به گزارش میراث‌آریا، این کرسی ترویجی با حضور و مدیریت علیرضا قلی‌نژاد پیربازاری سرپرست معاونت فناوری و کاربردی‌سازی پژوهشگاه، ارائه فریده مجیدی خامنه رئیس و عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی و نقد مژگان اسماعیلی و آزاده حیدرپور اعضای هیأت علمی پژوهشکده زبان‌شناسی همراه بود.
فریده مجیدی خامنه رئیس و عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی در این نشست گفت: پژوهش حاضر به تبیین مردم‌شناختی تاریخی گمرک با تکیه بر منصب حاکم بندر یا شاه بندر پرداخته است. گمرک نهادی رسمی و دولتی است که هدف از ایجاد آن، تجمیع مالیات‌ها و عوارض حاصل از واردات و صادرات کالاست و به دلیل حجم بالای این نقل و انتقالات، از منابع اقتصادی مهم دولت محسوب می‌شود. وظیفه دیگر گمرک، علاوه بر تامین منابع مالی، نظارت بر امنیت نقاط مرزی و ممانعت از قاچاق اجناس است.
او افزود: در دوران صفویه و قاجاریه با ظهور قدرت‌های توسعه‌گر مانند پرتغال، هلند، انگلیس و فرانسه در صفحات جنوبی ایران و جنگ بر سر به‌دست آوردن منابع استراتژیک آبی، دول مذکور خواستار سلطه خود بر تجارت دریایی منطقه بودند. تجارت با شرق و به‌ویژه هند به عنوان پایگاه تامین خواسته‌های کشورهای اروپایی، نیازمند راهی سهل‌تر و با امینت بالاتر نسبت به راه‌های زمینی بود که از طریق بنادر خلیج فارس ممکن می‌شد. از آنجا که گمرک نهادی مهم در اقتصاد کشور محسوب می‌شود و سهم مهمی در توسعه و رشد اقتصادی کشور دارد. یکی از مناصب مهم به‌ویژه در دوره صفویان و قاجار ، منصب حاکم بندر یا شاه بندر بود.شاه بندر یا شهبندر به منصب رئیس بندر یا حاکم بندر اطلاق می‌شد که در متون مختلف رئیس بازرگانان دولتی، رئیس التجار، ملک‌التجار نیز معنی شده است. شاه بندرها دریافت کننده عشور یا مالیات و خراج بودند و بر گمرک خانه‌ها نظارت داشت داشتند. در آنندراج به ستمگری شاه‌بندرها در اخذ خودسرانه مالیات‌ها اشاره شده است.
این عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی تصریح‌کرد: سوال اصلی پژوهش این بود که نقش حاکمان بندر یا شاه بندرها در دو دوره مذکور، بر حاکمیت آبراه‌ها چگونه بوده و شیوه مدیریتی آنان چه تاثیراتی بر نظام عوارض دریایی و گمرک به‌همراه داشته است. پژوهش حاضر براساس روش مردم‌شناسی تاریخی انجام گرفته است و با استناد به منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، سعی شد ضمن توصیف منصب حاکم یا شاه بندر در دوره صفویه و قاجار، تحلیلی در روابط و شبکه‌های قدرت، سوء‌استفاده‌ها و تخلفات شه‌بندران به عمل آید.
رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی گفت: نتایج پژوهش نشان‌دهنده این است که به دلیل اهمیت درآمدهای گمرکی و میزان سودآوری بالا، حاکمان طماع بندر، در خصوص نحوه اخذ گمرک و یا بخشش آن، سودجویی و مال‌اندوزی را هدف قرار داده و حرص و طمع ایشان منجر به تخلفات و سوء استفاده‌های فراوان در حوزه گمرک شد. علاوه بر این استثناء اروپائیان در پرداخت عوارض، دست آنها را برای دخالت در امور اقتصادی و سیاسی کشور و حاکمیت بر آب‌های ایران باز گذارد. این عوامل نقش مهمی در کژکارکردهای نظام مالیاتی و گمرکی ایران در دوره‌های تاریخی داشتند.
فریده مجیدی خامنه در ادامه به پرسش‌های مژگان اسماعیلی و آزاده حیدرپور اعضای هیئت علمی پژوهشکده زبان‌شناسی ناقدان این کرسی ترویجی پاسخ داد.
انتهای پیام/