در نشست کرسی تخصصی و مدیران و اساتید علوم رفتاری مطرح شد؛
مخبر دزفولی:
تهران- ایرنا- رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر اینکه نظریهپردازی امری تدریجی و برآمده از بلوغ علمی است، گفت: علوم انسانی برای اثرگذاری جهانی باید توان گفتوگو با جهان علم را پیدا کند.
به گزارش روز شنبه گروه علمی ایرنا از روابط عمومی و اطلاع رسانی فرهنگستان علوم، محمدرضا مخبر دزفولی در نشست کرسی تخصصی علوم رفتاری با انتقاد از نگاههای صرفاً نظری و آرمانگرایانه به مسائل علمی اظهار کرد: نشستن و نقد کردن دیگران کار خیلی آسانی است، اما وقتی وارد میدان عمل میشویم، آنوقت تفاوت تحلیل بیرونی با کار واقعی مشخص میشود.
وی افزود: یکی از مشکلات ما این است که گاهی با نگاههای ایدهآلیستی و غیرواقعبینانه درباره علم قضاوت میکنیم؛ این گرفتاری، گرفتاری همه ماست.
رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به مأموریت هیاتهای نظریهپردازی تصریح کرد: نظریهپردازی با دستور و اجبار شکل نمیگیرد. اینکه فکر کنیم هر کسی چند جمله گفت، صاحب نظریه شده، یک خطای جدی است.
مخبر دزفولی ادامه داد: در آییننامههای ارتقا هم اشتباه میکنیم؛ از یک استادیار جوان انتظار تألیف کتاب یا ارائه نظریه ماندگار داریم، در حالی که نظریه حاصل دههها کار علمی است.
وی با مقایسه وضعیت علوم انسانی و علوم تجربی گفت: در علوم تجربی همه پژوهشگران به قله نمیرسند؛ از میان دهها نفر، چند نفر برجسته میشوند. این مساله اجبار نیست، بلکه باید فضا و بستر فرهنگی آن فراهم شود.
رئیس فرهنگستان علوم با انتقاد از ضعف حضور بینالمللی علوم انسانی ایران افزود: در حالی که ایران سالانه حدود ۷۷ هزار مقاله علمی تولید میکند، خروجی علوم انسانی ما در پایگاههای علمی جهانی دیده نمیشود. این به معنای نبود دانشمند نیست، اما یک محقق علوم انسانی باید بتواند با دنیا حرف بزند؛ اگر گفتوگو نکند، نظریهاش چگونه شنیده میشود؟
مخبر دزفولی با اشاره به الگوی حوزههای علمیه در شناسایی نظریهپردازان گفت: در حوزه، صاحبنظر بهصورت طبیعی برجسته میشود، نه با اجبار. همانطور که شیخ مرتضی انصاری یا آیتالله جوادی آملی به اجبار مرجع یا صاحبنظر نشدند، بلکه علمشان خود را نشان داد.
وی تأکید کرد: هیاتهای تخصصی قرار نیست نظریه تولید کنند، بلکه باید فضا را برای رشد نظریهپرداز فراهم کنند. ایجاد انگیزه وظیفه هیاتهاست، نه تحمیل عنوان صاحبنظریه.
رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه «حذف و کنار زدن دیدگاههای مخالف، آزاداندیشی نیست»، گفت: آزاداندیشی یعنی دیدن همه نظریات و داشتن توان علمی برای نقد و کنار زدن آنها با استدلال متقن.
رئیس فرهنگستان علوم در ادامه با اشاره به وضعیت کلی علم در کشور اظهار کرد: جریان علم کشور رو به جلوست. با کمتر از هفتدهم درصد تولید ناخالص داخلی، خروجی علمی ایران در جهان کمنظیر است و بیش از دو هزار استاد تراز اول جهانی در کشور داریم.
مخبر دزفولی با اذعان به عقبماندگیها در حوزه علوم انسانی خاطرنشان کرد: در کنار موفقیتها، در علوم انسانی عقبماندگی هم داریم و نیازمند ارزیابی جدی از خروجیهای علمی این حوزه هستیم.
وی در پایان با تأکید بر امیدواری نسبت به آینده گفت: این تلاشها آغاز یک جریان دانشی است. در مقیاس تمدنی، ۲۰ یا ۳۰ سال زمان کوتاهی است. اگر سیاهنمایی نکنیم، داشتههایمان را ببینیم و قدر بدانیم، ثمره این مسیر را نسلهای بعدی خواهند چشید.
آیتالله رشاد: علوم رفتاری میتواند ضلع ششم هندسه معرفتی دین باشد
عضو پیوسته فرهنگستان علوم و رئیس هیأت حمایت از کرسیهای نظریهپردازی، نقد و مناظره نیز در این نشست، با تأکید بر نقش محوری علوم رفتاری در عینیتبخشی به معارف دینی گفت: علوم رفتاری میتواند برآیند دانش، بینش، معنویت، اخلاق و شریعت را در «رفتار انسان» متجلی کند و از این حیث، جایگاهی متمایز در تولید علوم انسانی دینی دارد.
آیتالله علیاکبر رشاد اظهار کرد: هدف هیأت، حمایت، ترغیب و فراهمکردن بستر نقد علمیِ، مناظره، نوآوری دانش و نظریهپردازی برای صاحبان ایده و نظریه است.
وی با مرور پیشینه شکلگیری هیأت حمایت از کرسیهای نظریهپردازی گفت: این هیأت در پی پاسخ رهبر معظم انقلاب به درخواست فضلای حوزه علمیه برای نهادینهسازی نظریهپردازی، نقد و مناظره علمی، از ۱۶ بهمن ۱۳۸۱ فعالیت خود را آغاز کرده و اکنون بیش از ۲۲ سال سابقه دارد.
رئیس هیأت حمایت از کرسیهای نظریهپردازی با اشاره به استقرار دوباره این هیأت در فرهنگستان علوم افزود: هیأت حمایت به موطن اصلی خود بازگشته است. فرهنگستان علوم هم با داشتن جایگاه معتبر علمی، همراهی و همدلی قابل تقدیری در این دوره از هیات حمایت داشته است.
آیتالله رشاد با تشریح دیدگاه خود درباره علوم رفتاری تصریح کرد: انسان دارای پنج ضلع وجودی شامل دانش، بینش، معنویت، اخلاق و کنش است؛ و علوم رفتاری میتواند متکفل ضلع ششم باشد؛ یعنی مدیریّت و صورتبندی نهاییِ رفتار انسان که برآیند همه این اضلاع است.
وی افزود: در هندسه معرفتی دین، این پنج ضلع زمانی عینیت پیدا میکنند که در بستر رفتار انسان متجلی شوند و علوم رفتاری دقیقاً با این نقطه اتصال سروکار دارد.
رئیس هیأت حمایت از کرسیهای نظریهپردازی، نقد و مناظره با تأکید بر اینکه «علم دینی به معنای نفی تجربه یا علوم موجود نیست»، گفت: تجربه، روش تولید علم است نه منبع نظریه. نظریهپردازی نیازمند عقل، تحلیل و نگاه کلان است و علم دینی، علمی چندمنبعی است که از عقل، نقل، تجربه و شهود بهره میبرد.
آیت الله رشاد با اشاره به ضرورت کار جمعی در تولید علم اظهار کرد: نظریه محصول کار فردی صرف نیست؛ گاه در طول قرنها و با مشارکت اندیشمندان متعدد شکل میگیرد. نه دانشگاه بهتنهایی قادر به تولید علوم انسانی دینی است و نه حوزه بهتنهایی؛ این مسیر نیازمند همافزایی حوزه و دانشگاه است.
وی با انتقاد از قالبزدگی در نظام علمی کشور گفت: ما بیش از حد درگیر قالبها شدهایم؛ گاهی محتوا فدای شکل میشود. نظریه الزاماً مقاله چندهزارکلمهای نیست؛ گاه یک ایده کوتاه میتواند دههها اندیشه را درگیر کند.
رئیس هیأت حمایت از کرسیهای نظریهپردازی با ارائه آماری از عملکرد هیأت خاطرنشان کرد: در بیش از دو دهه فعالیت، حدود ۹ هزار کرسی ترویجی در کشور برگزار شده و نزدیک به ۱۵۰ کمیته دستگاهی شکل گرفته است، اما با وجود بیش از ۱۰ هزار عضو هیأت علمی مرتبط، هنوز تعداد نظریههای دفاعشده متناسب با ظرفیت کشور نیست.
آیت الله رشاد با اشاره به چالشهای حمایتی افزود: مشکل اصلی کمبود تشویقها نیست، بلکه نبود نظام منسجم و شبکهمند برای حمایت، معرفی و بهرهبرداری از نظریههاست.
وی در پایان با دعوت از استادان علوم رفتاری گفت: از همه اساتید این حوزه دعوت میکنم با هماندیشی، تشکیل هستههای علمی و مشارکت فعال، جریان تولید علوم انسانی و علوم رفتاری را تقویت کنند. آینده این مسیر، امیدبخش و نیازمند همت جمعی است.