آیین گرامیداشت سیوسومین سالگرد ارتحال ملکوتی مرجع عالیقدر جهان تشیع، حضرت آیتالله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی(ره)، شامگاه سهشنبه با حضور گسترده مراجع عظام تقلید، علما، فضلا، مسئولان کشوری و لشکری و قشرهای مختلف مردم در مسجد اعظم قم برگزار شد. این مراسم باشکوه که با تلاوت آیاتی از کلامالله مجید و ذکر مصیبت اهلبیت(ع) همراه بود، فرصتی را فراهم آورد تا بار دیگر ابعاد گوناگون شخصیت علمی، سیاسی، اجتماعی و معنوی یکی از استوانههای فقاهت در تاریخ معاصر شیعه مورد بازخوانی و تدقیق قرار گیرد.
در این مراسم شخصیتهای برجستهای همچون آیتالله حسینی بوشهری رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، آیتالله اعرافی مدیر حوزههای علمیه سراسر کشور، آیتالله سید احمد خاتمی عضو مجلس خبرگان رهبری، حجتالاسلام والمسلمین ملکا رئیس دفتر مقام معظم رهبری در قم و اکبر بهنامجو استاندار قم حضور داشتند که نشاندهنده جایگاه رفیع آن مرجع فقید در نزد ارکان حوزه و نظام اسلامی است.
سخنران این مراسم، حجتالاسلام والمسلمین ناصر رفیعی، عضو هیئت علمی جامعهالمصطفیالعالمیه بود که در سخنانی، به تبیین ویژگیهای منحصربهفرد آیتالله گلپایگانی پرداخت. وی با تأکید بر اینکه آن مرجع فقید نمونه عینی یک «عالم تمدنساز» بود، اظهار داشت: آیتالله گلپایگانی با تلفیقی کمنظیر از فقاهت عمیق جواهری، حضور مسئولانه و آگاهانه در عرصههای سیاسی و اجتماعی و سلوک معنوی ریشهدار، الگویی الهامبخش را برای حوزههای علمیه امروز به یادگار گذاشتند.
رفیعی با اشاره به جایگاه علمی ممتاز ایشان تصریح کرد: دقت نظر بالا در استنباط احکام، احتیاط در صدور فتوا و التزام جدی به منابع اصیل فقه شیعه از شاخصههای مکتب فقهی ایشان بود. به گفته وی، مراجع بزرگی همچون آیتالله العظمی سبحانی و آیتالله العظمی مکارم شیرازی همواره بر عمق نظر، استقلال فکری و حضور ذهن مثالزدنی ایشان تأکید داشتهاند. تا جایی که تدریس کتاب “کفایة الاصول” توسط ایشان، به اذعان بزرگان، همتراز با یک درس خارج اصول و سرشار از نکتهسنجیهای دقیق بوده است.
ولایت فقیه؛ امتداد ولایت ائمه در اداره جامعه
بخش مهمی از سخنان حجتالاسلام رفیعی به تبیین اندیشه سیاسی آیتالله گلپایگانی و دیدگاه ایشان در خصوص ولایت فقیه اختصاص داشت. وی با رد دیدگاههایی که روحانیت را به انزوا و دوری از سیاست فرا میخوانند، گفت: مرحوم آیتالله گلپایگانی مصداق بارز عالمی بود که دین و سیاست را در هم تنیده میدید و معتقد بود روحانیت نمیتواند نسبت به سرنوشت جامعه اسلامی بیتفاوت باشد.
سخنران مراسم با معرفی کتاب ارزشمند «الهدایة إلی من له الولایة» که تقریرات درس ولایت فقیه آیتالله گلپایگانی است، خاطرنشان کرد: ایشان در این اثر با اقامه ۱۵ دلیل محکم فقهی و روایی، ولایت فقیه را اثبات کردهاند. دیدگاه ایشان همسویی کاملی با نظریه حضرت امام خمینی(ره) دارد؛ بدین معنا که فقیه جامعالشرایط در تمامی شئون اداره جامعه، اجرای حدود و تدبیر امور اجتماعی، دارای همان اختیارات حکومتی ائمه معصومین(ع) است. البته دکتر رفیعی تصریح کرد که این ولایت در حوزه “مدیریت و زعامت” است و به معنای همترازی مقام معنوی فقیه با عصمت و جایگاه تکوینی امام معصوم(ع) نیست.
حرام دانستن تضعیف رهبری؛ موضعی صریح و تاریخی
یکی از نقاط عطف سخنان دکتر رفیعی، اشاره به روابط آیتالله گلپایگانی با رهبر معظم انقلاب و نظام اسلامی بود. وی با بیان اینکه این مرجع عالیقدر در بزنگاههای تاریخی و مقاطع حساس همواره پشتیبان ولایت بودهاند، جملهای تاریخی از ایشان خطاب به رهبر معظم انقلاب نقل کرد و گفت: جمله بلند و ماندگار ایشان خطاب به مقام معظم رهبری این بود که «من تضعیف شما را حرام میدانم».
وی افزود: ایشان اهل تعارف نبودند و اگر نقد یا تذکری داشتند، صریح و دلسوزانه بیان میکردند، اما در حفظ کیان نظام و جایگاه رهبری قاطعیت داشتند و اجازه تضعیف این جایگاه را به احدی نمیدادند.
قم؛ میدان جهاد و مقاومت
مرور مواضع انقلابی آیتالله گلپایگانی در دوران مبارزات پیش از انقلاب، بخش دیگری از این سخنرانی بود. حجتالاسلام رفیعی با یادآوری وقایع تلخ مدرسه فیضیه و دستگیری امام خمینی(ره) در سال ۴۲، به ایستادگی شجاعانه آیتالله گلپایگانی اشاره کرد.
در شرایطی که فشار ساواک به اوج رسیده بود و حتی رئیس شهربانی وقت با پیشنهاد آمادهسازی گذرنامه، ایشان را به ترک قم و هجرت به نجف ترغیب میکرد، آیتالله گلپایگانی با پاسخی کوبنده فرمودند: «ما در قم میمانیم؛ اینجا میدان جهاد است و ترک آن در حکم فرار از میدان جنگ و حرام است». ایشان با صدور اطلاعیهای تاریخی، بازداشت امام خمینی(ره) را «بازداشت ملت شیعه و اهانت به اسلام» خواندند و با حفظ حوزه علمیه قم در آن شرایط طوفانی، نقشی بیبدیل در استمرار حرکت انقلاب ایفا کردند.
سه رکن حیات حوزههای علمیه و وظایف مردم
عضو هیئت علمی جامعهالمصطفی در بخش پایانی سخنان خود، با استناد به سیره آن مرجع فقید، نسخه نجاتبخش حوزههای علمیه امروز را در تقویت سه رکن دانست: «تعمیق بنیه علمی»، «حضور آگاهانه و مسئولانه در سیاست» و «تقویت معنویت و تهجد».
وی همچنین با هشدار نسبت به پدیده “خوددرمانی اعتقادی” در جامعه و فضای مجازی، بر لزوم رجوع مردم به متخصصان دین تأکید کرد. رفیعی وظیفه مردم در قبال علما را در سه محور «اکرام»، «تبعیت» و «همنشینی» خلاصه کرد و گفت: نشست و برخاست با عالمان ربانی، شک را به یقین و دنیاگرایی را به زهد تبدیل میکند و امروز بیش از هر زمان دیگری برای مصونیت نسل جوان در برابر شبهات، نیازمند احیای ارتباط عمیق میان مردم و روحانیت اصیل هستیم.
سلوک معنوی و ارادت به اهلبیت(ع)
پایانبخش این مراسم، ذکر ابعاد معنوی و اخلاقی آیتالله گلپایگانی بود. سادهزیستی، پرهیز از تشریفات، انس دائمی با قرآن کریم و گریههای خالصانه در رثای سیدالشهدا(ع) از ویژگیهای بارز این مرجع تقلید برشمُرده شد. نقل شده است که ایشان حتی در بستر بیماری نیز دغدغه مباحث علمی داشتند. این عشق به علم و دین، در کنار تواضع بیمثال، از ایشان شخصیتی ساخت که نه تنها مرجع احکام، بلکه پناهگاه معنوی مردم بود.
شایان ذکر است آیتالله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی(ره) که در ۳۰ اسفند ۱۲۷۷ در روستای گوگد گلپایگان دیده به جهان گشوده بود، پس از نزدیک به یک قرن مجاهدت علمی و عملی و تربیت شاگردان بسیار، در ۱۸ آذر ۱۳۷۲ دار فانی را وداع گفت و در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) آرام گرفت؛ اما میراث گرانبهای او در دفاع از حریم تشیع و ولایت، همچنان چراغ راه حوزههای علمیه و جامعه اسلامی است.
∎
در این مراسم شخصیتهای برجستهای همچون آیتالله حسینی بوشهری رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، آیتالله اعرافی مدیر حوزههای علمیه سراسر کشور، آیتالله سید احمد خاتمی عضو مجلس خبرگان رهبری، حجتالاسلام والمسلمین ملکا رئیس دفتر مقام معظم رهبری در قم و اکبر بهنامجو استاندار قم حضور داشتند که نشاندهنده جایگاه رفیع آن مرجع فقید در نزد ارکان حوزه و نظام اسلامی است.
سخنران این مراسم، حجتالاسلام والمسلمین ناصر رفیعی، عضو هیئت علمی جامعهالمصطفیالعالمیه بود که در سخنانی، به تبیین ویژگیهای منحصربهفرد آیتالله گلپایگانی پرداخت. وی با تأکید بر اینکه آن مرجع فقید نمونه عینی یک «عالم تمدنساز» بود، اظهار داشت: آیتالله گلپایگانی با تلفیقی کمنظیر از فقاهت عمیق جواهری، حضور مسئولانه و آگاهانه در عرصههای سیاسی و اجتماعی و سلوک معنوی ریشهدار، الگویی الهامبخش را برای حوزههای علمیه امروز به یادگار گذاشتند.
رفیعی با اشاره به جایگاه علمی ممتاز ایشان تصریح کرد: دقت نظر بالا در استنباط احکام، احتیاط در صدور فتوا و التزام جدی به منابع اصیل فقه شیعه از شاخصههای مکتب فقهی ایشان بود. به گفته وی، مراجع بزرگی همچون آیتالله العظمی سبحانی و آیتالله العظمی مکارم شیرازی همواره بر عمق نظر، استقلال فکری و حضور ذهن مثالزدنی ایشان تأکید داشتهاند. تا جایی که تدریس کتاب “کفایة الاصول” توسط ایشان، به اذعان بزرگان، همتراز با یک درس خارج اصول و سرشار از نکتهسنجیهای دقیق بوده است.
ولایت فقیه؛ امتداد ولایت ائمه در اداره جامعه
بخش مهمی از سخنان حجتالاسلام رفیعی به تبیین اندیشه سیاسی آیتالله گلپایگانی و دیدگاه ایشان در خصوص ولایت فقیه اختصاص داشت. وی با رد دیدگاههایی که روحانیت را به انزوا و دوری از سیاست فرا میخوانند، گفت: مرحوم آیتالله گلپایگانی مصداق بارز عالمی بود که دین و سیاست را در هم تنیده میدید و معتقد بود روحانیت نمیتواند نسبت به سرنوشت جامعه اسلامی بیتفاوت باشد.
سخنران مراسم با معرفی کتاب ارزشمند «الهدایة إلی من له الولایة» که تقریرات درس ولایت فقیه آیتالله گلپایگانی است، خاطرنشان کرد: ایشان در این اثر با اقامه ۱۵ دلیل محکم فقهی و روایی، ولایت فقیه را اثبات کردهاند. دیدگاه ایشان همسویی کاملی با نظریه حضرت امام خمینی(ره) دارد؛ بدین معنا که فقیه جامعالشرایط در تمامی شئون اداره جامعه، اجرای حدود و تدبیر امور اجتماعی، دارای همان اختیارات حکومتی ائمه معصومین(ع) است. البته دکتر رفیعی تصریح کرد که این ولایت در حوزه “مدیریت و زعامت” است و به معنای همترازی مقام معنوی فقیه با عصمت و جایگاه تکوینی امام معصوم(ع) نیست.
حرام دانستن تضعیف رهبری؛ موضعی صریح و تاریخی
یکی از نقاط عطف سخنان دکتر رفیعی، اشاره به روابط آیتالله گلپایگانی با رهبر معظم انقلاب و نظام اسلامی بود. وی با بیان اینکه این مرجع عالیقدر در بزنگاههای تاریخی و مقاطع حساس همواره پشتیبان ولایت بودهاند، جملهای تاریخی از ایشان خطاب به رهبر معظم انقلاب نقل کرد و گفت: جمله بلند و ماندگار ایشان خطاب به مقام معظم رهبری این بود که «من تضعیف شما را حرام میدانم».
وی افزود: ایشان اهل تعارف نبودند و اگر نقد یا تذکری داشتند، صریح و دلسوزانه بیان میکردند، اما در حفظ کیان نظام و جایگاه رهبری قاطعیت داشتند و اجازه تضعیف این جایگاه را به احدی نمیدادند.
قم؛ میدان جهاد و مقاومت
مرور مواضع انقلابی آیتالله گلپایگانی در دوران مبارزات پیش از انقلاب، بخش دیگری از این سخنرانی بود. حجتالاسلام رفیعی با یادآوری وقایع تلخ مدرسه فیضیه و دستگیری امام خمینی(ره) در سال ۴۲، به ایستادگی شجاعانه آیتالله گلپایگانی اشاره کرد.
در شرایطی که فشار ساواک به اوج رسیده بود و حتی رئیس شهربانی وقت با پیشنهاد آمادهسازی گذرنامه، ایشان را به ترک قم و هجرت به نجف ترغیب میکرد، آیتالله گلپایگانی با پاسخی کوبنده فرمودند: «ما در قم میمانیم؛ اینجا میدان جهاد است و ترک آن در حکم فرار از میدان جنگ و حرام است». ایشان با صدور اطلاعیهای تاریخی، بازداشت امام خمینی(ره) را «بازداشت ملت شیعه و اهانت به اسلام» خواندند و با حفظ حوزه علمیه قم در آن شرایط طوفانی، نقشی بیبدیل در استمرار حرکت انقلاب ایفا کردند.
سه رکن حیات حوزههای علمیه و وظایف مردم
عضو هیئت علمی جامعهالمصطفی در بخش پایانی سخنان خود، با استناد به سیره آن مرجع فقید، نسخه نجاتبخش حوزههای علمیه امروز را در تقویت سه رکن دانست: «تعمیق بنیه علمی»، «حضور آگاهانه و مسئولانه در سیاست» و «تقویت معنویت و تهجد».
وی همچنین با هشدار نسبت به پدیده “خوددرمانی اعتقادی” در جامعه و فضای مجازی، بر لزوم رجوع مردم به متخصصان دین تأکید کرد. رفیعی وظیفه مردم در قبال علما را در سه محور «اکرام»، «تبعیت» و «همنشینی» خلاصه کرد و گفت: نشست و برخاست با عالمان ربانی، شک را به یقین و دنیاگرایی را به زهد تبدیل میکند و امروز بیش از هر زمان دیگری برای مصونیت نسل جوان در برابر شبهات، نیازمند احیای ارتباط عمیق میان مردم و روحانیت اصیل هستیم.
سلوک معنوی و ارادت به اهلبیت(ع)
پایانبخش این مراسم، ذکر ابعاد معنوی و اخلاقی آیتالله گلپایگانی بود. سادهزیستی، پرهیز از تشریفات، انس دائمی با قرآن کریم و گریههای خالصانه در رثای سیدالشهدا(ع) از ویژگیهای بارز این مرجع تقلید برشمُرده شد. نقل شده است که ایشان حتی در بستر بیماری نیز دغدغه مباحث علمی داشتند. این عشق به علم و دین، در کنار تواضع بیمثال، از ایشان شخصیتی ساخت که نه تنها مرجع احکام، بلکه پناهگاه معنوی مردم بود.
شایان ذکر است آیتالله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی(ره) که در ۳۰ اسفند ۱۲۷۷ در روستای گوگد گلپایگان دیده به جهان گشوده بود، پس از نزدیک به یک قرن مجاهدت علمی و عملی و تربیت شاگردان بسیار، در ۱۸ آذر ۱۳۷۲ دار فانی را وداع گفت و در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) آرام گرفت؛ اما میراث گرانبهای او در دفاع از حریم تشیع و ولایت، همچنان چراغ راه حوزههای علمیه و جامعه اسلامی است.