زینب واعظ محرابی - روزنامه اطلاعات| در روزهایی که یاد و نام حضرت فاطمه زهرا(س) در دلها پررنگ‌تر از همیشه طنین می‌اندازد، گفتگوی پیش رو، با مؤلف کتاب «فاطمه(ع) چشمه جوشان هستی»، تلاشی است برای بازخوانی جایگاه بی‌بدیل آن حضرت در میان معصومان و بررسی ابعاد وجودی بانویی که سرمشق کاملی برای همه نسلهاست.
حجت‌الاسلام دکتر احمد زمانی زمانی ضمن تبیین نقش حضرت زهرا(س) به عنوان حامی همیشگی پدر، به سبک زندگی فاطمی و جلوه‌های تربیتی و معنوی سیره ایشان نیز می‌پردازد؛ سیره‌ای که همچنان چراغی راهگشا برای زیست مؤمنانة امروز است.
*حضرت زهرا(س) در میان معصومان چه جایگاهی دارند و چرا شخصیت ایشان تا این اندازه برجسته است؟
الگو و اسوه بودن حضرت فاطمه(س) در همه ابعاد، از زبان رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) و سیره راستینی که ایشان در طول عمر کوتاه ۲۴ ـ ۲۵ ساله خود داشتند، نشان داده که صدیقه طاهره بالاترین اسوه و الگو و نمونه‌ای است که می‌توان به حضرتش اقتدا کرد و راهشان را ادامه داد. از این‌رو، بسیاری از امامان ما، از جمله امام حسن عسکری(ع) می‌فرمایند مادر ما، حضرت فاطمه(س)، بالاترین الگو و اسوه‌ای بود که به ما درس داد و ما راه او را ادامه می‌دهیم.
نکته بعدی این است که حضرت فاطمه زهرا(س) برخلاف قول معروفی که بیان می‌شود ایشان ۱۸ سال عمر کردند، این‌گونه نیست و اقوال مختلفی وجود دارد که عمر ایشان را بین ۱۸ تا ۲۷ سال ذکر کرده‌اند که من در کتاب «فاطمه چشمه جوشان هستی» آورده‌ام. و به نظر من با توجه به آیات و روایات، عمر ایشان ۲۴ سال بوده است. اگر دقت کنیم، متوجه می‌شویم که فاطمه(س) وقتی از مکه مکرمه هجرت کردند، بیش از ۱۲ سال عمر داشتند و خوب یک نوجوان ۱۲ ساله به مسیرش و راهش توجه دارد.
یکی از نکاتی که معمولاً بسیاری از نویسندگان درباره‌اش بحث کرده‌اند، آیاتی است که در مکه مکرمه بر پیامبر(ص) نازل شده و به نحوی، ارتباطی با فاطمه زهرا(س) در آنها به چشم می خورد یا به عنوان کسی که مورد توجه پیامبر اکرم(ص) قرار داشته، مطرح شده است. ما سعی کردیم دهها آیه را از مجموع آیات گسترده‌ای که در مکه بر پیامبر نازل شده و به این موضوع ارتباط داشته، گرد بیاوریم. درباره یکی از آنها آمده که فاطمه زهرا(س) در ۷ ـ ۸ سالگی، بالاترین مدافع پدر بزرگوارش در مسجدالحرام است. و آنجاست که پیامبر(ص) می‌فرماید: «فاطمۀ اُمّ ابیها» فاطمه مادر من است، مادر پدرش.
*وقتی بحث الگو بودن حضرت فاطمه(س) مطرح می‌شود، این سرمشق بودن محدود به یک بُعد نیست و همه ابعاد را شامل می‌شود. ما بیشتر می‌خواهیم سبک زندگی حضرت فاطمه(س) را برای مردم بیان کنیم؛ اینکه برخورد او در دوران کودکی، با پدر و مادرش چگونه بود؟ در دوران سختی پدر، در شعب ابی‌طالب و در جاهای دیگر و مشکلاتی که پیش آمد، چگونه پدر را همراهی کرد؟
یکی از مشکلات بزرگ ما در حال حاضر این است که معمولاً فرزندان، وضعیت پدر و مادر را درک نمی‌کنند و فراموش‌شان می‌کنند. یکی از ویژگی‌های بسیار والای صدیقه طاهره این بود که هم پدرش، رسول خدا(ص) را به خوبی درک می‌کرد و هم مادرش، خدیجه کبری(س) را. لذا می‌بینیم او به رغم کودکی، بالاترین مدافع پیامبر در مسجدالحرام بود، هم در امور عاطفی و هم در مسائل گزارشی، حتی وقتی می‌خواستند به پیامبر حمله کنند، او بود که اطلاع می‌داد؛ وقتی مطلبی علیه پیامبر می‌شنید، به ایشان منتقل می‌کرد. مادر حضرت فاطمه(س)، حضرت خدیجه(س)، انسانی معمولی نبود و فاطمه در دامان او پرورش یافت، لذا سبک زندگی اش از همه جهات الگوست و فاطمه(س) اسوه بزرگ در همه ابعاد است.
نکته دیگر اینکه صدیقه طاهره با همه اطلاعاتی که از روایات و نزول آیات داشت، برخوردش با پیامبر اکرم(ص) و صحابی بسیار خوب و معقول بود. برای هر دختر جوانی در آن زمان، بحث ازدواج پیش می‌آمد و می‌بینیم وقتی پیامبر اکرم(ص) این موضوع را با دخترش در مدینه مطرح می‌کند،او می‌گوید تصمیم با شماست، شما پدر من هستید «رضیتُ بالله ربّا و بمحمد نبیّا»؛ من خشنودم به آنچه خدا و شما تصمیم گرفته‌اید. این، سبک زندگی فاطمه زهراست، این معنویتی است که هم به آن دختر آرامش می‌دهد و هم به پدر و مادرش.
این روزها وقتی زندگانی حضرت فاطمه(س) مطرح می‌شود، معمولاً از ایام حضور ایشان در مدینه سخن گفته می‌شود. درست است که او حدود ده سال در مدینه به سر برد که حدوداً هشت، نه سالش را با امیرالمومنین(ع) زندگی کرد. در این برهه از زندگی‌شان بحث ازدواج مطرح است، نیز بحث مدیریت خانه، تربیت فرزندان، اداره امور مالی منزل. من در کتابم بخشی به نام «مدیریت مالی زندگی حضرت فاطمه(س)» آورده ام که می‌بینیم ایشان در این زمینه چقدر شایسته عمل کرده است.
البته باید گفت تنها بحث اداره زندگی خودش نبود، بلکه بعد از پیامبر اکرم(ص)، اداره زندگی همسران پیامبر نیز بر عهده فاطمه(س) بود. همچنین رسیدگی به موقوفاتی که پیامبر داشتند و مسائل دیگر، به غیر از موضوع فدک، همه اینها بر عهده ایشان بود و علت اینکه پیامبر اکرم فرمود:« فاطمه پاره تن من است، تمام وجود من است، خشنودی او خشنودی من است، هر کس او را خشمگین کند، مرا خشمگین کرده است و...» این است که فاطمه(س) بالاترین الگو بعد از رسول خداست، چون او همه امور را از پدر بزرگوارش فرا گرفته بود و آنها در تک تک سلول‌های وجودش راه یافته بود.
در مقوله عبادت حضرت زهرا(س) باید به عنوان مقدمه گفت که «تعبد» بسیاری از مسائل زندگی انسان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ مثلاً کسی که می‌خواهد عهده دار سمتی بشود، ممکن است دهها دروغ بگوید تا آن را به دست آورد که ما نمونه‌هایش را فراوان در داخل و خارج از کشور مشاهده می‌کنیم. ولی در زندگی صدیقه طاهره می‌بینیم که کوچکترین چیزی، خداشناسی و تعبد او را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد و در تمام احوال و سختی‌هایی که بر ایشان وارد شده، ازجمله خانه‌نشینی حضرت علی(ع)، ضربات و لطماتی که بر ایشان وارد کردند، قطع کردن حق شوهرش و... در همه اینها، آنچه فاطمه زهرا(س) می‌بیند، فقط خداست؛ لذاست که در معرفی «اصحاب کساء»، حضرت فاطمه مرکز و محور آن جمع مقدس قرار می گیرد و خداوند سبحان می‌فرماید آن جمعی که در زیر کساء هستند: «هُم فاطمۀَ و أبوها و بَعلها و بَنوها»، یعنی فاطمه است و پدر فاطمه، فاطمه است شوهر فاطمه، فاطمه است و فرزندان فاطمه؛ یعنی محور حضرت فاطمه (س) می‌شود. این محوریت را خداوند در حدیث کساء مطرح می‌کند و خود پیامبر(ص)، نه در یک جا، بلکه در جاهای مختلف بیان می‌کند. لذا فاطمه شناسی یکی از بزرگترین قضایاست و من معتقدم حضرت فاطمه(س) باید به عنوان الگو در تمام ابعاد زندگی‌اش مطرح شود.
آقای سلیمان کتانی کتابی به نام «فاطمه الزهرا(س) وتر فی غمد» (فاطمه زهرا(س) شمشیر در غلاف) نوشته‌اند که آن را خدمت رهبر انقلاب اسلامی هم آورده و من شاید بیش از ده بار آن را مطالعه کرده‌ام. کتاب بسیار خوبی است و در مسابقات جهانی در بغداد، از بین ۲۴۰ کتاب درباره حضرت زهرا(س) رتبه اول یا دوم را گرفته است. سلیمان کتانی در این کتاب می‌گوید: ببینید زندگی فاطمه از چه تشکیل شده است؟ در معنویت صدیقه طاهره همین بس که شما سال هفتم، هشتم زندگی‌اش را با سال اول زندگی‌اش مقایسه کنید، مشاهده می‌کنید هیچ چیز در زندگی ایشان، در طی این چند سال، تغییر نکرده است، در حالی که تمول زیادی داشت؛ اما فاطمه(س) بنا نداشت اموال زندگی‌اش را زیاد کند، خانه‌اش را عوض کند، وسایلش را تغییر دهد. کتانی می‌گوید آماری که در تاریخ است و دیگران هم نقل کرده‌اند، نشان می‌دهد که هیچ چیز در زندگی او تغییر نکرده و این نیست مگر اینکه همه این چیزها ابزاری بود برای رسیدن فاطمه(س) به خدا.
معنویت و فعالیت اجتماعی
*حضرت زهرا(س) چگونه توانست میان عبادت و ارتباط با خدا، خدمت به خانواده و نیازهای دیگران و انجام مسئولیت‌های اجتماعی، تعادلی سازنده و الهام‌بخش برقرار کند؟
امام حسن(ع) می‌گوید، مادرم را دیدم که در نیمه‌شب نماز می‌خواند و برای همسایه‌ها دعا می‌کند. پرسیدم: مادرجان، چرا برای خودت دعا نمی‌کنی؟ فرمود: «یا بُنیّ، الجار ثمَّ الدّار: پسرکم، اول همسایه، بعد خانه!» و این یعنی، عبادت منهای توجه به خلق و همسایه، عبادت نیست. صدیقه طاهره در مسائل اقتصادی و نیز در تربیت فرزندان هم همین‌گونه است. او حسین را آموزش می‌دهد، اما چه آموزشی؟ در آموزش او خداست، آینده فرزندان است، قرآن است.
آنچه فاطمه انجام می‌دهد؛ اگر نمازش در نیمه‌شب می‌خواند، دعا برای دیگران است، اگر در خصوص فدک آن فعالیت را انجام می‌دهد، برای خدمت به آینده اسلام است و کسانی که در آینده بنا دارند حضرت علی(ع) را خانه‌نشین کنند و دست مستمندان و فقرا را خالی کنند. لذا در تمام ابعاد زندگی فاطمه(س)، اگر خدمت سیاسی دیدید، اگر خدمت اقتصادی دیدید، اگر خدمت اجتماعی دیدید، همه اینها یک محور دارد که آن خداست و بین نماز فاطمه و مسائل دیگر تفاوتی وجود ندارد.
*دعاهایی که به حضرت فاطمه(س) منسوب است، شامل چه مفاهیم عمیق معنوی می شود؟
شکی نیست دعاها و مناجات‌های آن حضرت از اعماق روح و جانشان برمی‌خواست و بر دوست و دشمن که آن را بخواند و تامل کند، اثر مثبت و آرامش بخشی دارد. من در بخش آخر کتاب «فاطمه(س) چشمه جوشان هستی»، بحثی به نام «مرامنامه صدیقه طاهره» دارم که در آن مسائل زندگی روزمره، تربیت فرزندان، رعایت بهداشت، حقوق همسایگان، عبادات و دعاهای ایشان بیان شده است. باید گفت در بحث دعا، چون فاطمه(س) معصوم و محوری است که کلامش نور و سخنش وحی گونه است و همه دعاها و نیایش‌هایش انشای خود ایشان است و کلمات بدون خطا و سهو است و ناشی از عصمت و اطاعت بدون چون و چرا در برابر خدا و رسول خداست، و مثل ما نبوده و نیست که دعا را حفظ کند و از دیگران بگیرد، به طور قطع، دعاهای صدیقه طاهره دارای معنویت غیر قابل تصوری است و امروز هم قرائت و نگاه به آنها موثر در زندگی همگان خواهد بود.
*حضرت فاطمه زهرا(س) در زندگی‌شان با سختی‌های زیادی روبرو شدند، اما همیشه آرام و صبور بودند. این صبر و استقامت چه درسی برای انسان امروز دارد؟
صبر و استقامت و تدبیر درست در برابر حوادثی که در زندگی به وجود می‌آید، یکی از ویژگی‌های بزرگ ائمه(ع) بوده و می‌توان از آن به «انعطاف پذیری در برابر سختی‌ها برای اجرای فرامین خدا» تعبیر نمود. ببینیم برخورد فاطمه(س) در موارد مختلف چگونه بوده است؛ مثلاً در هنگامی که امیرالمؤمنین(ع) به خواستگاری ایشان می‌رود، ناچار می شود زرهش را بفروشد تا وسایل زندگی را تهیه کند؛ زرهی که حضرت در جنگهای متعدد می پوشید و از وسایل اولیه و ضروری جنگی است. این کار علی(ع) نشان می‌دهد که او فرد فقیری بود، کما اینکه زنهای مدینه در آن روز به فاطمه(س) گفتند که چرا زن مرد فقیری شده ای؟ او پاسخ داد: فضایل، معنویت و اخلاق الهی و صداقت و الگو بودن او، همه امور را ساده و جبران می‌کند. برخورد فاطمه(س) و علی(ع) در این روزها با روزی که امیرالمؤمنین(ع) اموال بسیاری در دسترسش بود، و به عنوان جانشین پیامبر(ص) انتخاب شده بود، و از سوی دیگر، رسول خدا اموال زیادی در اختیار فاطمه(س) قرار داده بود (با اینکه فاطمه همه آنها را وقف فقرا و مستمندان نموده بود)، یکی است.
حضرت فاطمه، وقتی فرد نابینایی به خانه‌اش می‌آید و پیامبر(ص) می‌فرماید: «فاطمه جان، جلوتر بیا، او نابیناست و نمی‌بیند»، می‌گوید اگر او نابیناست و مرا نمی‌بیند، من که او را می‌بینم. لذا پیامبر سه مرتبه فرمود: «فداها ابوها»؛ پدرت فدایت ای فاطمه! همین فاطمه وقتی می‌بیند حق خدا و ولایت پیامبر و همسرش و اسلام در خطر است (به تعبیر زیبای خطبه فدکیه که مورد پذیرش بزرگان اهل سنت و شیعه می‌باشد)، اول مقنعه بر سر گذاشت و بعد چادری که تمام بدنش را می‌پوشاند، بر سر کرد و با چند نفر از زنان شناخته شده بنی هاشم به مسجدالنبی می‌رود و در برابر مهاجر و انصار خطبه فدکیه را با آن محتوای ژرف ایراد می کند. این می‌شود «انعطاف داشتن در شرایط سخت و حیات بخش» که من باید خودم را حفظ کنم، دینم را حفظ کنم و آرمان‌های آینده را برای خودم و مردم جهان و آیندگان حفظ نمایم.
*اگر بخواهیم سبک زندگی فاطمی را در زندگی و جامعه امروزی وارد کنیم، باید از کجا شروع کنیم؟
باید دید خود زهرای مرضیه از کجا شروع کرده، پیغمبر اکرم از کجا شروع کرده است؛ از قبل از ولادت فاطمه(س) شروع کرده تا روزی که به امیرالمومنین(ع) فرمود: این امانت الهی در نزد توست و زندگی آرام بخش و خداپسندتان را شروع کنید و دستش را در میان دستان علی گذاشت و به او داد. چند سال بعد در شبی که امیرالمؤمنین، فاطمه زهرا(س) را به خاک سپرد، همین تعبیر را به کار برد: «هذه ودیعتکَ یا رسول الله»؛ ای رسول خدا، این امانت بزرگ و ارزشمندی است که به من دادی!
حال ما از کجا باید شروع کنیم؟ از قبل از اینکه بخواهیم ازدواج کنیم و برای آینده خود شریکی انتخاب کنیم، یک زندگی منهای تجملات و مسائل مادی دخیل در آن.
نگاه کنیم به مراحل مخلف زندگی پیامبر اکرم(ص): پیامبر و غار حرا، پیامبر و رفتارش با خدیجه، و عبادت‌های چهل روزه، پیامبر و جریان ولادت زهرای مرضیه، تا اینکه به مدینه هجرت کردند.
آن حضرت در دوران ۱۳ سالة رسالت در مکه چه کرد؟ فاطمه زهرا(س) که تقریباً بیش از ده سال همراه رسول خدا، در دوره سخت رسالت بود،گام به گام، پدر و مادر را الگوی خود قرار می‌داد و می دید پدر و مادری که بزرگترین الگو هستند، چه می‌کنند و چه می‌گویند. بنابراین بزرگترین اسوه برای فاطمه، پدر و مادر شایسته و صالح و درست کردار خودش بود.
امروز بعضی از بچه‌های ما فکر می‌کنند چون به دانشگاه رفته اند و باسواد شده اند، دیگر پدر و مادر نمی‌توانند الگویشان باشند؛ اما این‌گونه نیست. ممکن است آنان واجد صفات برجسته انسانی و اخلاقی باشند که همیشه مورد تأیید انسان‌های عاقل و اندیشمند در جهان است.
*به عنوان آخرین سؤال بفرمایید که اگر حضرت زهرا(س) امروز در جامعه ما حضور داشتند، فکر می‌کنید چگونه عمل می‌کردند؟
اگر صدیقه طاهره در جامعه امروز حضور داشتند، ایشان را در چند جبهه فعال و پرنشاط می‌دیدیم: در جبهه مبارزه با دشمن، در جبهه مسائل تربیتی، در زمینه‌های اقتصادی و حفظ منابع مادی و معنوی و انسانی. اگر امروز حضرت فاطمه(س) می‌بودند، در تمام ابعادی که گاهی بعضی از بانوان زمان ما احساس می‌کنند خودشان را باید نشان بدهند، فاطمه(س) نشان می‌داد، اما نه به سبک بعضی از زنهایی که فکر می‌کنند اگر به شکل اروپایی‌ها در سطح خیابان آمدند، این نشان دادن است.
یقین بدانید اگر آن حضرت امروز در میان ما بودند، زنهای جهان، از اقوام و نژادهای گوناگون، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، سراغ هیچ‌کس را جز فاطمه(س) نمی‌گرفتند. در پایان سخن امام حسن عسکری(ع) را عرض می‌کنم که فرمودند: «انّ فاطمه بنت محمد حجۀ لنا»؛ در همه میدان‌ها، مادرم فاطمه اسوه و الگوی عملی ماست.
زینب واعظ محرابی - روزنامه اطلاعات| در روزهایی که یاد و نام حضرت فاطمه زهرا(س) در دلها پررنگ‌تر از همیشه طنین می‌اندازد، گفتگوی پیش رو، با مؤلف کتاب «فاطمه(ع) چشمه جوشان هستی»، تلاشی است برای بازخوانی جایگاه بی‌بدیل آن حضرت در میان معصومان و بررسی ابعاد وجودی بانویی که سرمشق کاملی برای همه نسلهاست.
حجت‌الاسلام دکتر احمد زمانی زمانی ضمن تبیین نقش حضرت زهرا(س) به عنوان حامی همیشگی پدر، به سبک زندگی فاطمی و جلوه‌های تربیتی و معنوی سیره ایشان نیز می‌پردازد؛ سیره‌ای که همچنان چراغی راهگشا برای زیست مؤمنانة امروز است.
*حضرت زهرا(س) در میان معصومان چه جایگاهی دارند و چرا شخصیت ایشان تا این اندازه برجسته است؟
الگو و اسوه بودن حضرت فاطمه(س) در همه ابعاد، از زبان رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) و سیره راستینی که ایشان در طول عمر کوتاه ۲۴ ـ ۲۵ ساله خود داشتند، نشان داده که صدیقه طاهره بالاترین اسوه و الگو و نمونه‌ای است که می‌توان به حضرتش اقتدا کرد و راهشان را ادامه داد. از این‌رو، بسیاری از امامان ما، از جمله امام حسن عسکری(ع) می‌فرمایند مادر ما، حضرت فاطمه(س)، بالاترین الگو و اسوه‌ای بود که به ما درس داد و ما راه او را ادامه می‌دهیم.
نکته بعدی این است که حضرت فاطمه زهرا(س) برخلاف قول معروفی که بیان می‌شود ایشان ۱۸ سال عمر کردند، این‌گونه نیست و اقوال مختلفی وجود دارد که عمر ایشان را بین ۱۸ تا ۲۷ سال ذکر کرده‌اند که من در کتاب «فاطمه چشمه جوشان هستی» آورده‌ام. و به نظر من با توجه به آیات و روایات، عمر ایشان ۲۴ سال بوده است. اگر دقت کنیم، متوجه می‌شویم که فاطمه(س) وقتی از مکه مکرمه هجرت کردند، بیش از ۱۲ سال عمر داشتند و خوب یک نوجوان ۱۲ ساله به مسیرش و راهش توجه دارد.
یکی از نکاتی که معمولاً بسیاری از نویسندگان درباره‌اش بحث کرده‌اند، آیاتی است که در مکه مکرمه بر پیامبر(ص) نازل شده و به نحوی، ارتباطی با فاطمه زهرا(س) در آنها به چشم می خورد یا به عنوان کسی که مورد توجه پیامبر اکرم(ص) قرار داشته، مطرح شده است. ما سعی کردیم دهها آیه را از مجموع آیات گسترده‌ای که در مکه بر پیامبر نازل شده و به این موضوع ارتباط داشته، گرد بیاوریم. درباره یکی از آنها آمده که فاطمه زهرا(س) در ۷ ـ ۸ سالگی، بالاترین مدافع پدر بزرگوارش در مسجدالحرام است. و آنجاست که پیامبر(ص) می‌فرماید: «فاطمۀ اُمّ ابیها» فاطمه مادر من است، مادر پدرش.
*وقتی بحث الگو بودن حضرت فاطمه(س) مطرح می‌شود، این سرمشق بودن محدود به یک بُعد نیست و همه ابعاد را شامل می‌شود. ما بیشتر می‌خواهیم سبک زندگی حضرت فاطمه(س) را برای مردم بیان کنیم؛ اینکه برخورد او در دوران کودکی، با پدر و مادرش چگونه بود؟ در دوران سختی پدر، در شعب ابی‌طالب و در جاهای دیگر و مشکلاتی که پیش آمد، چگونه پدر را همراهی کرد؟
یکی از مشکلات بزرگ ما در حال حاضر این است که معمولاً فرزندان، وضعیت پدر و مادر را درک نمی‌کنند و فراموش‌شان می‌کنند. یکی از ویژگی‌های بسیار والای صدیقه طاهره این بود که هم پدرش، رسول خدا(ص) را به خوبی درک می‌کرد و هم مادرش، خدیجه کبری(س) را. لذا می‌بینیم او به رغم کودکی، بالاترین مدافع پیامبر در مسجدالحرام بود، هم در امور عاطفی و هم در مسائل گزارشی، حتی وقتی می‌خواستند به پیامبر حمله کنند، او بود که اطلاع می‌داد؛ وقتی مطلبی علیه پیامبر می‌شنید، به ایشان منتقل می‌کرد. مادر حضرت فاطمه(س)، حضرت خدیجه(س)، انسانی معمولی نبود و فاطمه در دامان او پرورش یافت، لذا سبک زندگی اش از همه جهات الگوست و فاطمه(س) اسوه بزرگ در همه ابعاد است.
نکته دیگر اینکه صدیقه طاهره با همه اطلاعاتی که از روایات و نزول آیات داشت، برخوردش با پیامبر اکرم(ص) و صحابی بسیار خوب و معقول بود. برای هر دختر جوانی در آن زمان، بحث ازدواج پیش می‌آمد و می‌بینیم وقتی پیامبر اکرم(ص) این موضوع را با دخترش در مدینه مطرح می‌کند،او می‌گوید تصمیم با شماست، شما پدر من هستید «رضیتُ بالله ربّا و بمحمد نبیّا»؛ من خشنودم به آنچه خدا و شما تصمیم گرفته‌اید. این، سبک زندگی فاطمه زهراست، این معنویتی است که هم به آن دختر آرامش می‌دهد و هم به پدر و مادرش.
این روزها وقتی زندگانی حضرت فاطمه(س) مطرح می‌شود، معمولاً از ایام حضور ایشان در مدینه سخن گفته می‌شود. درست است که او حدود ده سال در مدینه به سر برد که حدوداً هشت، نه سالش را با امیرالمومنین(ع) زندگی کرد. در این برهه از زندگی‌شان بحث ازدواج مطرح است، نیز بحث مدیریت خانه، تربیت فرزندان، اداره امور مالی منزل. من در کتابم بخشی به نام «مدیریت مالی زندگی حضرت فاطمه(س)» آورده ام که می‌بینیم ایشان در این زمینه چقدر شایسته عمل کرده است.
البته باید گفت تنها بحث اداره زندگی خودش نبود، بلکه بعد از پیامبر اکرم(ص)، اداره زندگی همسران پیامبر نیز بر عهده فاطمه(س) بود. همچنین رسیدگی به موقوفاتی که پیامبر داشتند و مسائل دیگر، به غیر از موضوع فدک، همه اینها بر عهده ایشان بود و علت اینکه پیامبر اکرم فرمود:« فاطمه پاره تن من است، تمام وجود من است، خشنودی او خشنودی من است، هر کس او را خشمگین کند، مرا خشمگین کرده است و...» این است که فاطمه(س) بالاترین الگو بعد از رسول خداست، چون او همه امور را از پدر بزرگوارش فرا گرفته بود و آنها در تک تک سلول‌های وجودش راه یافته بود.
در مقوله عبادت حضرت زهرا(س) باید به عنوان مقدمه گفت که «تعبد» بسیاری از مسائل زندگی انسان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ مثلاً کسی که می‌خواهد عهده دار سمتی بشود، ممکن است دهها دروغ بگوید تا آن را به دست آورد که ما نمونه‌هایش را فراوان در داخل و خارج از کشور مشاهده می‌کنیم. ولی در زندگی صدیقه طاهره می‌بینیم که کوچکترین چیزی، خداشناسی و تعبد او را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد و در تمام احوال و سختی‌هایی که بر ایشان وارد شده، ازجمله خانه‌نشینی حضرت علی(ع)، ضربات و لطماتی که بر ایشان وارد کردند، قطع کردن حق شوهرش و... در همه اینها، آنچه فاطمه زهرا(س) می‌بیند، فقط خداست؛ لذاست که در معرفی «اصحاب کساء»، حضرت فاطمه مرکز و محور آن جمع مقدس قرار می گیرد و خداوند سبحان می‌فرماید آن جمعی که در زیر کساء هستند: «هُم فاطمۀَ و أبوها و بَعلها و بَنوها»، یعنی فاطمه است و پدر فاطمه، فاطمه است شوهر فاطمه، فاطمه است و فرزندان فاطمه؛ یعنی محور حضرت فاطمه (س) می‌شود. این محوریت را خداوند در حدیث کساء مطرح می‌کند و خود پیامبر(ص)، نه در یک جا، بلکه در جاهای مختلف بیان می‌کند. لذا فاطمه شناسی یکی از بزرگترین قضایاست و من معتقدم حضرت فاطمه(س) باید به عنوان الگو در تمام ابعاد زندگی‌اش مطرح شود.
آقای سلیمان کتانی کتابی به نام «فاطمه الزهرا(س) وتر فی غمد» (فاطمه زهرا(س) شمشیر در غلاف) نوشته‌اند که آن را خدمت رهبر انقلاب اسلامی هم آورده و من شاید بیش از ده بار آن را مطالعه کرده‌ام. کتاب بسیار خوبی است و در مسابقات جهانی در بغداد، از بین ۲۴۰ کتاب درباره حضرت زهرا(س) رتبه اول یا دوم را گرفته است. سلیمان کتانی در این کتاب می‌گوید: ببینید زندگی فاطمه از چه تشکیل شده است؟ در معنویت صدیقه طاهره همین بس که شما سال هفتم، هشتم زندگی‌اش را با سال اول زندگی‌اش مقایسه کنید، مشاهده می‌کنید هیچ چیز در زندگی ایشان، در طی این چند سال، تغییر نکرده است، در حالی که تمول زیادی داشت؛ اما فاطمه(س) بنا نداشت اموال زندگی‌اش را زیاد کند، خانه‌اش را عوض کند، وسایلش را تغییر دهد. کتانی می‌گوید آماری که در تاریخ است و دیگران هم نقل کرده‌اند، نشان می‌دهد که هیچ چیز در زندگی او تغییر نکرده و این نیست مگر اینکه همه این چیزها ابزاری بود برای رسیدن فاطمه(س) به خدا.
معنویت و فعالیت اجتماعی
*حضرت زهرا(س) چگونه توانست میان عبادت و ارتباط با خدا، خدمت به خانواده و نیازهای دیگران و انجام مسئولیت‌های اجتماعی، تعادلی سازنده و الهام‌بخش برقرار کند؟
امام حسن(ع) می‌گوید، مادرم را دیدم که در نیمه‌شب نماز می‌خواند و برای همسایه‌ها دعا می‌کند. پرسیدم: مادرجان، چرا برای خودت دعا نمی‌کنی؟ فرمود: «یا بُنیّ، الجار ثمَّ الدّار: پسرکم، اول همسایه، بعد خانه!» و این یعنی، عبادت منهای توجه به خلق و همسایه، عبادت نیست. صدیقه طاهره در مسائل اقتصادی و نیز در تربیت فرزندان هم همین‌گونه است. او حسین را آموزش می‌دهد، اما چه آموزشی؟ در آموزش او خداست، آینده فرزندان است، قرآن است.
آنچه فاطمه انجام می‌دهد؛ اگر نمازش در نیمه‌شب می‌خواند، دعا برای دیگران است، اگر در خصوص فدک آن فعالیت را انجام می‌دهد، برای خدمت به آینده اسلام است و کسانی که در آینده بنا دارند حضرت علی(ع) را خانه‌نشین کنند و دست مستمندان و فقرا را خالی کنند. لذا در تمام ابعاد زندگی فاطمه(س)، اگر خدمت سیاسی دیدید، اگر خدمت اقتصادی دیدید، اگر خدمت اجتماعی دیدید، همه اینها یک محور دارد که آن خداست و بین نماز فاطمه و مسائل دیگر تفاوتی وجود ندارد.
*دعاهایی که به حضرت فاطمه(س) منسوب است، شامل چه مفاهیم عمیق معنوی می شود؟
شکی نیست دعاها و مناجات‌های آن حضرت از اعماق روح و جانشان برمی‌خواست و بر دوست و دشمن که آن را بخواند و تامل کند، اثر مثبت و آرامش بخشی دارد. من در بخش آخر کتاب «فاطمه(س) چشمه جوشان هستی»، بحثی به نام «مرامنامه صدیقه طاهره» دارم که در آن مسائل زندگی روزمره، تربیت فرزندان، رعایت بهداشت، حقوق همسایگان، عبادات و دعاهای ایشان بیان شده است. باید گفت در بحث دعا، چون فاطمه(س) معصوم و محوری است که کلامش نور و سخنش وحی گونه است و همه دعاها و نیایش‌هایش انشای خود ایشان است و کلمات بدون خطا و سهو است و ناشی از عصمت و اطاعت بدون چون و چرا در برابر خدا و رسول خداست، و مثل ما نبوده و نیست که دعا را حفظ کند و از دیگران بگیرد، به طور قطع، دعاهای صدیقه طاهره دارای معنویت غیر قابل تصوری است و امروز هم قرائت و نگاه به آنها موثر در زندگی همگان خواهد بود.
*حضرت فاطمه زهرا(س) در زندگی‌شان با سختی‌های زیادی روبرو شدند، اما همیشه آرام و صبور بودند. این صبر و استقامت چه درسی برای انسان امروز دارد؟
صبر و استقامت و تدبیر درست در برابر حوادثی که در زندگی به وجود می‌آید، یکی از ویژگی‌های بزرگ ائمه(ع) بوده و می‌توان از آن به «انعطاف پذیری در برابر سختی‌ها برای اجرای فرامین خدا» تعبیر نمود. ببینیم برخورد فاطمه(س) در موارد مختلف چگونه بوده است؛ مثلاً در هنگامی که امیرالمؤمنین(ع) به خواستگاری ایشان می‌رود، ناچار می شود زرهش را بفروشد تا وسایل زندگی را تهیه کند؛ زرهی که حضرت در جنگهای متعدد می پوشید و از وسایل اولیه و ضروری جنگی است. این کار علی(ع) نشان می‌دهد که او فرد فقیری بود، کما اینکه زنهای مدینه در آن روز به فاطمه(س) گفتند که چرا زن مرد فقیری شده ای؟ او پاسخ داد: فضایل، معنویت و اخلاق الهی و صداقت و الگو بودن او، همه امور را ساده و جبران می‌کند. برخورد فاطمه(س) و علی(ع) در این روزها با روزی که امیرالمؤمنین(ع) اموال بسیاری در دسترسش بود، و به عنوان جانشین پیامبر(ص) انتخاب شده بود، و از سوی دیگر، رسول خدا اموال زیادی در اختیار فاطمه(س) قرار داده بود (با اینکه فاطمه همه آنها را وقف فقرا و مستمندان نموده بود)، یکی است.
حضرت فاطمه، وقتی فرد نابینایی به خانه‌اش می‌آید و پیامبر(ص) می‌فرماید: «فاطمه جان، جلوتر بیا، او نابیناست و نمی‌بیند»، می‌گوید اگر او نابیناست و مرا نمی‌بیند، من که او را می‌بینم. لذا پیامبر سه مرتبه فرمود: «فداها ابوها»؛ پدرت فدایت ای فاطمه! همین فاطمه وقتی می‌بیند حق خدا و ولایت پیامبر و همسرش و اسلام در خطر است (به تعبیر زیبای خطبه فدکیه که مورد پذیرش بزرگان اهل سنت و شیعه می‌باشد)، اول مقنعه بر سر گذاشت و بعد چادری که تمام بدنش را می‌پوشاند، بر سر کرد و با چند نفر از زنان شناخته شده بنی هاشم به مسجدالنبی می‌رود و در برابر مهاجر و انصار خطبه فدکیه را با آن محتوای ژرف ایراد می کند. این می‌شود «انعطاف داشتن در شرایط سخت و حیات بخش» که من باید خودم را حفظ کنم، دینم را حفظ کنم و آرمان‌های آینده را برای خودم و مردم جهان و آیندگان حفظ نمایم.
*اگر بخواهیم سبک زندگی فاطمی را در زندگی و جامعه امروزی وارد کنیم، باید از کجا شروع کنیم؟
باید دید خود زهرای مرضیه از کجا شروع کرده، پیغمبر اکرم از کجا شروع کرده است؛ از قبل از ولادت فاطمه(س) شروع کرده تا روزی که به امیرالمومنین(ع) فرمود: این امانت الهی در نزد توست و زندگی آرام بخش و خداپسندتان را شروع کنید و دستش را در میان دستان علی گذاشت و به او داد. چند سال بعد در شبی که امیرالمؤمنین، فاطمه زهرا(س) را به خاک سپرد، همین تعبیر را به کار برد: «هذه ودیعتکَ یا رسول الله»؛ ای رسول خدا، این امانت بزرگ و ارزشمندی است که به من دادی!
حال ما از کجا باید شروع کنیم؟ از قبل از اینکه بخواهیم ازدواج کنیم و برای آینده خود شریکی انتخاب کنیم، یک زندگی منهای تجملات و مسائل مادی دخیل در آن.
نگاه کنیم به مراحل مخلف زندگی پیامبر اکرم(ص): پیامبر و غار حرا، پیامبر و رفتارش با خدیجه، و عبادت‌های چهل روزه، پیامبر و جریان ولادت زهرای مرضیه، تا اینکه به مدینه هجرت کردند.
آن حضرت در دوران ۱۳ سالة رسالت در مکه چه کرد؟ فاطمه زهرا(س) که تقریباً بیش از ده سال همراه رسول خدا، در دوره سخت رسالت بود،گام به گام، پدر و مادر را الگوی خود قرار می‌داد و می دید پدر و مادری که بزرگترین الگو هستند، چه می‌کنند و چه می‌گویند. بنابراین بزرگترین اسوه برای فاطمه، پدر و مادر شایسته و صالح و درست کردار خودش بود.
امروز بعضی از بچه‌های ما فکر می‌کنند چون به دانشگاه رفته اند و باسواد شده اند، دیگر پدر و مادر نمی‌توانند الگویشان باشند؛ اما این‌گونه نیست. ممکن است آنان واجد صفات برجسته انسانی و اخلاقی باشند که همیشه مورد تأیید انسان‌های عاقل و اندیشمند در جهان است.
*به عنوان آخرین سؤال بفرمایید که اگر حضرت زهرا(س) امروز در جامعه ما حضور داشتند، فکر می‌کنید چگونه عمل می‌کردند؟
اگر صدیقه طاهره در جامعه امروز حضور داشتند، ایشان را در چند جبهه فعال و پرنشاط می‌دیدیم: در جبهه مبارزه با دشمن، در جبهه مسائل تربیتی، در زمینه‌های اقتصادی و حفظ منابع مادی و معنوی و انسانی. اگر امروز حضرت فاطمه(س) می‌بودند، در تمام ابعادی که گاهی بعضی از بانوان زمان ما احساس می‌کنند خودشان را باید نشان بدهند، فاطمه(س) نشان می‌داد، اما نه به سبک بعضی از زنهایی که فکر می‌کنند اگر به شکل اروپایی‌ها در سطح خیابان آمدند، این نشان دادن است.
یقین بدانید اگر آن حضرت امروز در میان ما بودند، زنهای جهان، از اقوام و نژادهای گوناگون، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، سراغ هیچ‌کس را جز فاطمه(س) نمی‌گرفتند. در پایان سخن امام حسن عسکری(ع) را عرض می‌کنم که فرمودند: «انّ فاطمه بنت محمد حجۀ لنا»؛ در همه میدان‌ها، مادرم فاطمه اسوه و الگوی عملی ماست.