداب بر جای مانده از پیشینیان به شمار می رود و در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژهای برخوردار بوده و با رسم و آیین هایی همراه است.
شب یلدا که در فرهنگ کهن ایرانی دارای جایگاهی خاص بوده، خانواده های ایرانی در کنار هم جمع می شوند و با گرفتن جشنی بزرگ، شبی به یاد ماندنی را برای خود و دیگران رقم می زنند.
یلدا با گذشت زمان، فراز و نشیب هایی داشته ولی همچنان حال و هوای خود را حفظ کرده به طوری که چند روز مانده به این شب، عموم مردم تلاش می کنند تا با تهیه و تدارک وسایل هر چند اندک، لحظات خوش و مفرحی را برای خود، خانواده و خویشاوندان فراهم کنند.
پیش از این مردم این خطه، غروب آفتاب، آتش می افروختند و اعتقاد داشتند افروختن آتش در آغاز این شب، پلیدی ها، بدی ها و اندیشه های اهریمنی را از بین خواهد برد.
مردم این منطقه معتقد بودند صبح روز اول دی پس از ادای فریضه نماز در معرض آفتاب قرار بگیرند تا فروغ و انوار آفتاب را مشاهده کنند و باور داشتند که مشاهده انوار آفتاب در روز اول دی خوش یمن خواهد بود و مثل آفتاب که از این روز رو به گرمی می رود انسان ها نیز گرمای آفتاب را در تن و جان خود خواهند داشت.
مراسم چله بزرگ و چله کوچک در زنجان و آذربایجان از قدیم رنگ و بو و جلوه خاصی داشته و از هیجان و شکوه زیادی برخوردار بوده و در واقع چله بزرگ و کوچک را برادران سرما "شاخدا قارداشلاری" می گفتند و در این میان چله بزرگ از اول دی تا ۱۰ بهمن بود و چله کوچک از ۱۰ بهمن تا ۳۰ همین ماه اطلاق می شد.
چله بزرگ که به سیاهی شب و ایستایی معروف بوده، نسبت به چله کوچک، آرام است اما چله کوچک بسیار وحشی بوده و نسبت به برادر بزرگتر خشنتر است و به همین جهت برادر کوچک را "بوزاوغلان" یعنی پسر یخی می گفتند.
برای شبهای چله بزرگ و کوچک مراسم زیبا و خاصی برگزار می شد، اقوام سفره ای پهن کرده و در داخل سفره انواع میوه و خوردنی از قبیل هندوانه، انار، میوه و هفت مغز می چیدند، همچنین آب و آینه در کنار آن می گذاشتند و کلام الله مجید نیز جای خاصی در سفره داشت.
این در حالی است که با گذشت زمان، رسم و جشن های مربوط به شب چله در این منطقه، دستخوش تغییراتی شده است، هم اکنون اعضای خانواده و فامیل در استان زنجان در این شب سفره ای پهن کرده و آجیل و میوه های خاص مانند انار و هندوانه را در آن قرار می دهند اما اصالت واقعی این شب کم رنگ شده است.
یلدا نماد شور و همبستگی ایرانیان
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان در خصوص چرایی برگزاری و اهمیت شب یلدا و خلاصه ای از فلسفه وجودی آن گفت: به طور کلی می توان گفت که آیینها کارهای نمادین، متعارف و مرسومی میباشند که در جوامع انسانی برای بهره گرفتن از نیروهای فراطبیعی انجام می دهند.
محمدرضا محمدپور افزود: انسان تمایل داشت هر بدشانسی را بهعنوان کاری تعبیر کند که یک روح، یک شیطان یا خدا در رابطه با او انجام میدهد، شاید به این دلیل که رفتار ما آنها را ناراحت و ناراضی میکند، بنابراین انسان سعی کرد راهی برای انجام کارهایی پیدا کند که از تکرار چنین بلایایی جلوگیری کند.
وی اظهار داشت: زلزله، سیل، خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی، طولانی شدن شب و سیاهی و غیره پدیده های طبیعی بودند که انسان از آنها می ترسید و معتقد بود باید در مقابل این اتفاقات کاری انجام دهد مثلا قربانی کردن در زمان کسوف و غیره از این موارد می باشند.
محمدپور افزود: طولانی شدن شب و تاریکی نیز که یک امر کاملا طبیعی می باشد از مواردی بوده که موجب ترس انسانها می شده و فکر اینکه تاریکی بر روشنایی غلبه کند و خورشید از تابش بماند موجب ترس انسان می شده و به همین دلیل دور هم جمع می شدند و نهایتا موجب ظهور مراسماتی شده که تا کنون (البته با تغییراتی) ادامه دارد.
وی اظهار داشت: یکی از کارهایی که می توانست ترس از خاموش شدن خورشید را قابل تحمل کند کنار هم جمع شدن انسانها بود که این موضوع در گذشته و در حال حاضر نیز به اشکال جدید انجام می شود.
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان ادامه داد: یلدا در زبان سریانی به معنای تولد و زایش، تولد خورشید یا (میترا) است.
وی با بیان اینکه به شب یلدا شب چله هم می گویند گفت: به چهل روز اول زمستان چله بزرگ و بیست روز دوم فصل زمستان چله کوچک گفته می شود و زنجانی ها براین باورند که بیست روز چله کوچک زمستان خیلی سرد و پر برفی می شود.
محمدپور با بیان اینکه شب یلدا ۵۰۰ سال قبل از میلاد به تقویم ایران راه یافت افزود: مردم استان زنجان و روستاهای اطراف هم این شب را گرامی داشته و به یمن تولد دوباره مهر (خورشید) جشن می گیرند این جشن که معمولا در کنار بزرگان فامیل و در منزل آنها برگزار و با شعر خوانی و گفتن داستانهایی از خان چوبان و سارا، مرد و نامرد و غیره و انجام بازیهای جمعی مانند اوزوک اوزوک انجام می شود.
وی اظهار داشت: همانند همه دور همی های ایرانیان، میوه پای ثابت این میهمانی هاست، میوه هایی همچون انار و هندوانه و آجیلی متشکل از سنجد، قورقا (گندم و شاهدانه تفت داده شده)، نخودچی و کشمش را در بر می گیرد.
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان ادامه داد: نتیجه اخلاقی این رویداد باستانی با خبر شدن همه اعضای خانواده از احوالات یکدیگر، تبدیل قهرها و کدورت ها به آشتی و دوستی ها، ایجاد شور و نشاط در خانواده و در یک کلام انجام عمل حسنه و پسندیده صله رحم می باشد.
وی اضافه کرد: مردم زنجان و شهرهای استان در این شب هدایایی تهیه کرده و به منزل نو عروس و دامادها میفرستند.
محمدپور با یادآوری اینکه خوردن هرکدام از میوه ها در شب یلدا معنای خاصی دارد خاطرنشان کرد: مثلا زنجانی ها معتقدند هر کس که هندوانه بخورد در طول فصل زمستان به سرماخوردگی دچار نخواهد شد یا اینکه سرخی انار تمثیلی از سرخی خورشید می باشد.
وی اظهار داشت: به نظر می رسد این جشن که توانسته در طول هزاران سال در بین خانواده های ایرانی به حیات خود ادامه با وجود مشکلات عدیده و رو به فزونی اقتصادی دستخوش تغییراتی شود.