به گزارش ایرنا از روابطعمومی خانه سینما، اولین نشست نهمین جایزه کتاب سال سینمای ایران با موضوع «آسیبشناسی اقتصاد نشر کتابهای سینمایی» با حضور مرتضی کاردر مدیر نشر هرمس، بهرنگ کیائیان مدیر نشر گیلگمش، امیرحسین بابایی مدرس و دبیر نشست همزمان با هفته پژوهش، عصر دیروز چهارشنبه ۲۶ آذرماه در سالن سیفالله داد خانه سینما برگزار شد.
خرید کتاب از سبد خانوار حذف شده است
فرهاد توحیدی، معاون فرهنگی خانه سینما در این نشست گفت: اگر بتوان میان ناشران، نهادهای مدنی، خانه سینما و سایر مراکز همافزایی ایجاد کرد، شاید دیگر وضعیت حوزه نشر کتابهای سینمایی تا این اندازه ناامیدکننده نباشد.
توحیدی افزود: بهعنوان فردی که سی سال سابقه تدریس دارد، فهرستی از کتابهایی که علاقهمندان مطالعه میکنند در اختیار دارم که حوزههای مختلف فیلمنامهنویسی را در بر میگیرد. گاهی دانشجویان و علاقهمندان با مشکلات فراوانی برای جستوجوی برخی از این کتابها هستند و موفق به یافتن آنها نمیشوند و این امر نشان میدهد که همچنان اشتیاق و ظرفیت بالفعل برای مطالعه وجود دارد که نیازمند تبدیل شدن به یک ظرفیت بالقوه است و این موضوع میتواند از طریق همافزایی شکل بگیرد.
توحیدی یادآور شد: در چنین شرایطی، کتاب عملاً به دلیل از بین رفتن قدرت خرید مخاطبان از دسترس خارج میشود. جامعهای که طبقه متوسط آن با مشکلات معیشتی روبهروست، ناچار شده خرید کتاب را از سبد خانوار حذف کند. اگر بتوان این مسئله را برطرف کرد، راهحلهایی وجود دارد؛ برای مثال، در قالب برنامههایی مانند کتاب سال، طبیعتاً وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی میتواند با حمایت از آثار برگزیده، تعداد مشخصی از این کتابها را خریداری کرده و به کتابخانهها اهدا کند.
این نویسنده خاطرنشان کرد: در حال مذاکره هستیم تا کارتهای اعتباری در اختیار اعضای خانه سینما، صنوف سینمایی و همچنین دانشجویان سینما قرار گیرد تا بتوانند از آنها برای خرید کتاب استفاده کنند. البته این شیوه نیز با محدودیتهایی همراه است و شمولیت عام برای همه کتابفروشیها ندارد، اما به هر حال میتواند یکی از راهحلهای موجود باشد.
این مدرس فیلمنامهنویسی خاطرنشان کرد: اگر بتوانیم ستادی تشکیل دهیم که متشکل از ناشران مطرح حوزه نشر کتابهای سینمایی، نمایندگانی از جامعه دانشگاهی و نمایندگان نهادهای مدنی سینمای ایران باشد، میتوانیم میان این بخشها ارتباط مؤثری برقرار کرده و به همافزایی دست پیدا کنیم.
توحیدی بیان داشت: همچنین اگر در روند بازتولید یا بازآرایی صفحه مجازی خانه سینما بتوانیم فضایی را به معرفی کتابها به شکلی مناسب و با ابتکارهای خلاقانه اختصاص دهیم، شاید بتوان در این مسیر گام مؤثری برداشت.
خلاء ویرایشگر حرفهای در تهیه کتابهای سینمایی
در ادامه نازنین مفخم از داوران نهمین جایزه کتاب سال سینمایی نیز درباره وضعیت ویرایش و کیفیت نگارش در کتابهای سینمایی، گفت: جای یک ویرایش حرفهای و دقیق در تهیه کتابهای سینمایی همچنان خالی است. در خانه سینما تلاش کردیم تا به اندازه توان خود، برخی کتابها را بررسی و اصلاح کنیم تا قابلیت مطالعه بهتری پیدا کنند.
وی ادامه داد: علاقه به مطالعه کتابهای سینمایی محدود به دانشجویان سینما نیست و حتی دانشجویان رشتههایی مانند معماری نیز علاقهمند به این کتابها هستند. همچنین افرادی که به سینما علاقه دارند اما موفق به ورود به بازار کار نشدهاند، معمولاً اشتیاق زیادی به مطالعه کتابهای سینمایی دارند. زمانی که کتابی از نثر روان برخوردار نباشد، این اشتیاق کاهش مییابد. به همین دلیل، نگارش روان افرادی مانند ذبیحالله منصوری توانست بسیاری را به مطالعه کتاب علاقهمند کند.
مفخم در پایان بیان داشت: متأسفانه کتابهایی که در زمینه ژانر سینمایی نوشته میشوند، معمولاً از نثر روان برخوردار نیستند و مطالعه آنها با دشواری زیادی همراه است.
اهمیت توجه به کتابهای تالیفی
رامتین شهبازی، دبیر نهمین جایزه کتاب سال سینمای ایران، بر اهمیت توجه به کتابهای تألیفی در حوزه سینما تأکید کرد و گفت: برای امتیازدهی به اعضای هیئت علمی دانشگاهها اهمیت دارد که چه ناشری کتابهای آنها را به چاپ رسانده است. همچنین بسیاری از سازمانها و نهادها بودجههای مشخصی را برای پژوهش اختصاص میدهند که در نهایت تبدیل به کتاب نمیشوند و در بایگانیها باقی میمانند. بهتر است این پژوهشگاهها از ناشرین حرفهای برای اینکه پژوهشهای خود را به کتابهای خواندنی تبدیل کنند، کمک بگیرند. اینگونه تالیف کتاب توسط پژوهشگر ایرانی گسترش مییابد.
شهبازی در ادامه با اشاره به مخاطبان کتابهای ترجمهشده گفت: باید مشخص شود این آثار برای چه کسانی جذابیت دارند. عمدتاً قشر دانشگاهی مخاطب اصلی این کتابها هستند. برای مثال، کتابهای صرفا نظری، برای من بسیار جذاب است اما سؤال اینجاست که تا چه اندازه برای سایر مخاطبان نیز جذابیت دارد؟ لازم است از دوستان سینماگر نظرخواهی شود تا نیاز واقعی آنها مشخص شود و در واقع نوعی نیازسنجی صورت گیرد.
مسیر روشمندی برای انتشار کتابهای سینمایی وجود ندارد
در ادامه این نشست، مرتضی کاردر مدیر نشر هرمس با اشاره به شرایط نشر کتابهای سینمایی اظهار کرد: در وضعیت فعلی بحث اقتصادی چندان تعیینکننده نیست و در انتخاب کتابها، توجه اصلی ما معطوف به سوددهی اقتصادی نیست. در طول زمان هرچه دسترسی مخاطبان به سینما و فیلمها بیشتر شده، کارکرد کتابها نیز دچار تغییر شده است.
کاردر افزود: امروز ناشران بیشتر به سمت چاپ کتابهای سادهتر، گرایش پیدا کردهاند و به همین دلیل گاهی شاهد انتشار یک کتاب با سه ترجمه متفاوت هستیم. در چنین شرایطی باید به این پرسش پاسخ دهیم که کدام کتابها میتوانند به بینش مخاطبان بیفزایند و نیازهای متنوع آنان را برطرف کنند. متأسفانه الزاماً شاهد یک مسیر روشمند و برنامهریزیشده در انتشار کتابهای سینمایی نیستیم.
مدیر نشر هرمس با اشاره به خلأهای موجود در این حوزه گفت: کتابهای کلاسیک متعددی وجود دارد که هرگز به فارسی ترجمه نشدهاند و امروز نیز پرداختن به برخی از آنها دیگر دیر شده است. حتی بررسی و تطبیق عناوین فیلمها با معادلهای رایج در زبان فارسی زمان زیادی میطلبد و به همین دلیل، آمادهسازی کتابها برای انتشار فرآیندی زمانبر است.
وی ادامه داد: تعدادی مخاطب ثابت برای کتابهای ترجمه وجود دارد، اما در مجموع کتابهای تألیفی معمولاً با استقبال گستردهای روبهرو نمیشوند. بسیاری از منتقدان ایرانی نوشتههایی با استانداردهای جهانی دارند اما برند شخصی آنها شکل نگرفته است و به همین دلیل نمیتوان با اطمینان خاطر به انتشار کتابهای تألیفی روی آورد.
کاردر با تأکید بر لزوم نگاه حرفهای به مقوله نشر کتاب گفت: یک واحد انتشاراتی باید در جایگاه یک بنگاه، مؤسسه و نهاد فرهنگی عمل کند؛ به این معنا که دارای اتاق فکر، شورای سیاستگذاری، تحریریه منسجم، دبیران و ویراستاران تخصصی باشد. با این حال، در کنار چنین ساختاری باید این نکته را نیز در نظر گرفت که یک نشر در قبال این هزینهها و الزامات، نیازمند دستیابی به آورده و بازدهی مشخص است.
وی ادامه داد: باید بررسی کرد که آیا جامعه کتابخوان قدردان چنین سازوکاری هست یا خیر. در شرایطی که این نظام بهصورت دقیق و هدفمند طراحی نشده باشد، نمیتوان انتظار عملکرد بالایی از یک واحد نشر داشت.
بازار کتابهای تالیفی در حوزه سینما رونق ندارد
بهرنگ کیائیان مدیر نشر گیلگمش با اشاره به شرایط اقتصادی نشر کتابهای سینمایی، گفت: اینکه بازار کسبوکار کتابهای سینمایی رونق ندارد، دلایل و مقصران متعددی دارد. از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ نزدیک به ۸۰۰ عنوان کتاب سینمایی منتشر شده است و به نظر نمیرسد انتشار چنین حجمی از آثار واقعاً ضروری بوده باشد. در حال حاضر حدود ۲۲ هزار ناشر در ایران مشغول به فعالیت هستند که لزوم وجود بسیاری از آنها محل تردید است.
کیائیان با بیان اینکه مخاطب عامی برای کتابهای سینمایی وجود ندارد، گفت: میل به دیده شدن و شهرتطلبی در فضای سینما بسیار پررنگ است و در عین حال تعداد مؤسسات و هنرجویان سینمایی بسیار زیاد شده است؛ در حالی که هزینههای قابل توجهی نیز در این حوزه صرف میشود.
وی با اشاره به وضعیت اقتصادی بازار کتاب، افزود: این روزها قیمت کتاب به ارقام بالایی رسیده و مخاطبان با تردید بیشتری به سراغ خرید کتاب میروند، در حالی که در گذشته کمتر پیش میآمد که خریدار حتی نگاهی به قیمت کتاب بیندازد.
مدیر نشر گیلگمش در ادامه درباره وضعیت تبلیغات کتاب گفت: در این زمینه ناشران نیز مقصر هستند و کمتر از خلاقیت خود استفاده میکنند، هرچند باید توجه داشت که ناشر ایرانی بهتنهایی قدرت چندانی برای ایجاد تغییرات بنیادین در این حوزه ندارد. فرهنگ کتاب به دست گرفتن در میان مخاطبان تضعیف شده و یکی از دلایل اصلی آن افزایش تعداد رسانههاست. در حوزه کتاب و فیلم، نبود قانون مؤثر کپیرایت نیز عامل مهمی است که باعث شده حجم عظیمی از فیلمها بهراحتی در دسترس افراد قرار بگیرد.
وی با اشاره به دشواری تولید کتابهای تخصصی ادامه داد: تولید کتابهای تخصصی، بهویژه در مقایسه با آثار داستانی، نیازمند صرف زمان و انرژی بیشتری است. بسیاری از مترجمانی که در این حوزه فعالیت میکنند، کار خود را بهصورت مکانیکی انجام میدهند و تسلط کافی بر ابزارهای ادبی ندارند.
وی همچنین با اشاره به نیروی انسانی فعال در این حوزه افزود: اهالی سینما زمان چندانی برای نگارش یا انتشار کتابهای سینمایی اختصاص نمیدهند و اغلب مترجمان سایر حوزهها کار ترجمه این کتابها را انجام میدهند، که خود نکتهای قابل توجه است. علاوه بر این، ویراستارانی که با حوزه سینما آشنایی داشته باشند، تعداد بسیار محدودی دارند و نایاب هستند. با این حال، باید اشاره کرد که در میان کتابهای سینمایی، ترجمههای بسیار خوبی نیز وجود دارد که مطالعه آنها روان و خوشخوان است.