به گزارش خبرنگار گروه علمی ایرنا، در این نشست تخصصصی به بررسی چالش‌های پیش‌روی نسل زد و جمعیت نیت (NEET) در ایران، ضرورت اصلاح نظام آموزشی - مهارت‌آموزی و سیاست‌های بازار کار و ضعف‌های حکمرانی در حوزه مهارت و اشتغال پرداخته شد.

جمعیت دومیلیونی نسل زد و نیت

معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان تجاری‌سازی فناوری و اشتغال دانش‌بنیان جهاد دانشگاهی(ستفا) در این نشست تخصصی با بیان اینکه، طبق آمار نزدیک به دو میلیون نفر از جمعیت کشور را NEET ها تشکیل می‌دهند؛ یعنی گروهی که نه در حال تحصیل هستند، نه شغل دارند و نه به دنبال کسب مهارت در هیچ حوزه‌ای هستند، افزود: در بخشی از کشورها، این دسته از افراد عمدتاً جزو اقشار کم‌درآمد جامعه و افرادی هستند که در حاشیه شهرها و مناطق کم‌برخوردار زندگی می‌کنند.

مهری‌سادات موسوی تاکیدکرد: پژوهش‌ها نشان داده است که جمعیت NEET صرفاً نه به دلیل ساختارهای اقتصادی کشور و تورم بلکه به دلیل مسائلی همچون سیاست‌گذاری‌های نادرست آموزشی شکل گرفته است. یعنی آموزش‌ها در کشور نه تنها مهارت‌محور و کامل نیست بلکه طبقاتی شده است.

وی افزود: از هنگامی که مدارس غیر انتفاعی در کشور رواج یافت و بحث عدالت آموزشی مطرح شد، ـ در حالی که در قانون اساسی، آموزش رایگان حداقل تا مقطع متوسطه تصریح شده است، این موضوع فقط به بحث‌های ساختاری اقتصادی مربوط نیست. جمعیت NEET اگرچه جمعیت کوچکی است، اما شامل خانواده‌هایی است که از تمکن مالی خوبی برخوردارند و رفاه کاملی دارند.

معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان ستفا جهاد دانشگاهی تصریح کرد: وارد نشدن این فرزندان به تحصیل، مهارت و شغل به این دلیل است که احساس نیاز نمی‌کنند تا وارد این حوزه‌ها شوند. بنابراین، این دو گروه کاملاً متفاوت باید با نگاه متفاوت و سیاست‌گذاری جداگانه دیده شوند.

NEET ها را نمی‌توان با یک سیاست، بسته و نسخه سر و سامان داد

معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان ستفا جهاد دانشگاهی در ادامه با بیان اینکه، در اغلب کشورهایی که در زمینه NEET ها موفق بوده‌اند، از سیاست‌گذاری‌های کلان فراگیر پرهیز کرده‌اند و به جای آن، با توجه به ناهمگونی این گروه، برنامه‌هایی متنوع طراحی کرده‌اند افزود: نسل NEET اصلاً گروه همگنی نیست که بتوان با یک سیاست‌گذاری واحد، بسته‌ای یکسان برای آموزش، اشتغال و مهارت آن‌ها پیچید و همه را با یک نسخه هدایت کرد.

موسوی با تأکید بر ویژگی‌های متمایز نسل جدید اظهار کرد: با توجه به خصوصیات فردی نسل زد، نیاز است تغییرات جدی در قوانین آموزشی و سیاست‌گذاری‌های شغلی انجام شود. این نسل در سراسر جهان تمایل بیشتری به انعطاف پذیری شغلی دارد و اولویت‌های شغلی متفاوتی نسبت به نسل‌های پیشین دنبال می‌کند؛ موضوعی که با تغییر الگوی اشتغال به واسطه توسعه فناوری های نوین تشدید شده است.

وی با اشاره به جمعیت نیت افزود: در کنار نسل زد، با گروهی مواجه هستیم که نه شاغلند، نه در حال تحصیل هستند و نه مهارت‌آموزی و پرداختن به وضعیت آن‌ها برای همه کشورها اهمیت دارد. در ایران، شکل‌گیری این جمعیت صرفاً ریشه اقتصادی ندارد و عواملی همچون عدالت آموزشی نیز در آن مؤثر بوده است. درصدی نیز از این گروه که به جمعیت نییت معروفند، از خانواده‌های متمول هستند و احساس نیازی برای مهارت آموزی و ورود به بازار کار ندارند.

موسوی با بیان اینکه این گروه‌ها ناهمگن هستند، تصریح کرد: نمی‌توان برای همه آن‌ها یک نسخه واحد پیچید و صرفا با سیاستی کلی و کلان به آن پرداخت. همین مسئله ضرورت سیاست‌گذاری‌های تفکیکی و هدفمند را نشان می‌دهد.

وجود خطر تکرار وضعیت جمعیت نیت، برای نسل زد

معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان تجاری‌سازی فناوری و اشتغال دانش‌بنیان جهاد دانشگاهی همچنین تاکید کرد: انتقاداتی به نظام آموزشی و نظام اشتغال وارد است و اگر اصلاحات لازم انجام نشود، خطر تکرار وضعیت جمعیت نیت برای نسل زد وجود دارد؛ آن هم در شرایطی که کشور با نرخ رشد پایین جمعیت مواجه است و نیاز به پویایی جمعیت فعال بیش از هر زمان دیگری مشهود است.

موسوی با اشاره به رویکردهای سیاستی گذشته خاطرنشان کرد: در کشور بیشتر سیاستگذاری ها در حوزه اشتغال‌پذیری جوانان صورت پذیرفته است که مقطعی بوده و به دلیل موانع مختلف تداوم نداشته و ضعف در شناسایی نقاط ضعف برنامه‌های اشتغال‌زایی مشهود است و لازم است با توجه به ویژگی‌های نسل زد و موانع و مشکلاتی که جمعیت نیت با آن مواجه هستند، باید به شکلی برنامه‌ریزی کردکه از طرد اجتماعی و دلسردی این گروه‌ها پیشگیری شود.

وی ضمن تاکید بر توسعه هرچه بیشتر عدالت آموزشی در کشور گفت: بر اساس قانون اساسی شرایط عادلانه ای برای تحصیل و توسعه عدالت آموزشی برای همه در نظر گرفته شده است اما در چند دهه گذشته با طبقاتی شدن آموزش‌ها شاهد بی‌عدالتی آموزشی با عناوین مختلف چه در نظام آموزش و پرورش و چه در نظام آموزش عالی مواجه هستیم. از این رو بازنگری در نظام آموزشی عمومی رسمی و نیز نظام آموزش غیر رسمی و مهارتی نیز یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.

وزن کم مهارت در نظام تعلیم و تربیت

معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان تجاری‌سازی فناوری و اشتغال دانش‌بنیان جهاد دانشگاهی در ادامه به سند توسعه آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: از محورهای این سند تنها یک یا دو محور به مهارت اشاره دارد؛ نکته بعدی بحث سند تحول آموزش و پرورش است.

موسوی افزود: از هفت ساحتی که در سند تحول آموزش و پرورش به آن پرداخته شده، یکی از ساحت‌ها مربوط به مهارت‌آموزی است. از مجموع ۱۰۶ راهکار ارائه شده، فقط یکی دو راهکار مربوط به حوزه مهارت‌آموزی است.

وی تاکید کرد: اگر ما معتقدیم که در نظام آموزشی با تغییراتی که اتفاق افتاده باید به اشتغال و مهارت‌آموزی بیشتر پرداخته شود، باید ببینیم که واقعاً در میان ۱۰۶ راهکار، چرا فقط دو راهکار درباره مهارت‌آموزی است.

لزوم اولویت دادن به نسل زد و نیبت در سیاست‌گذاری‌های بازارکار ایران

معاون آموزشی موسسه کار و تامین اجتماعی نیز در این نشست با طرح اهمیت مسئله‌مندی در سیاست‌گذاری اظهار کرد: نحوه طرح موضوع نسل نیت و نسل زد بسیار تعیین‌کننده است تا برای سیاست‌گذاران اولویت پیدا کند. امروزه روشن است که پنجره جمعیتی جوان کشور در حال بسته شدن است و بی‌توجهی به این روند پیامدهای جدی به دنبال دارد.

رضا شریعت با اشاره به نگاه‌های قالبی نسبت به جمعیت نیت بیان کرد: در بسیاری موارد، به نیت‌ها برچسب‌هایی مانند تنبلی یا بی‌مسئولیتی زده می‌شود که از دیدگاه جامعه‌شناسان مصداق خشونت نمادین است. این رویکرد موجب مقصرنمایی این گروه و فرافکنی می‌شود، در حالی که باید شرایط آن‌ها را به رسمیت شناخت تا امکان مدیریت بحران پس از شناسایی فراهم شود.

معاون آموزشی مؤسسه کار و تأمین اجتماعی با تأکید بر مفهوم حکمرانی بازار کار بیان کرد: علی‌رغم وجود قوانین و مقررات متعدد، حکمرانی شفافی در بازار کار شکل نگرفته و ارزیابی‌های منصفانه و مستمر از سیاست‌ها انجام نشده است. دولت‌ها تغییر کرده‌اند اما نهادی پایدار برای ارزیابی مداوم سیاست‌های بازار کار وجود نداشته و تنها در مواردی، مرکز پژوهش‌های مجلس اقداماتی محدود انجام داده است.

وی با اشاره به ضعف در تربیت سیاست‌گذاران تخصصی افزود: هنوز نتوانسته‌ایم سیاست‌گذاران حرفه‌ای در حوزه بازار کار تربیت کنیم که قادر به تعامل مؤثر با شرکای اجتماعی از جمله کارگران و کارفرمایان باشند. بدون مدل مشارکتی، سیاست‌گذاری به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.

شریعت، چالش آمار و اطلاعات را از دیگر موانع جدی حوزه بازارکار دانست و خاطرنشان کرد: فقدان نظام جامع اطلاعات بازار کار موجب شده بسیاری از سیاست‌ها و برنامه‌ها، بدون اتکا به داده‌های موثق طراحی شوند. در حالی که در برنامه هفتم توسعه بر تطبیق سرفصل‌های آموزشی با نیاز بازار کار تأکید شده، شناخت دقیقی از نیازهای واقعی بازار وجود ندارد و تعامل میان اصناف و دانشگاه‌ها همچنان با چالش‌های جدی روبه‌رو است.

مشارک اقتصادی در بازارکار ایران کم است

معاون آموزشی موسسه کار و تامین اجتماعی به آمار ارائه شده از جعیت فعال ایران در تابستان ۱۴۰۴ اشاره کرد و گفت: جمعیت ۱۵ سال و بیشتر ایران از ۸۶ میلیون نفر حدود ۶۶ میلیون نفر هستند. این در حالی است که جمعیت فعال ما ۲۶ میلیون نفر است که مشارکت ۴۰ درصدی جمعیت فعال را نشان می دهد که نرخ پایینی است. شاغلان کشور حدود ۲۵ میلیون نفر هستند.

شریعت با اشاره به اینکه میانگین نرخ بیکاری در کشور ۷ و شش دهم اعلام شده است اظهار کرد: این در حالی است که نرخ بیکاری برای جوانان و دانش آموختگان بیش از دو برابر و برای فارغ‌التحصیلان چند برابر میانگین نرخ بیکاری کشوری است.

وی افزود:در زمینه نرخ بیکاری بانوان هم این عدد بسیار بیشتر است و نرخ بیکاری دانش آموختگان بیش از ۴۰ در صد است. بنابراین با این نشست ها و پژوهش‌ها و کار رسانه‌ای و تخصصی باید مسئولان را نسبت به مساله نسل زد و نسل نیت آشنا و نسبت به تبعات بی‌توجهی به این نسل آگاه کرد.

شریعت در بخش دیگری از صحبت‌های خود به چالش مشارکت پایین بخش عمده‌ای از جمعیت فعال کشور اشاره کرد و گفت: بر اساس نتایج نشست‌ها و نظرات صاحب‌نظران به‌ویژه جامعه‌شناسان اگر بر اساس روندهای کنونی به نیازهای نسل زد توجه نکنیم در آینده برخی از مشکلات و رفتارهای خشونت‌آمیز نسل نیت را ممکن است در نسل زد شاهد باشیم، بنابرای باید به این مهم حساس باشیم و دستگاه.ها و تصمیم‌گیران در این زمینه توجه و برنامه.ریزی لازم را داشته باشند.

دستمزدهای کنونی پاسخگوی نیاز نسل زد و نیت نیست

معاون آموزشی موسسه کار و تامین اجتماعی با اشاره به وضعیت اشتغال غیر رسمی در کشور اظهار کرد: در این بخش نیز با مسائل و چالش هایی مواجه هستیم به طوری‌که بسیاری از جوانان از جمله نسل زد و نیت به دلیل دستمزد پایین و شرایط تورمی و شکاف دستمزدی بازار کار کشورمان با سایر کشورهای منطقه از جمله کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، حاضر به کار و فعالیت و اشتغال در بازار کار رسمی کشور نیستند.

شریعت خاطرنشان کرد: امروز حتی فناوری‌های مختلف، به خصوص فناوری اطلاعات و پلتفرم‌ها، خود به یک مسئله برای این نسل تبدیل شده‌اند. مثلاً یک فرد از نسل زد حاضر نیست با حداقل دستمزدهای دولتی کار کند و ترجیح می‌دهد در حوزه رمزارزها فعالیت کند، یا با تاکسی‌های اینترنتی همکاری کند یا در دیجی‌کالا کار کند.

به گفته وی، این ویژگی‌های نسل زد نشان می‌دهد که آن‌ها بسیار توانمند هستند و از کودکی با فناوری اطلاعات و ارتباطات آشنا بوده‌اند. آن‌ها می‌گویند: «برای من نمی‌ارزد که وقت خود را در بروکراسی اداری تلف کنم، جایی که پدر من در آن پیر شده است. من به دنبال دنیای دیگری هستم. "

شریعت همچنین گفت: خوشبختانه شورای عالی اشتغال به عنوان بالاترین نهاد سیاست‌گذار در این حوزه، همه دستگاه‌ها از جمله وزارت امور اقتصادی، وزارت علوم، وزارت کار، وزارت ورزش و جوانان را شامل می‌شود و همه مسئول هستند و نمی‌توان توقع داشت که فقط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پاسخگو باشد. همه باید در این زمینه تلاش مضاعف داشته باشند.

حمایت ها از نخبه‌ها و فناوران کافی نیست

معاون آموزشی موسسه کار و تامین اجتماعی در ادامه این نشست یادآور شد: جهاد دانشگاهی نهاد کارآمدی است، این نهاد همواره برای توسعه کارآفرینی و اشتغال بویژه برای جوانان و دانش‌آموختگان پیشگام و پیشقدم بوده است و این نهاد می‌تواند از خروج نخبگان جلوگیری و افراد توانمند را از دانشگاه‌ها جذب کند.

شریعت به بحث قوانین و مقررات حمایتی از نخبگان و دانش.بنیان‌ها اشاره کرد و گفت: قوانین و مقررات حمایتی محدودیت زیادی دارند. در قانون تخفیف‌هایی برای پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در نظر گرفته است، اما به نظر من کافی نیست و باید بیش از اینها باشد.

وی تاکید کرد: باید از معاونت علمی ریاست جمهوری که متولی این امور است، خواسته شود که تعامل بیشتری داشته باشد، حتی در زمینه قوانین. مقررات شرکت‌های دانش‌بنیان باید بیشتر کمک‌کننده باشد. گاهی مشکلات قانونی وجود دارد؛ مثلاً تأمین اجتماعی می‌گوید با این شرایط می‌توانم شما را بیمه کنم، اما اداره کار نظر دیگری دارد.