به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، سید محمدعارف موسوی‌نژاد در مراسم رونمایی از کتاب مقبولک که به همت خانه کتاب افغانستان در مجتمع ناشران قم برگزار شد، با مروری بر تاریخ چاپ و نشر بیان کرد: هر کشوری که صنعت چاپ با تاخیر در آن وارد شد، از قافله تمدن عقب ماند و یکی از دلایل پیشرفت کشورهای غربی نسبت به کشورهای مسلمان، همین نکته بوده است.
وی افزود: آن‌ها کتاب‌ها را با تیراژ زیاد چاپ کرده و در اختیار جامعه و محققان خود قرار می‌دادند اما کشورهای اسلامی با تاخیر این صنعت را پذیرفتند که دلایل مختلف فرهنگی سیاسی داشته است.
این پژوهشگر اسناد و نسخ خطی بیان کرد: اولین کتاب یک مهاجر افغانستانی که در ایران چاپ شد، «طوفان البکای جوهری» است. در سال ۱۲۵۰ تالیف کتاب به پایان رسید. نویسنده متولد هرات است. در هرات تهدید می‌شود و به مشهد می‌آید و به سفر عتبات عالیات می‌رود. در برگشت از عتبات عالیات، به قزوین که می‌رسد، پسرناصر الدین شاه قاجار، او را به عنوان ملک الشعرای شهر انتخاب می‌کند. طوفان‌البکا را در قزوین به اتمام می‌رساند. این کتاب ۵ سال بعد از فوت مولف و حدود ۸ سال بعد از تالیف در سال ۱۲۵۸ در تهران به چاپ رسید که البته بعداً به چاپ‌های متعدد رسیده است.
موسوی‌نژاد اضافه کرد: ورود چاپ سنگی به آستان قدس رضوی حدود سال ۱۲۹۴ یا ۱۲۹۶ است که این چاپخانه تا سال ۱۳۴۴ فعالیت داشته است. در این مدت ۲۸ جلد کتاب در این چاپ خانه سنگی به چاپ رسیده که در ۱۲ جلد آن، افغانستانی‌ها نقش داشته‌اند. یا حامی مالی بوده‌اند، یا خطاط و یا معرف بوده‌اند.
وی ادامه داد: اولین کتاب تاریخ‌دار که توسط افغانستانی‌ها در خارج از آستان قدس چاپ شده، کتاب «ینابیع الموده» از محمد ابراهیم قندوزی است که به زبان عربی بوده و در مدح فضائل اهل بیت نوشته شده است. در دوره پهلوی، اولین کتاب چاپی، «تاریخ بیهقی» توسط «ادیب پیشاوری» در تهران در سال ۱۳۰۷ شمسی است. او یک شخصیت دانشمند بوده که کتاب‌های زیادی از ایشان مانند شرح ادبیات ناصر خسرو چاپ شده است و حدود ۸ هزار بیت شعر از ایشان باقی مانده که به صورت نسخه خطی در کتابخانه سپهسالار تهران (مدرسه شهید مطهری) موجود است.
این محقق تصریح کرد: در دوره پهلوی کتاب چاپی زیادی نداریم. حدود ۱۵ جلد است. سه کتاب از «عبدالحی حبیبی» است که «هنر عهد تیموریان» از آن جمله است. هر سه کتاب در بنیاد فرهنگ ایران چاپ شده است. دو کتاب هم از سید رضا مایل هروی است. از سید علی غزنوی و همچنین از خلیل‌الله خلیلی هم کتابی چاپ شده موجود است.
نوشتن درباره جامعه افغانستانی بسیار محدود است
در بخش دیگری از این نشست زهرا عبدی به کتاب «مقبولک» پرداخت و درباره سختی‌های تهیه محتوای رمان توضیح داد و گفت: رمان و داستان درباره جامعه افغانستانی بسیار محدود است و حتی خود مهاجران، از دادن اطلاعات خودداری می‌کردند.
عبدی ادامه داد: خاطرات رد شدن از مرز و موارد دیگر را به سختی به دست آوردم تا بتوانم در کتاب از آن استفاده کنم.
وی افزود: رمان مقبولک، درباره دختری به نام مهناز است که به خاطر جنگ، همراه خانواده از افغانستان به ایران می‌آیند. مهناز با چالش‌های مختلف روحی و مالی روبه‌رو می‌شود اما با ورود به یک کتابخانه و آشنایی با کتاب، شروع به داستان‌نویسی می‌کند.
عبدی بیان کرد: در واقع ادبیات؛ شخصیت اصلی داستان را را آرام و شاد می‌کند اما ناگهان متوجه رازهایی در زندگی‌شان می‌شود که دوباره احوالش را دگرگون می‌کند.
∎