به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ درمان CAR-T درمان موفقی است که در ابتدا برای لوسمی و لنفوم‌ها توسعه یافت و اکنون این درمان پیشگام، برای بیماری‌های خودایمنی نیز به کار می‌رود. درمان CAR-T یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های درمان بیماری‌های خودایمنی مثل سرطان است که در آن سلول‌های T بیمار (نوعی سلول ایمنی) مهندسی ژنتیک می‌شوند تا بتوانند ویروس‌ها و سلول‌های سرطانی را شناسایی کنند و از بین ببرند. این روش به‌ویژه برای سرطان‌های خونی (مثل انواع لنفوم، لوسمی و میلوما) بسیار مؤثر بوده و در سال‌های اخیر یکی از تحولات بزرگ پزشکی محسوب می‌شود.
CAR مخفف Chimeric Antigen Receptor به معنای گیرنده آنتی‌ژنی کایمریک است. در این روش، پزشکان روی سطح سلول‌های T بیمار، یک گیرنده مصنوعی قرار می‌دهند که می‌تواند آنتی‌ژن‌های مشخصی روی سلول‌های سرطانی را تشخیص دهد. به عبارت ساده، سلول‌های ایمنی آموزش می‌بینند تا فقط سلول‌های سرطانی را هدف بگیرند.
مراحل انجام درمان CAR-Tبه این شکل است که در ابتدا با روشی مشابه اهدای خون، سلول‌های T از خون بیمار استخراج می‌شوند. بعد با کمک مهندسی ژنتیک در آزمایشگاه، ژنِ گیرنده CAR وارد سلول T می‌شود تا سلول بتواند آنتی‌ژن سرطانی را بشناسد. سپس میلیون‌ها سلول T تقویت شده در محیط آزمایشگاه رشد داده می‌شوند و در نهایتا این سلول‌ها به بدن بیمار تزریق می‌شوند تا بعد از ورود به جریان خون، شروع به شکار و کشتن سلول‌های سرطانی یا ویروس‌ها کند.
حال دانشمندان در تلاشند رویکردی انقلابی برای درمان آرتریت روماتوئید، ام‌اِس، لوپوس و دیگر بیماری‌های ویرانگرِ خودایمنی ارائه دهند؛ رویکردی که بر «بازبرنامه‌ریزی سیستم ایمنی مختل شده بیماران» متمرکز است.
وقتی سلول‌های ایمنی بدن به جای محافظت، به خود بدن حمله می‌کنند، درمان‌های امروزی فقط شدت این آتشِ خودی را کم می‌کنند، اما علت اصلی مشکل را برطرف نمی‌کنند. بیماران مجبورند تمام عمر داروهای گران‌قیمت -به شکل قرص، تزریق یا انفوزیون- دریافت کنند؛ داروهایی که عوارض جانبی جدی دارند و اغلب هم نمی‌توانند بیماری را کاملاً کنترل کنند.
دکتر ماکسیمیلیان کونیک، روماتولوژیست دانشگاه جانز هاپکینز که روی برخی از این درمان‌های جدید مطالعه می‌کند، می‌گوید: ما وارد دوره‌ای تازه شده‌ایم. این درمان‌ها فرصت کنترل بیماری را به شیوه‌ای می‌دهند که هرگز مشابهش را ندیده بودیم.
پژوهشگران به جای سرکوب ساده سیستم ایمنی، آن را در سطحی عمیق و بنیادی تغییر می‌دهند؛ به روش‌هایی که قرار است قوی‌تر و دقیق‌تر از درمان‌های موجود باشند.
داروهای تجربی برای افرادی که همه درمان‌های امروز را امتحان کرده‌اند
بیش از ۱۰۰ نوع بیماری خودایمنی وجود دارد و بسیاری از آنها عمدتاً زنان را مبتلا می‌کنند. این درمان‌های جدید بسیار تجربی‌اند و به دلیل خطرات احتمالی، فعلاً بیشتر برای بیمارانی استفاده می‌شوند که همه درمان‌های موجود برایشان کارساز نبوده است.
مایلِیدی گونزالس، ۳۵ ساله از نیویورک، به یاد می‌آورد که چگونه با گریه می‌گفت: چه مشکلی در بدن من وجود دارد؟ هیچ چیز نمی‌توانست درد روزانه حاصل از لوپوس او را کاهش دهد.
بیماری او از ۲۴ سالگی تشخیص داده شد و هر سال بدتر می‌شد؛ ریه‌ها و کلیه‌هایش را هدف گرفته بود، نفس کشیدن برایش سخت شده بود، برای ایستادن و راه رفتن به کمک نیاز داشت و نمی‌توانست پسر سه‌ساله‌اش را بغل کند. تا اینکه تیرماه گذشته، پزشکش در مرکز NYU Langone پیشنهاد کرد در مطالعه‌ای شرکت کند که از درمانی برگرفته از سرطان استفاده می‌کرد.
گونزالس نام CAR-T را هرگز نشنیده بود، اما گفت: به شما اعتماد می‌کنم. طی چند ماه، آرام‌آرام انرژی و قدرتش بازگشت.
او اکنون بدون درد و بدون دارو زندگی می‌کند و می‌گوید: می‌توانم بدوم، بچه‌ام را دنبال کنم. یادم رفته بود خودِ واقعی‌ام بودن چه حسی دارد.
«داروهای زنده» سیستم ایمنی را بازتنظیم می‌کنند
در ابتدا CAR-T برای نابودی سرطان‌های خونی مقاوم به درمان ساخته شد. اما همان سلول‌های ایمنی به هم ریخته که در لوسمی و لنفوم درگیرند -یعنی سلول‌های B- در بسیاری از بیماری‌های خودایمنی نیز به شکلی دیگر دچار اختلال می‌شوند.
مطالعات حیوانی در آمریکا نشان دادند درمان CAR-T ممکن است برای بیماری‌های خودایمنی مفید باشد. سپس در آلمان، دکتر گئورگ شت از دانشگاه ارلانگن-نورنبرگ این درمان را روی یک زن جوان مبتلا به لوپوس شدید که به هیچ درمانی پاسخ نداده بود امتحان کرد. پس از یک بار تزریق، او از مارس ۲۰۲۱ بدون هیچ دارویی در حالت بهبود کامل (رِمیشن) است.
ماه گذشته، شت به کنگره کالج روماتولوژی آمریکا گزارش داد که تیمش به‌تدریج چندین بیمار دیگر را با بیماری‌هایی مثل میوزیت و اسکلرودرما درمان کرده و تاکنون موارد عود بسیار کم بوده است. نتایج اولیه «شوک‌آور» بودند.
این یافته‌ها موجی از کارآزمایی‌های بالینی CAR-T را در آمریکا و دیگر کشورها به راه انداخت.
درمان به این صورت است: سلول‌های T از خون بیمار جدا می‌شوند، در آزمایشگاه برنامه‌ریزی می‌شوند تا سلول‌های B را نابود کنند، سپس پس از مقداری شیمی‌درمانی، میلیون‌ها نسخه کپی‌شده از این «داروهای زنده» به بیمار تزریق می‌شود.
داروهای خودایمنی فقط بخشی از سلول‌های B را هدف می‌گیرند، اما نمی‌توانند آنهایی را که در اعماق بدن پنهان شده‌اند از بین ببرند. CAR-T هم سلول‌های B بیمار و هم سلول‌های B سالمی را که ممکن است بعداً مشکل‌ساز شوند حذف می‌کند. شت معتقد است این پاک‌سازی عمیق سیستم ایمنی را ریست می‌کند تا سلول‌های B جدید که تشکیل می‌شوند «سالم» باشند.
روش‌های دیگر برای برنامه‌ریزی دوباره سلول‌های سرکش
CAR-T درمانی دشوار، زمان‌بر و بسیار پرهزینه است، چون برای هر بیمار اختصاصی ساخته می‌شود. یک درمان CAR-T برای سرطان می‌تواند ۵۰۰ هزار دلار هزینه داشته باشد. حالا شرکت‌هایی در حال آزمایش نسخه‌های آماده‌اند که از سلول‌های اهدا کننده‌های سالم ساخته می‌شوند.
راه دیگری نیز وجود دارد: استفاده از سلول‌های «صلح‌بان» که محور جایزه نوبل امسال بودند. سلول‌های T تنظیمی نوعی نادر از سلول‌های T هستند که التهاب را کاهش می‌دهند و سلول‌هایی را که اشتباهی به بافت سالم حمله می‌کنند مهار می‌کنند. برخی شرکت‌ها در حال مهندسی این سلول‌ها برای بیماران آرتریت روماتوئید و دیگر بیماری‌های خودایمنی هستند تا برخلاف CAR-T حمله نکنند، بلکه واکنش‌های خودایمنی را آرام کنند.
دانشمندان همچنین در حال استفاده دوباره از درمانی دیگر برای سرطان هستند: «انگیزنده‌های سلول T» که به سفارشی‌سازی نیاز ندارند. این آنتی‌بادی‌های ساخته شده در آزمایشگاه مانند «واسطه آشنا کننده» عمل می‌کنند و سلول‌های T موجود را به سمت سلول‌های B تولیدکننده آنتی‌بادی هدایت می‌کنند.
ماه گذشته، دکتر ریکاردو گریسهابر-بویر از ارلانگن گزارش داد که داروی تکنالیستاماب را به ۱۰ بیمار با بیماری‌هایی چون شوگرن، میوزیت و اسکلرودرما داده است. همه به جز یک نفر بهبود چشمگیر داشتند و شش نفر وارد بهبودی بدون دارو شدند.
گزینه‌های دقیق‌تر برای نسل بعدی درمان‌ها
کونیک می‌گوید هدف او «هدف‌گیری تنها گروه بسیار کوچک سلول‌های سرکشِ واقعاً آسیب‌زا» است.
سلول‌های B شناسه‌هایی شبیه بارکد دارند که نشان می‌دهد کدام‌یک می‌توانند آنتی‌بادی‌های آسیب‌زا تولید کنند. پژوهشگران آزمایشگاه او در تلاشند انگیزنده‌های سلول T را طوری طراحی کنند که فقط این سلول‌های «بد» را هدف بگیرند، نه سلول‌های سالم را.
در آزمایشگاهی دیگر در هاپکینز، مهندسان زیستی به رهبری جوردن گرین در حال توسعه روشی هستند که سیستم ایمنی خود را با کمک mRNA—همان فناوری واکسن‌های کووید—بازبرنامه‌ریزی کند.
هدف این است که این mRNA پیام‌هایی به «ژنرال‌های ایمنی» برساند تا سلول‌های T مخرب را مهار کنند و تعداد سلول‌های تنظیمی «صلح‌بان» را افزایش دهند. این mRNA داخل نانوذرات زیست‌تخریب‌پذیر بسته‌بندی می‌شود و مانند دارو تزریق می‌گردد.
پژوهش‌های انسانی چند سال دیگر آغاز می‌شوند.
آیا می‌توان بیماری‌های خودایمنی را پیش‌بینی و حتی از آنها پیشگیری کرد؟
داروی دیابت نوع ۱ راه را باز کرده است. این بیماری به‌تدریج شکل می‌گیرد و می‌توان آن را از طریق آزمایش خون پیش از ظهور علائم تشخیص داد. داروی تِپلیزوماب برای به تأخیر انداختن علائم اولیه تأیید شده و سلول‌های T سرکش را تعدیل می‌کند.
دکتر کوین دین از دانشگاه کلرادو امیدوار است برای آرتریت روماتوئید نیز چنین رویکردی بیابد. حدود ۳۰ درصد از افراد دارای نوعی آنتی‌بادی خودواکنش‌گر در خون، نهایتاً به RA مبتلا می‌شوند. یک مطالعه تازه این افراد را برای مدت هفت سال دنبال کرد و تغییرات ایمنی منتهی به بیماری را—پیش از تورم یا درد مفاصل—نقشه‌برداری کرد.
این تغییرات می‌توانند اهداف دارویی آینده باشند. دین هم‌اکنون مطالعه‌ای دیگر برای شناسایی افراد در معرض خطر بیشتر هدایت می‌کند.
چشم‌اندازی محتاطانه، اما امیدوارکننده
پژوهش زیادی باقی مانده و هیچ تضمینی وجود ندارد. درباره CAR-T هنوز پرسش‌هایی درباره ایمنی و دوام اثر آن مطرح است؛ اما فعلاً از سایر روش‌ها جلوتر است.
آلی روبین، ۶۰ ساله از فلوریدا، ۳۰ سال با لوپوس جنگید. او بعدها دچار لنفوم شد و واجد شرایط درمان CAR-T شد. پس از عوارض سخت اولیه، اکنون نزدیک دو سال است که اثری از سرطان یا لوپوس ندارد.
او می‌گوید: یک روز از خواب بیدار شدم و فکر کردم: خدایا، دیگر احساس بیماری نمی‌کنم. چنین نتایجی پژوهشگران را امیدوار کرده است.
کونیک می‌گوید: هیچ‌وقت تا این اندازه به یک—نمی‌خواهیم بگوییم—درمان احتمالی نزدیک نبوده‌ایم. فکر می‌کنم دهه آینده حوزه ما را برای همیشه متحول خواهد کرد.
انتهای پیام/