شهرآرانیوز؛ در شب‌های سرد و طولانی آذرماه، آسمان شب میزبان یکی از باشکوه‌ترین نمایش‌های طبیعی سال است. بارش شهابی جوزایی (Geminid Meteor Shower) که منجمان و علاقه‌مندان به آسمان شب آن را «پادشاه بارش‌های شهابی» می‌نامند، در آذر ۱۴۰۴ بار دیگر به اوج فعالیت خود می‌رسد. برخلاف بسیاری از بارش‌های شهابی که ممکن است شما را ناامید کنند، جوزایی‌ها تقریباً همیشه به وعده خود عمل می‌کنند: نمایشی خیره‌کننده، پرنور و رنگارنگ.

منشأ عجیب بارش شهابی جوزایی: رازی از دل یک سیارک

برخلاف اکثر بارش‌های شهابی مشهور مانند برساوشی که از دنباله‌دار‌ها سرچشمه می‌گیرند، منشأ بارش جوزایی یک سیارک عجیب به نام «۳۲۰۰ فایتون» (۳۲۰۰ Phaethon) است. فایتون رفتاری دوگانه دارد؛ مداری شبیه به دنباله‌دار‌ها دارد، اما ساختاری سنگی شبیه به سیارک‌ها. دانشمندان گاهی آن را «دنباله‌دار سنگی» یا «دنباله‌دار خاموش» می‌نامند.

وقتی زمین در گردش سالانه خود به دور خورشید از میان توده ذرات به جا مانده از فایتون عبور می‌کند، این ذرات ریز (که اغلب به اندازه دانه‌های شن هستند) با سرعت نسبتاً پایینِ ۳۵ کیلومتر بر ثانیه (در مقایسه با سایر شهاب‌ها) به جو زمین برخورد می‌کنند. این سرعت کمتر باعث می‌شود شهاب‌های جوزایی مدت بیشتری در آسمان دوام بیاورند و درخشش طولانی‌تری داشته باشند.

زمان اوج بارش شهابی جوزایی در آذر ۱۴۰۴

بر اساس محاسبات دقیق نجومی، اوج فعالیت بارش شهابی جوزایی امسال در بازه زمانی ۲۲ تا ۲۴ آذر ۱۴۰۴ (۱۳ تا ۱۵ دسامبر ۲۰۲۵) رخ می‌دهد. بهترین زمان برای رصد، ساعات پس از نیمه‌شب تا سپیده‌دم است، زمانی که «کانون بارش» (Radiant) در صورت فلکی جوزا (دوپیکر) به بالاترین ارتفاع خود در آسمان می‌رسد.

این صورت فلکی حوالی ساعت ۲۱:۰۰ از افق شرقی طلوع می‌کند و دو ستاره پرنور و مشهور آن یعنی «کاستور» و «پولوکس» راهنمای خوبی برای یافتن آن هستند.

اگرچه بارش از ساعات اولیه شب آغاز می‌شود، اما بهترین زمان رصد بین ساعت ۲ بامداد تا ۴ صبح است. در این ساعات، کانون بارش به بالاترین ارتفاع خود در آسمان (نزدیک به سمت‌الرأس) می‌رسد و جو زمین در بهترین زاویه برای برخورد با ذرات قرار دارد.

وضعیت ماه در آذر ۱۴۰۴ و تأثیر آن بر رصد بارش شهابی جوزایی

یکی از فاکتور‌های کلیدی در رصد هر بارش شهابی، وضعیت نور ماه است. خوشبختانه در نیمه دوم آذر ۱۴۰۴، وضعیت فاز ماه نسبتاً مساعد است. ماه در فاز تربیع آخر قرار دارد و در ساعات اولیه شب مزاحمتی ایجاد نمی‌کند. هرچند پس از طلوع ماه، نور آن ممکن است رصد شهاب‌های کم‌نورتر را دشوار کند، اما آذرگوی‌های درخشان جوزایی معمولاً آنقدر پرنور هستند که حتی در حضور نور ماه نیز دیده می‌شوند.

برای فرار از نور ماه، سعی کنید طوری بایستید یا دراز بکشید که ساختمان، کوه یا درختی بین شما و ماه قرار گیرد و چشمتان مستقیماً در معرض نور ماه نباشد. ساعات اولیه شب (قبل از طلوع ماه) آسمان تاریک‌تر است، اما تعداد شهاب‌ها کمتر خواهد بود؛ پس انتخاب با شماست: آسمان تاریک‌تر با شهاب کمتر، یا آسمان روشن‌تر با تعداد شهاب بیشتر!

در ادامه حتما بخوانید راز نام‌گذاری هوش مصنوعی «جمینای» (Gemini) و رابطه‌اش با بارش شهابی جوزایی

چرا جوزایی‌ها رنگارنگ هستند؟

یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های علمی بارش جوزایی، تنوع رنگ شهاب‌های آن است. بیشتر شهاب‌ها سفید یا مایل به زرد دیده می‌شوند، اما اگر خوش‌شانس باشید، می‌توانید شهاب‌های سبز، آبی و حتی قرمز را نیز مشاهده کنید. این رنگ‌ها ناشی از وجود عناصر مختلف در ذرات فایتون است که هنگام سوختن در جو یونیزه می‌شوند:

نیتروژن و اکسیژن (جو زمین): رنگ قرمز

آهن: رنگ زرد

منیزیم: رنگ سبز-آبی

سدیم: رنگ نارنجی-زرد

کلسیم: رنگ بنفش

راهنمای رصد بارش شهابی جوزایی: چگونه بهترین تجربه را داشته باشیم؟

یک اشتباه رایج این است که خیره به کانون بارش (صورت فلکی جوزا) نگاه کنید. اگرچه شهاب‌ها از آن نقطه سرچشمه می‌گیرند، اما شهاب‌هایی که در آن نزدیکی دیده می‌شوند کوتاه هستند. برای دیدن «تیر‌های شهابی» بلند و کشیده، بهتر است نگاهتان را حدود ۳۰ تا ۴۵ درجه اطراف کانون بارش (به سمت صورت‌های فلکی جبار یا ثور) متمرکز کنید.

بهترین روش، دراز کشیدن به پشت و تماشای کل پهنه آسمان است. صندلی‌های تاشو یا کیسه خواب بهترین ابزار شما هستند تا گردنتان خسته نشود.

در شرایط ایدئآل (آسمان کاملاً تاریک و دور از آلودگی نوری)، نرخ ساعتی سرسو (ZHR) برای این بارش می‌تواند به ۱۲۰ تا ۱۵۰ شهاب در ساعت برسد. این یعنی در هر دقیقه ممکن است شاهد ۲ تا ۳ شهاب باشید!

برای دیدن این نمایش آسمانی نیاز به تلسکوپ یا ابزار اپتیکی گران‌قیمت ندارید؛ بهترین ابزار چشمان شماست. مهم‌ترین نکته، دوری از آلودگی نوری شهرهاست. پس به مناطق کویری یا کوهستانی با افق باز بروید.

به چشمان خود ۲۰ دقیقه فرصت دهید تا به تاریکی عادت کنند. از نگاه کردن به صفحه موبایل خودداری کنید، زیرا مردمک چشم را منقبض می‌کند و حساسیت به نور کم را از بین می‌برد.

اگرچه شهاب‌ها از صورت فلکی جوزا (نزدیک ستاره‌های کاستور و پولوکس) سرچشمه می‌گیرند، اما در تمام پهنه آسمان دیده می‌شوند. بهتر است نگاه خود را کمی اطراف کانون بارش بچرخانید تا دنباله‌های بلندتری را ببینید.

فراموش نکنید که آذرماه سرد است. لباس گرم، چای داغ و زیرانداز مناسب، شرط اول یک رصد لذت‌بخش است.

راهنمای عکاسی از بارش شهابی جوزایی

ثبت یک شهاب در قاب تصویر کار دشواری نیست، اما نیاز به صبر و رعایت اصول تکنیکی دارد. اگر دوربین DSLR یا بدون‌آینه (Mirrorless) دارید، تنظیمات زیر را اعمال کنید:

• سه پایه (الزامی): هر لرزش کوچکی عکس را خراب می‌کند. دوربین باید کاملاً ثابت باشد.
• لنز: از لنز‌های واید (فاصله کانونی کم مثلاً ۱۴ تا ۲۴ میلی‌متر) استفاده کنید تا بخش وسیعی از آسمان را پوشش دهید.
• دیافراگم: بازترین حالت ممکن (f/۲.۸ یا کمتر) را انتخاب کنید تا نور بیشتری وارد شود.
• فوکوس: فوکوس را روی حالت دستی (Manual) قرار دهید و دقیقاً روی بی‌نهایت یا یک ستاره پرنور تنظیم کنید.
• نوردهی و ایزو: ایزو (ISO) را بین ۱۶۰۰ تا ۳۲۰۰ قرار دهید و زمان نوردهی (Shutter Speed) را روی ۱۵ تا ۲۰ ثانیه تنظیم کنید. بیشتر از این مقدار باعث می‌شود ستاره‌ها به دلیل چرخش زمین خطی شوند.
• عکاسی پیاپی: دوربین را روی حالت عکاسی پیاپی (Intervalometer) بگذارید تا صدها عکس پشت سر هم بگیرد؛ شانس ثبت شهاب در یکی از آن‌ها بسیار بالاست.