شاید برای آن‌ها که فاطمه(س) و فاطمیه را نمی‌شناسند این‌گونه به نظر آید که عزاداری‌های فاطمیه صرفاً برای مصائبی است که بر یگانه دختر پیامبر(ص) و سرور زنان عالم رفته است، در حالی که شیعه و آن‌ها که ذهنشان دردمند دردهای فاطمی و علوی است، می‌دانند فاطمیه فرصتی است تا بدانیم ولایت چه ارزش و فضیلتی دارد و چطور باید فاطمه‌گونه به حمایت از آن برخاست؛ اینکه چگونه یک زن با کنشگری خود، ذهن تاریخ را دغدغه‌مند و پرسشگر از چرایی گرفتن حق الهی علی(ع) کرده است. در این باره با آیت‌الله حسن عالمی، نماینده مردم خراسان رضوی در مجلس خبرگان رهبری گفت‌وگو کرده‌ایم.
آیت‌الله حسن عالمی
فضیلت ایام فاطمیه چیست و اساساً قرار است چه الگوهای اجتماعی از سیره حضرت فاطمه زهرا(س) در این ایام و مجالس عزاداری به مخاطب ارائه شود؟
شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س) به حدی بالاست که نه فقط برای زنان، بلکه برای همه بشریت الگو و الهام‌بخش است، یعنی هر کس می‌خواهد بندگی خدا را به‌طور شایسته انجام دهد، چه مرد باشد و چه زن، می‌تواند از معرفت و عملکرد حضرت فاطمه زهرا(س) الگو بگیرد.
تعبیری در فقه و اصول وجود دارد مبنی بر اینکه تمام سخنان، اعمال و تأییدات معصومین(ع) حجت است. حضرت فاطمه زهرا(س) نیز این‌گونه هستند و رفتار، گفتار و تأییداتشان برای ما الگو و نمونه است. چنان‌که به هر کس مهر و محبت دارند ما نیز احساس محبت به او می‌کنیم و از هر که ایشان از او بیزاری و برائت جسته‌اند، ما نیز بیزاری و برائت می‌جوییم.
حضرت زهرا(س) به عنوان یک زن چه الگویی از کنشگری اجتماعی ارائه کردند و آیا این الگو برای حضور مؤثر اجتماعی زنان در امروز جامعه ما نیز کاربرد دارد؟
بنابر آنچه تاریخ از زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) نقل کرده این‌گونه نیست که ایشان تنها در خانه‌داری، شوهرداری و فرزندداری الگو و اسوه بوده باشند. شرح زندگی حضرت صدیقه طاهره(س) نشان می‌دهد ایشان در صحنه‌های گوناگون، حتی در جبهه‌های جنگ حضور داشته‌اند. در شهر مدینه نقاطی وجود دارد که حجاج از آن بازدید می‌کنند و محل جنگ خندق یا احزاب است. این مواضع حکایت از آن دارد که برخی شخصیت‌های نامدار اگرچه در جبهه‌ها شمشیر نمی‌زدند اما نقش دیگری را ایفا می‌کردند. در آنجا نقطه‌ای وجود دارد که سنگر حضرت زهرا(س) بوده است. علاوه بر این، حضرت(س) در مواقعی که لازم بوده در جامعه حضور پیدا کنند و زن نمونه و الگو را به جامعه نشان دهند، حضور پیدا می‌کردند. حضرت فاطمه زهرا(س) در جامعه مسلمین مشابه سایر بانوان اما با عفاف و عصمت بیشتر حضور می‌یافتند و این‌گونه نبود که در انزوا زندگی کنند؛ چه زمانی که در خانه پدر بودند و چه زمانی که به عنوان همسر به خانه امیرالمؤمنین(ع) آمدند. حضرت زهرا(س) هرگاه لازم بود در میان مردم و جامعه حضور پیدا کنند، به میان جمع می‌رفتند. این امر در اواخر عمر مبارک ایشان پس از رحلت پیامبر(ص) و جریان خلافت و امامت مسلمین بیشتر نمود یافت. پس از آنکه خداوند عالم، امیرالمؤمنین(ع) را برای خلافت انتخاب کرد، دیگر به دیگران ربطی نداشت که آن را به حضرت علی(ع) محول کنند یا نکنند. با آنکه اراده حضرت حق‌تعالی در غدیرخم توسط پیامبر(ص) به مردم ابلاغ شد، اما پس از رحلت پیامبر(ص)، مردم به دنبال فرد دیگری رفتند. پس از این اتفاق، حضرت فاطمه زهرا(س) سکوت نکردند و آنچه را وظیفه‌شان بود، انجام دادند؛ همه این رفتارها هم برای زنان و هم برای مردان الگو است. هر جا اسلام و دین به حضور زنان در صحنه نیاز پیدا می‌کرد، حضرت زهرا(س) حضور می‌یافتند و دیگر زنان مسلمان هم باید با تأسی به ایشان و حفظ همه ارزش‌ها و احکام الهی به‌ویژه عفاف و حجاب، در جامعه و میادین مختلف حضور پیدا کنند.
با توجه به اینکه حضرت فاطمه زهرا(س) نخستین مدافع حریم ولایت هستند، آیا این بحث ولایت صرفاً ایستادگی ایشان پای همسر بود یا مفهومی والاتر از آن داشت؟
قطعاً این‌گونه نیست، چرا که پیش از آنکه امیرالمؤمنین(ع) به عنوان همسر فاطمه زهرا(س) انتخاب شوند، روایات بسیار زیادی وجود دارد که اراده خداوند عالم بر این تعلق گرفته بود که پس از پیامبر(ص) جانشینی حضرت ختمی مرتبت(ص) به امیرالمؤمنین(ع) محول شود. اساساً مسئله امامت در زمان رسول گرامی اسلام(ص) معرفی شد و در حقیقت، اقدامی که حضرت زهرا(س) انجام دادند در دفاع از چیزی بود که خدا انتخاب و پیامبر(ص) ابلاغ کرده است، یعنی جریان امامت و جریان ولایت و زمامداری پس از رسول خدا(ص). بنابراین حضرت زهرا(س) شهید دفاع از ولایت و امامت است؛ پس این نکته که حضرت علی(ع) همسر و پدر فرزندان ایشان است، در درجه بعدی اهمیت و اولویت قرار می‌گیرد و مسئله اول همانا امامت، ولایت و جانشینی پیامبر(ص) و ادامه یافتن راه حضرت رسول(ص) با حضور امام و فردی است که خدا تعیین و پیامبر(ص) معرفی کرده است.
آیا حضرت فاطمه زهرا(س) ثابت کردند دفاع از ولایت و بحث ایستادگی و مقاومت تنها مختص به مردان نیست و حضور زنان را نیز می‌طلبد؟
دقیقاً همین‌گونه است. فاطمه زهرا(س) در این زمینه الگوی جامعه بشری هستند و این نبود که در پی جریان‌های پس از رحلت پیامبر(ص) تنها حضرت زهرا(س) به آن طرف رفته باشند. تعدادی از مسلمانان سرشناس که مورد علاقه پیامبر(ص) نیز بودند همچون سلمان، ابوذر، مقداد و... در همین مسیر فاطمه زهرا(س) حرکت کردند، اما به دلیل آنکه آن‌ها در اقلیت قرار گرفتند، حرفشان به کرسی ننشست و بدان عمل نشد. اصل موضوع حق بود و دلیل آن نیز حجت بودن حضرت فاطمه زهرا(س) است. در روایتی از امام جعفر صادق(ع) آمده: «ما حجت خدا هستیم بر مردم و فاطمه زهرا(س) حجت خداست بر ما(امامت)»؛ بنابراین نفس حضور فاطمه زهرا(س) در مخالفت با یک جریان، دلیل بر این است که آن جریان ناحق بوده و جریان حق آنچه بود که حضرت زهرا(س) در خطبه‌هایشان بازگو کردند و تا پای جان بر سر آن ایستادند.