زهرا وجدانی: در دهه‌های اخیر صنعت دریایی جهان با سرعتی بی‌سابقه وارد دوره‌ای از نوآوری‌های فناورانه شده است؛ دورانی که در آن سوخت‌های پاک، سامانه‌های پیشران الکتریکی، کشتی‌های هوشمند و طراحی‌های سبک‌وزن و کم‌مصرف به‌عنوان محور‌های اصلی تحول شناخته می‌شوند. در این میان گروهی از شناور‌ها با عنوان Crew Boat یا "قایق‌های انتقال خدمه" نقش مهمی در پشتیبانی عملیاتی صنایع دریایی ایفا می‌کنند؛ شناور‌هایی که با گسترش فعالیت‌های فراساحل افزایش نیاز به حمل‌ونقل سریع و ایمن نیروی انسانی و رشد صنایع نفت، گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر جایگاهی استراتژیک یافته‌اند.
ایران نیز با توجه به گستردگی آب‌های جنوبی و شمالی، نیاز‌های صنعت نفت و گاز دریایی، توسعه بنادر و رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، وارد مرحله‌ای شده که تولید این شناور‌ها به‌ویژه در نسخه‌های الکتریکی و کم‌مصرف، یک نیاز راهبردی تلقی می‌شود.
در این گزارش با تکیه بر توضیحات مهدی خراسانچی، دبیر برنامه ملی توسعه اقتصاد دریامحور معاونت علمی ریاست‌جمهوری و با گسترش ابعاد فنی، اقتصادی و جهانی موضوع به بررسی اهمیت تولید Crew Boat الکتریکی و وضعیت جهانی این صنعت می‌پردازیم.
صنعت کشتی‌سازی ایران و اولویت ساخت شناور‌های کوچک و متوسط
مهدی خراسانچی در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی برنا توضیح می‌دهد که تمرکز اصلی برنامه ملی توسعه اقتصاد دریامحور هدایت صنعت کشتی‌سازی کشور به سمت ساخت شناور‌های کوچک و متوسط است. این انتخاب نه‌تنها یک تصمیم عملیاتی بلکه یک راهبرد اقتصادی و صنعتی است.
او می‌گوید ساخت کشتی‌های اقیانوس‌پیما برای ایران مسیر مناسبی نیست، زیرا این حوزه نیازمند زنجیره‌ای گسترده از تولیدکنندگان، فناوری‌های پیچیده و بازار‌های پایدار است. مسائلی همچون نیاز به موتور‌های عظیم با توان ۱۸ هزار اسب بخار که تنها دو تا سه شرکت در جهان توان ساخت آن را دارند نشان می‌دهد ورود ایران به این عرصه نه‌تنها دشوار بلکه فاقد توجیه اقتصادی است.
در مقابل ایران بازار بزرگی برای شناور‌های کوچک دارد. طبق آمار‌های رسمی تنها در یک دهه گذشته حدود ۱۰ هزار موتور در بازه ۶۰۰ تا ۱۴۰۰ اسب بخار وارد کشور شده است که نشان‌دهنده حجم واقعی نیاز بازار داخلی است. این اعداد اثبات می‌کند که تمرکز بر شناور‌های کوچک و متوسط نه‌تنها لازم بلکه از نظر اقتصادی کاملا منطقی است.
روند جهانی سوخت‌های پاک و توسعه شناور‌های الکتریکی
تحولات جهانی نشان می‌دهد که نسل آینده شناور‌ها به سمت استفاده از سوخت‌های پاک، سامانه‌های پیشران الکتریکی و فناوری‌های کم‌کربن حرکت کرده است. خراسانچی با اشاره به این موضوع می‌گوید در سال ۲۰۲۳ سهم شناور‌های LNG سوز موجود در دنیا تنها پنج درصد بود، اما در سبد سفارش جهانی این سهم به ۳۵ درصد رسیده است. این تغییرات سریع نشان می‌دهد که صنعت دریایی جهان عمیقاً به سمت سوخت‌های جایگزین حرکت می‌کند.
او توضیح می‌دهد که در همین مدت زمزمه‌ها و برنامه‌ریزی‌های مربوط به شناور‌های الکتریکی در دنیا شدت گرفته و برخی کشور‌ها از جمله ایالات متحده، پروژه‌های جدی در زمینه ساخت شناور‌های الکتریکی با تناژ بالا (از جمله نمونه ۱۸۰۰ تنی) به آب انداخته‌اند.
این روند جهانی نشان می‌دهد که شناور‌های الکتریکی نه‌تنها یک فناوری آینده‌محور بلکه یک ضرورت زیست‌محیطی و اقتصادی هستند. کاهش آلایندگی، هزینه نگهداری کمتر، سازگاری با قوانین سخت‌گیرانه بین‌المللی و امکان به‌کارگیری در عملیات فراساحل از جمله دلایلی است که بازار جهانی به این سمت حرکت کرده است.
Crew Boat چیست و چه نقشی در صنعت دریا دارد؟
Crew Boat یا "قایق انتقال خدمه" شناوری است که برای جابه‌جایی کارکنان، مهندسان، تکنسین‌ها و نیرو‌های عملیاتی به سکو‌های نفتی، پایگاه‌های فراساحل، کشتی‌های عملیاتی و مناطق کاری در دریا استفاده می‌شود. این شناور‌ها یکی از حیاتی‌ترین ابزار‌های پشتیبانی در صنعت دریایی هستند و معمولا ویژگی‌هایی مانند سرعت بالا، چابکی، ایمنی پیشرفته و ظرفیت مناسب را در کنار مصرف سوخت بهینه دارند.
کارکرد‌های اصلی Crew Boat عبارتند از:
۱. انتقال سریع نیروی انسانی: در عملیات فراساحل، زمان نقش کلیدی دارد. Crew Boatها امکان انتقال سریع و ایمن نفرات را فراهم می‌کنند.
۲. پشتیبانی لجستیکی سبک: این شناور‌ها علاوه بر نیروی انسانی، بخشی از تجهیزات سبک، قطعات یدکی و ابزار‌های ضروری را حمل می‌کنند.
۳. عملیات اضطراری: برخی Crew Boatها مجهز بهسامانه‌های نجات، کمک‌رسانی و عملیات امدادی هستند.
۴. جابه‌جایی میان کشتی‌ها و سکو‌ها: در شرایطی که فاصله کوتاه یا متوسط باشد، استفاده از Crew Boat عملی‌ترین انتخاب است.
کشور‌های سازنده Crew Boat در جهان
Crew Boatها در بسیاری از کشور‌ها تولید می‌شوند، اما چند کشور سهم عمده‌ای در این صنعت دارند و به‌عنوان رهبران جهانی شناخته می‌شوند:
ایالات متحده آمریکا: یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان Crew Boat به‌ویژه برای صنایع نفت و گاز خلیج مکزیک. شرکت‌های آمریکایی در زمینه طراحی‌های الکتریکی و هیبرید نیز فعال شده‌اند.
نروژ: پیشرو در تولید شناور‌های پاک، هیبریدی و الکتریکی؛ به‌ویژه برای صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر و مزارع بادی فراساحل.
سنگاپور: یکی از قطب‌های جهانی Shipyardها در حوزه شناور‌های کوچک و متوسط. بسیاری از Crew Boatهای فعال در خاورمیانه ساخت سنگاپور هستند.
چین: بزرگ‌ترین تولیدکننده انواع شناور‌های کوچک و متوسط در جهان. تولید مقیاس بالا و هزینه رقابتی از ویژگی‌های آن است.
هلند و ترکیه: دارای شرکت‌های خصوصی فعال در ساخت شناور‌های سبک، تندرو و عملیاتی.
امارات و قطر: به‌عنوان دو کشور فعال در خلیج فارس هم تولیدکننده و هم خریدار Crew Boat هستند و پروژه‌های فراساحل بزرگی دارند.
این نقشه جهانی نشان می‌دهد که ساخت Crew Boat یک صنعت گسترده، پویا و رقابتی است؛ اما نسخه‌های الکتریکی همچنان در مرحله توسعه و تجاری‌سازی قرار دارند و تولیدکنندگان محدودی وارد این حوزه شده‌اند.
چرا ایران به Crew Boat الکتریکی نیاز دارد؟
ایران با بهره‌مندی از دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان و با داشتن شمار زیادی سکو‌های نفتی و صنایع دریایی نیاز گسترده‌ای به شناور‌های انتقال خدمه دارد. اما چرا الکتریکی؟
۱. کاهش هزینه نگهداری و تعمیرات: موتور‌های الکتریکی به نگهداری کمتری نسبت به موتور‌های دیزلی نیاز دارند.
۲. سازگاری با قوانین محیط‌زیستی بین‌المللی: برای حضور در آب‌های بین‌المللی رعایت استاندارد‌های آلایندگی ضروری است.
۳. استقلال فناورانه: ایران در موتور‌های بسیار بزرگ دیزلی توان تولید ندارد، اما در حوزه موتور‌های الکتریکی بسیار توانمند است.
۴. سرعت ورود به بازار: تولید Crew Boat الکتریکی با تکیه بر توان شرکت‌های دانش‌بنیان ممکن است طی چند سال به مرحله تجاری‌سازی برسد.
۵. مزیت رقابتی: نخستین Crew Boat الکتریکی ایرانی می‌تواند یک محصول استراتژیک و رقابتی برای بازار‌های منطقه باشد.
توانمندی ایران در تولید پیشران‌های الکتریکی
خراسانچی تاکید می‌کند که ایران در زمینه تولید موتور‌های الکتریکی صنعتی به‌ویژه برای حوزه نفت و گاز توانمندی قابل‌توجهی دارد. اگرچه این موتور‌ها دریایی نیستند، اما شرکت‌های دانش‌بنیان قادرند با اعمال تغییرات تخصصی پیشران‌های الکتریکی را برای استفاده در شرایط خاص دریا استانداردسازی کنند. او مثال می‌زند که شرکت بنیان‌موتور موتور دیزل اتوبوس را دریایی کرده است؛ بنابراین همان فرآیند می‌تواند برای موتور‌های الکتریکی نیز رخ دهد. مهندسی شرایط محیطی شامل رطوبت بالا، نمک، ضربه و لرزش، قواعد استاندارد دریایی و حفاظت الکتریکی از جمله عواملی است که باید در این تبدیل لحاظ شود.
پروژه نخستین Crew Boat الکتریکی ایرانی
بر اساس گفته‌های خراسانچی برنامه طراحی و ساخت نخستین Crew Boat الکتریکی ایرانی آغاز شده و این شناور قرار است نخستین محصولی باشد که به‌طور خاص برای استفاده دریایی طراحی و ساخته شده است. این پروژه در همکاری نزدیک با شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و تحت پوشش برنامه ملی توسعه اقتصاد دریامحور پیش می‌رود.
ویژگی‌های این پروژه عبارتند از:
• استفاده کامل از پیشران الکتریکی
• بومی‌سازی کل مکانیزم
• کاربرد در صنایع دریایی و فراساحل
• امکان تجاری‌سازی و ساخت انبوه
• استفاده از تجربه شرکت‌های داخلی در تولید موتور‌های صنعتی
به گفته او استارت این پروژه در سال ۱۴۰۴ چندماه پیش زده شده و محصول اکنون مراحله دریافت مجوز اعتبار مالیاتی را پشت سر گذاشته است. این مجوز از طریق سازوکار اعتبار مالیاتی نفتکش صادر شده و مسیر توسعه محصول را تسهیل می‌کند. مالک آن نفتکش جمهوری اسلامی ایران است. امید می‌رود که این پروژه در آینده‌ای نزدیک وارد فاز ساخت و سپس تجاری‌سازی شود.
تحولات ساختاری صنعت دریایی در جهان به‌ویژه در سه محور گذار انرژی، کاهش آلایندگی و افزایش بهره‌وری عملیاتی، اکنون به مرحله‌ای رسیده است که حضور در آن بدون در اختیار داشتن فناوری‌های نوین عملا امکان‌پذیر نیست. در چنین چشم‌اندازی کشور‌های صاحب صنعت با فاصله‌گیری از پیشران‌های سنگین دیزلی و حرکت به سوی سامانه‌های الکتریکی، هیبریدی و LNGسوز خود را برای الزامات جدید بازار جهانی آماده کرده‌اند. رشد ناگهانی سهم کشتی‌ها و شناور‌های پاک در سبد سفارشات جهانی نشان‌دهنده تغییر پارادایمی است که صنعت دریایی ایران نیز ناگزیر از همسویی با آن است.
تمرکز برنامه ملی توسعه اقتصاد دریامحور بر ساخت شناور‌های کوچک و متوسط پاسخی دقیق و مبتنی بر واقعیت‌های صنعتی کشور به این شرایط است. ساخت کشتی‌های اقیانوس‌پیما نیازمند زنجیره‌ای پیچیده از فناوری‌های سطح‌بالا بازار‌های پایدار و توان تولید موتور‌های فوق‌سنگین است؛ حوزه‌ای که هیچ‌یک از مؤلفه‌های آن در شرایط فعلی ایران توجیه عملیاتی و اقتصادی ندارد. در مقابل بازار گسترده داخلی برای شناور‌های ۶۰۰ تا ۱۴۰۰ اسب بخار، ظرفیت تولید موتور‌های الکتریکی در صنایع نفت و گاز و حضور فعال شرکت‌های دانش‌بنیان، یک مزیت رقابتی واقعی را شکل داده است.
پروژه Crew Boat الکتریکی ایرانی نخستین تلاش رسمی برای ورود کشور به عرصه تولید شناور‌های تمام‌الکتریکی به‌صورت بومی‌سازی‌شده است. اهمیت این پروژه تنها در ساخت یک شناور جدید خلاصه نمی‌شود؛ بلکه نشان‌دهنده آغاز مرحله‌ای از توانمندسازی صنعتی است که می‌تواند الگوی آینده طراحی و ساخت شناور‌های پاک در ایران باشد. این محصول که برای نخستین‌بار پیشران الکتریکی دریایی را به‌طور کاملا اختصاصی و استانداردسازی‌شده به کار می‌گیرد می‌تواند شکاف فناورانه میان ایران و بازار جهانی را کاهش دهد و کشور را وارد زنجیره نوآوری‌های بین‌المللی کند.
در سطح کلان این پروژه یک گام راهبردی در جهت تحقق اقتصاد دریامحور است؛ اقتصادی که بدون حضور شناور‌های چابک، کم‌مصرف، استاندارد و فناورانه امکان رقابت در بازار منطقه‌ای و بین‌المللی را نخواهد داشت. ایران با توسعه این نوع شناور‌ها نه‌تنها می‌تواند وابستگی خود به واردات موتور‌های دیزلی خارجی را کاهش دهد، بلکه قادر خواهد بود برای نخستین‌بار یک محصول High-Tech دریایی را وارد بازار منطقه کند. این مسیر اگر به درستی پشتیبانی شود، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری نسل جدیدی از شناور‌های پاک، هوشمند و رقابتی در ایران باشد و جایگاه کشور را در اکوسیستم دریایی منطقه ارتقا دهد.
انتهای پیام/