به گزارش خبرگزاری آنا؛ در ماههای اخیر، بار دیگر موضوع آلودگی شدید هوا در بسیاری از شهرهای صنعتی کشور به یکی از بحرانهای جدی تبدیل شده است. بررسیها نشان میدهد که مازوت نفت کورهای با ترکیبات آلاینده که در برخی نیروگاهها و صنایع سنگین مصرف میشود، سهم مهمی در تشدید آلودگی هوا دارد.
طبق آخرین گزارشها، مصرف مازوت در نیروگاهها در یکی از روزهای پاییزی ماه گذشته به بیش از ۲۱ میلیون لیتر در روز رسیده است حجمی که برای انتقال آن بهصورت قطار نفتکش حدود ۱۴ کیلومتر لازم است.این سوخت به دلیل داشتن مقادیر بالای گوگرد و دیگر آلایندهها، در فرآیند سوزاندن ذرات معلق PM₂.۵ و PM₁₀، دیاکسید گوگرد SO₂ و اکسیدهای نیتروژن NOₓ آزاد میکند آلایندههایی که سلامت عمومی و محیط زیست را به خطر میاندازند.
در نتیجه، کیفیت هوا در بسیاری از کلانشهرها به سطح ناسالم رسیده است؛ گزارشها حاکی است که در سالهای اخیر آلودگی هوا ناشی از سوختهای سنگین مانند مازوت، منجر به مرگ زودرس هزاران نفر شده است.با این توصیف، نمیتوان بحران هوا را نادیده گرفت؛ بلکه ضروری است راهکارهای جدی، فوری و بلندمدت برای کاهش آلودگی و حذف مازوتسوزی از چرخه تولید انرژی اتخاذ گردد.
چرا صرفاً متهم کردن مازوت کافی نیست
اگرچه مازوتسوزی نقش برجستهای در آلودگی هوا دارد، اما برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که این مورد تنها عامل نیست. در برخی کلانشهرها، حتی اگر نیروگاه مازوتسوز وجود نداشته باشد، سطح ذرات معلق بالا است؛ که نشان میدهد منابع متحرک مانند خودروها بهویژه خودروها و وسایل نقلیه فرسوده و دارای سوختهای نامناسب سهم مهمی در آلودگی دارند.
بنابراین، استراتژی مقابله با آلودگی هوا باید جامع و چندمحوری باشد؛ نه فقط تمرکز بر مازوت، بلکه بازسازی ناوگان حمل و نقل، افزایش کیفیت سوخت، تشویق به حمل و نقل عمومی و … نیز باید در دستور کار قرار گیرد.
راهکارهای فوری و میانمدت برای کاهش آلودگی
برای مقابله با وضعیت کنونی و کاهش سریع آلودگی هوا در شهرهای صنعتی، میتوان راهکارهایی از جمله جایگزینی مازوت با سوخت پاکتر، نصب و بهرهبرداری از تکنولوژیهای کنترل آلودگی در نیروگاهها و صنایع و تشویق و تسهیلات برای نوسازی ناوگان حمل و نقل و کاهش خودروهای فرسوده را پیشنهاد کرد.
با افزایش ظرفیت منابع گاز طبیعی، برقآبی، انرژی تجدیدپذیر و نیروگاههای گازی بهویژه نیروگاههای سیکل ترکیبی میتوان وابستگی به مازوت را کاهش داد؛ البته لازم به ذکر است که با توجه شرایط ناترازی گازی همراه با بحران خشکسالی بدیهی است که امکان تولید نیروی بیشتر از محل نیروگاههای حرارتی و برق آبی وجود ندارد؛ بنابراین ادامه توسعه سریع نیروگاههای تجدید امری بدیهی و مفروض است.
همچنین باید توجه داشت که تکیه بیش از حد به نیروگاههای کوچک مقیاسی که از سوخت فسیلی برای تولید انرژی استفاده میکنند به نوعی فرار از مشکل ناترازی انرژی است چرا که این نیروگاهها نیز در نهایت با محدودیتهای دیگری در زمینه تامین سوخت مواجه خواهند شد و نقش موثر در افزایش آلودگی زیست محیطی ایفا خواهند کرد.همچنین برای کنترل آلودگی هوا لازم است که بهرهگیری از سوختهایی با گوگرد کمتر یا سوختهایی با استانداردهای بالاتر برای کاهش انتشار SO₂ و ذرات معلق و همچنین استفاده از فیلترهای پیشرفته مثل فیلترهای الکترواستاتیک، اسکرابرها و سیستمهای تصفیه دود برای کاهش ذرات معلق و گازهای مضر پیش از ورود به محیط در دستور کار قرار گیرد.
پایش مداوم و دقیق آلایندهها و گزارشدهی دورهای به مراجع محیط زیستی برای اطمینان از اجرای استانداردها و حذف یا بازنشستگی خودروها و موتورسیکلتهای فرسوده و دارای سوخت غیراستاندارد نیز از دیگر مواردی است که میتوان با آن از آلودگی بیش از پیش هوا جلوگیری کرد. همچنین ترویج حمل و نقل عمومی، دوچرخه، پیادهروی و وسایل نقلیه برقی بهعنوان جایگزین تردد فردی با سوخت فسیلی و سیاستگذاری و تعیین استانداردهای سختگیرانهتر برای سوخت و انتشار آلایندهها میتواند بسیار موثر باشد.
وضع مقررات سختتر برای محتوای گوگرد در سوختها و الزام به رعایت استانداردهای بینالمللی و الزام صنایع و نیروگاهها به نصب سیستمهای کنترل آلودگی و اعمال جریمه یا محرومیت از بهرهبرداری برای واحدهایی که استانداردها را رعایت نکنند.اطلاعرسانی درباره خطرات مازوتسوزی و آلودگی هوا، ترغیب مردم به کاهش استفاده از خودرو شخصی، استفاده از وسایل نقلیه عمومی، پرهیز از استفاده از سوخت نامرغوب، فعال کردن مشارکت مردمی برای نظارت بر آلایندگی نیروگاهها و صنایع از راهکارهایی هستند که میتوان به واسطه آنها کنترل بیشتری بر فعالیت نیروگاهها و حفظ محیط زیست داشت.
تغییر ساختار انرژی و توسعه پایدار
برای حذف دائمی معضل آلودگی هوا و کاهش وابستگی به سوختهای سنگین، باید به سمت ساختار انرژی پایدار حرکت کرد؛ بنابراین گسترش انرژیهای تجدیدپذیر و استفاده از انرژی خورشیدی، بادی، و دیگر منابع تجدیدپذیر بهجای سوختهای فسیلی و سنگین میتواند عاملی باشد که در آینده ما را از مصرف مازوت در نیروگاههای حرارتی و تا حدی تکیه بر نیروگاههای حرارتی بی نیاز کند.
افزایش بهرهوری انرژی و بهینهسازی مصرف نیز از اهداف بلند مدتی است که میتواند با بازسازی و ارتقای شبکه برق، کاهش هدررفت انرژی، بهینهسازی سیستمهای گرمایشی در ساختمانها بهعنوان مثال در مناطق سردسیر کاهش نیاز به سوخت بیش از حد را مدیریت کند.
نوسازی زیرساخت صنعتی و انرژی نیز از عوامل موثر است؛ بنابراین بازبینی و نوسازی واحدهای نیروگاهی قدیمی که توان مصرف سوخت مازوت دارند و جایگزینی آنها با نیروگاههای جدید با استانداردهای زیستمحیطی بالا میتواند بسیار موثر باشد.سیاستگذاری بلندمدت و حکمرانی سبز از عواملی است که میتواند برای مدیریت شرایط مثمر ثمر باشد؛ بنابراین تدوین قوانین، استانداردها و مشوقهایی برای توسعه انرژی پاک، کاهش آلایندهها، تشویق به سرمایهگذاری در تکنولوژی سبز، و حمایت از شرکتها و نهادهایی که به رعایت محیط زیست پایبند هستند.
چرا دولت، صنایع و مردم باید همراه شوند؟
آلودگی هوا ناشی از مازوت و سوختهای سنگین منجر به افزایش بیماریهای تنفسی و قلبیعروقی، کاهش کیفیت زندگی و حتی مرگ زودرس بسیاری از شهروندان میشود.
محافظت از محیط زیست و طبیعت از ارکان اصلی بهبود شرایط زندگی است. سوزاندن مازوت فقط آلوده کردن هوا نیست بلکه با انتشار گاز و ذرات سمی، تخریب پوشش گیاهی، آلودگی آب و خاک، بارانهای اسیدی و آسیب به اکوسیستم را به همراه دارد. همچنین هزینههای درمان بیماریها، کاهش بهرهوری در نیروی کار، از بین رفتن بهرهوری محیطی و زوال منابع طبیعی همگی بار اقتصادی بزرگی بر کشور وارد میکند. سرمایهگذاری در انرژی پاک و حمل و نقل پایدار، در بلندمدت هزینهها را کاهش میدهد و زندگی بهتر به مردم میدهد.
باید توجه داشت که مردم حق دارند در هوایی پاک نفس بکشند مسئولیت این حق نه فقط بر دوش دولت و صنایع، بلکه بر دوش همه است: مردم نیز با انتخاب سبک زندگی پایدار و کاهش مصرف سوخت آلاینده میتوانند سهم خود را ایفا کنند.
بحران آلودگی هوا در شهرهای صنعتی بهخصوص در دوران سرد سال که مازوتسوزی افزایش مییابد تنها با سرزنش یا هشدار حل نمیشود بلکه نیاز به یک سیاست جامع و چندوجهی داریم:که ترکیبی از جایگزینی سوخت، استفاده از فناوریهای کنترل آلودگی، نوسازی حمل و نقل، تشویق به انرژی پاک، استانداردگذاری، و مشارکت همگانی است.
اگر امروز اقدام نشود، هزینههای جانی، زیستمحیطی و اقتصادی آن در آینده بهمراتب فراتر از هزینه جایگزینی سوخت خواهد بود. اکنون وقت عملی کردن راهکارهای در دسترس برای سلامت مردم، محیط زیست و برای آیندگان است.
مقایسه انتشار آلایندهها در دو سناریوی گاز طبیعی در مقابل مازوت
باید توجه داشت که استفاده از گاز طبیعی حدود ۰.۱ گرم دیاکسید گوگرد SO₂ به ازای هر واحد انرژی تولید میکند، اما همین میزان تولید انرژی با مازوت ۲۰ گرم دیاکسید گوگرد SO₂ تولید میکند که حدود ۲۰۰ برابر است. همچنین میزان تولید ذرات معلق PM₂. ₅ در زمان استفاده از مازوت حدود ۸۰ برابر گاز طبیعی و تولید اکسیدهای نیتروژن NOₓ نیز با استفاده از مازوت ۵ برابر میشود؛ بنابراین مازوت یکی از عوامل اصلی آلودگی زیست محیطی در جوامع شهری است.
مازوت با سهم کمتر از ۲۰ درصدی، اما خطری بسیار جدی
محمدحسین رامشت، استاد دانشگاه اصفهان و متخصص در مسائل مرتبط با آلودگی های جوی، با تشریح سهم منابع مختلف آلاینده در آلودگی هوا، تأکید کرد: تمرکز صرف بر مازوتسوزی نمیتواند بحران آلودگی کلانشهرها را بهطور اساسی برطرف کند.استراتژی مقابله با آلودگی هوا تک محور نباشد و باید تمام دلایل و عوامل این آلودگی در نظر گرفته شود.
رامشت درباره ریشههای آلودگی هوا اظهار کرد: حدود ۸۰ درصد آلودگیهای موجود ناشی از موتور خودروها، کامیونها، اتوبوسها و دیگر وسایل نقلیه است. سهم مازوتسوزی و سایر منابع ثابت، در مجموع نزدیک به ۲۰ درصد برآورد میشود. بنابراین هرچند مازوتسوزی یکی از عوامل خطرزاست، اما میزان اثر آن در مقایسه با منابع متحرک کمتر است.
این استاد دانشگاه درباره ماهیت آلایندههای حاصل از سوخت مازوت نیز توضیح داد: این ترکیبات هنگام انتشار در هوا با سایر ذرات مخلوط شده و مواد جدید و پیچیدهتری ایجاد میکنند که تأثیرات گستردهتری بر سلامت انسان و محیطزیست دارند. آنچه در آلودگی هوا اهمیت دارد، ترکیب شدن این عوامل و ایجاد معجونی از آلایندههاست که اثراتشان فراتر از هر منبع بهصورت مجزا است.
رامشت درباره روشهای کنترل آلودگی هوا، دو رویکرد اصلی را مطرح کرد که شامل مدیریت انسانی و مدیریت آسمان که هر دو مورد بسیار موثر هستند و گفت: مدیریت انسانی شامل اقداماتی همچون نصب فیلتر، اجرای طرحهای ترافیکی، محدودیتهای تردد و تعطیلیهای مقطعی است اما مدیریت آسمان و در نظر گرفتن عوارض جغرافیایی و بهره گرفتن از امکانات طبیعی برای مقابله با آلودگی ها روشی بلند مدت برای بهسازی فضای شهری است چرا که اگر به واسطه تحقیقات بیاموزیم که طبیعت چگونه آلودگی را کنترل می کند می توانیم خود را با آن وفق داده و از قدرت طبیعت بهره برداری کنیم.
وی در توضیح مدیریت آسمان گفت: پدیده وارونگی دما که بین ۲۵ تا ۴۵ درجه عرض جغرافیایی رخ میدهد، عامل اصلی تجمع آلایندههاست. طبیعتاً تابش خورشید این وارونگی را در ساعات صبح از بین میبرد؛ بنابراین اگر تحقیقات علمی بر شیوههای کاهش یا شکستن وارونگی متمرکز شود، میتوان تراکم آلایندهها را بهطور قابلتوجهی کاهش داد.
رامشت ضمن تأکید بر ضرورت چارهاندیشیهای بلندمدت، به نقد الگوی کنونی توسعه کشور پرداخت و افزود: وقتی رسانهها و سیاستهای اقتصادی مردم را به مصرف بیشتر تشویق میکنند، نتیجهای جز ناترازی انرژی، تشدید آلودگی هوا و فشار بر عناصر طبیعی مانند آب و خاک نخواهد داشت. باید در سیاستهای توسعهای خود بازنگری اساسی انجام دهیم.
وی سه محور اصلی برای کنترل پایدار آلودگی هوا را مدیریت اجتماعی، مدیریت آسمان و تجدیدنظر در الگوی توسعه و سیاستهای مصرفمحور برشمرد و تاکید کرد: بدون بازنگری در الگوی توسعه، راهکارهای کوتاهمدت نمیتواند بحران آلودگی هوا را بهطور بنیادین حل کند.
انتهای پیام/