به گزارش خبرگزاری تسنیم از خرم‌آباد، در سال‌های اخیر، آلودگی هوا به یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و سلامت عمومی در کلان‌شهرهای کشور تبدیل شده است.
افزایش روزهای ناسالم، محدودیت در تردد و تعطیلی پی‌درپی مدارس و ادارات، تنها بخش کوچکی از پیامدهای این بحران گسترده است و این وضعیت نه‌تنها جریان عادی زندگی مردم را مختل کرده، بلکه ضرورت بازنگری در سیاست‌های کنترل آلودگی و مدیریت شهری را بیش از پیش برجسته ساخته است.
در چنین شرایطی، ضرورت آگاهی‌بخشی و ارائه دیدگاه‌های علمی از سوی کارشناسان بیش از همیشه احساس می‌شود.
به همین منظور، سید مهدی حسینی، کارورز پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی لرستان، در یادداشتی که در ادامه می‌خوانیم به بررسی ابعاد مختلف این بحران و تأثیرات آن بر سلامت شهروندان پرداخته است.
آلودگی هوا تنها یک وضعیت جوی نامطلوب یا کاهش دید افقی نیست؛ بلکه ورود توده عظیمی از سموم شیمیایی و ذرات معلق میکروسکوپی به فضای تنفسی شهروندان است. از منظر پزشکی، این پدیده یک عامل التهاب‌زای سراسری محسوب می‌شود که تمام ارگان‌های حیاتی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
آیا بدن به مرور زمان نسبت به آلودگی مقاوم می‌شود؟
پاسخ علم فیزیولوژی به این سوال، یک نه قاطع است.
مکانیزم بدن انسان در مواجهه با میکروب‌ها (ویروس و باکتری) به این صورت است که سیستم ایمنی پادتن می‌سازد و قوی‌تر می‌شود. اما آلودگی هوا میکروب نیست؛ ترکیبی از ذرات شیمیایی، فلزات سنگین و دوده است.
1. ورود مستقیم به خون: ذرات ریزِ آلاینده (موسوم به PM2.5) به قدری کوچک هستند که از سد دفاعی بینی و گلو عبور می‌کنند، به انتهای ریه می‌رسند و مستقیماً وارد جریان خون می‌شوند.
2. اثر تجمعی : بدن نمی‌تواند به سم عادت کند. اثرات آلودگی هوا مانند اثرات سیگار کشیدن، در بدن جمع می‌شود. هر روز تنفس در هوای آلوده، بار التهابی جدیدی را به قلب و عروق اضافه می‌کند که در نهایت باعث فرسودگی زودرس ارگان‌ها می‌شود.
شاید در روزهای آلوده تنها سوزش چشم یا خشکی گلو احساس شود، اما آسیب اصلی در سکوت و در درازمدت رخ می‌دهد:
1. آسیب‌های قلبی و عروقی
ذرات آلاینده پس از ورود به خون، باعث ایجاد التهاب در دیواره رگ‌ها می‌شوند. این التهاب منجر به سفت شدن رگ‌ها و افزایش فشار خون می‌شود. نتیجه نهایی در بلندمدت، افزایش چشمگیر خطر سکته‌های قلبی و مغزی حتی در افراد بدون سابقه بیماری است.
2. تخریب سیستم تنفسی و سرطان
سرطان ریه: آلودگی هوا توسط مراجع جهانی رسماً به عنوان یک عامل سرطان‌زا (کارسینوژن) شناخته شده است.
بیماری‌های مزمن: کاهش ظرفیت تنفسی و ابتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) از عوارض تنفس طولانی‌مدت در هوای آلوده است.
3. آسیب به مغز و سیستم عصبی
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که نانوذرات سمی می‌توانند خود را به مغز برسانند. این مسئله باعث پیری زودرس مغز، کاهش تمرکز و افزایش ریسک ابتلا به آلزایمر و پارکینسون در سنین بالا می‌شود.
4. اثر بر کودکان (رشد ناقص)
کودکانی که در محیط‌های آلوده بزرگ می‌شوند، ممکن است هرگز به حداکثر ظرفیت رشد ریه خود نرسند. این یعنی ریه‌های آن‌ها در بزرگسالی کوچک‌تر و ضعیف‌تر از حد نرمال خواهد بود.
افراد زیر در روزهای آلوده در وضعیت هشدار کامل قرار دارند و آسیب‌پذیری آن‌ها چندین برابر انسان‌های عادی است:
1. کودکان و نوزادان: چون سرعت تنفس آن‌ها بیشتر است و قد کوتاه‌تری دارند (نزدیک‌تر بودن به سطح زمین و اگزوز خودروها).
2. سالمندان: به دلیل ضعف طبیعی سیستم ایمنی و احتمال وجود بیماری‌های پنهان.
3. زنان باردار: آلودگی هوا می‌تواند باعث اختلال در خون‌رسانی به جنین، تولد نوزاد زودرس یا نوزاد با وزن کم شود.
4. بیماران زمینه‌ای: تمام کسانی که سابقه آسم، آلرژی، برونشیت، دیابت و نارسایی قلبی دارند.
در مواجهه با آلودگی هوا، استراتژی باید بر پایه حذف مواجهه و محافظت فیزیکی باشد.
الف) قوانین فضای باز
قرنطینه اختیاری: تا حد امکان از خانه خارج نشوید.
ماسک مناسب (حیاتی): ماسک‌های پارچه‌ای، سه لایه معمولی و جراحی توانایی فیلتر کردن ذرات خطرناک 2.5 میکرونی را ندارند. تنها ماسک‌های استاندارد N95 یا FFP2 (بدون سوپاپ یا با سوپاپ) موثر هستند.
نکته مهم: ماسک باید کاملاً روی صورت کیپ شود. عبور هوا از کناره‌های بینی یا گونه، ماسک را بی‌اثر می‌کند.
ممنوعیت ورزش: هرگونه دویدن، پیاده‌روی سریع یا ورزش در فضای باز اکیداً ممنوع است. ورزش باعث می‌شود تنفس عمیق‌تر شود و سموم به عمق بیشتری از ریه نفوذ کنند.
ب) قوانین فضای بسته (خانه و محل کار)
پنجره‌ها بسته بماند: تهویه طبیعی در روزهای آلوده به معنای دعوت کردن سموم به داخل است.
افزایش رطوبت: استفاده از دستگاه بخور (ترجیحاً بخور سرد) باعث می‌شود ذرات معلق سنگین شده و روی زمین بنشینند و وارد ریه نشوند.
نظافت مرطوب: گردگیری روزانه با دستمال خیس برای جمع کردن ذراتی که روی وسایل نشسته‌اند ضروری است (جاروبرقی معمولی ممکن است ذرات را دوباره در هوا پخش کند، مگر اینکه فیلتر HEPA داشته باشد).
تغذیه نمی‌تواند جلوی ورود آلودگی را بگیرد، اما می‌تواند به بدن کمک کند تا با التهاب و رادیکال‌های آزاد (مواد مخرب سلولی) مبارزه کند.
در ادامه لیستی از اقلام ضروری برای سبد خرید در این روزها آورده شده است:
1. گروه آنتی‌اکسیدان‌ها
این مواد غذایی اثرات مخرب سموم را خنثی می‌کنند:
مرکبات: پرتقال، لیمو شیرین، گریپ‌فروت (منبع غنی ویتامین C).
سبزیجات تیره: اسفناج، کلم بروکلی، جعفری.
هویج و کدو تنبل: سرشار از بتاکاروتن که در بدن به ویتامین A تبدیل شده و سیستم ایمنی را تقویت می‌کند.
گوجه‌فرنگی: به دلیل داشتن لیکوپن (ضد سرطان قوی).
2. گروه پاک‌کننده‌ها و دفع‌کننده‌ها
لبنیات (شیر و ماست کم‌چرب): کلسیم موجود در لبنیات با فلزات سنگین مثل سرب در روده رقابت می‌کند و مانع جذب آن‌ها می‌شود. همچنین فسفر و منیزیم لبنیات به تقویت سیستم عصبی در برابر آلودگی کمک می‌کند.
سیب درختی: پکتین موجود در سیب به دفع سرب از بدن کمک می‌کند.
سیر و پیاز: حاوی گوگرد هستند که به کبد در فرایند سم‌زدایی کمک می‌کند و خاصیت ضدالتهابی قوی دارد.
3. مایعات
آب: نوشیدن آب فراوان باعث می‌شود کلیه‌ها فعال‌تر شده و سموم محلول در خون سریع‌تر دفع شوند. همچنین مخاط گلو و ریه را مرطوب نگه می‌دارد تا ذرات بهتر به دام بیفتند.
4. روغن‌های سالم
روغن زیتون و آجیل خام (گردو و بادام): منبع ویتامین E هستند. ویتامین E از غشای سلول‌ها (به ویژه در ریه) در برابر آسیب اکسیداتیو محافظت می‌کند.
ماهی: به دلیل داشتن امگا-3، التهاب عمومی بدن را کاهش می‌دهد.
پیام نهایی:
آلودگی هوا یک بحران جدی است. با نادیده گرفتن آن، اثراتش از بین نمی‌رود. رعایت این نکات ساده اما علمی، بهترین سپر دفاعی برای حفظ سلامت در این شرایط دشوار است.
انتهای پیام/