حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد تولدهای جهان به این گروه مربوط است، بیش از ۸۰ درصد نوزادان بستری را شامل می‌شوند و بیش از ۷۰ درصد مرگ‌ومیر نوزادی به نارسی ارتباط دارد. این آمارها نشان می‌دهد که مراقبت از نوزادان نارس، موضوعی فراتر از یک دغدغه فردی و یک اولویت جدی سلامت عمومی است.
انتخاب روز جهانی نوزاد نارس از سوی سازمان جهانی بهداشت نشان‌دهنده اهمیت این مسئله در سیاست‌گذاری سلامت در سطح بین‌المللی است. کشورها برای حمایت مؤثر از این نوزادان نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تقویت زیرساخت‌ها و ارتقای آگاهی عمومی هستند. یکی از کلیدی‌ترین محورهای این برنامه‌ها، پیشگیری از تولد زودرس است؛ زیرا هر هفته ماندگاری بیشتر جنین در رحم مادر می‌تواند احتمال بروز عوارض را به شکل چشمگیری کاهش دهد.
دو گروه مادران در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارند: مادرانی که بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون یا عفونت‌ها دارند و مادرانی که با روش‌های کمک‌باروری مانند IVF و IUI باردار می‌شوند؛ چرا که این روش‌ها معمولاً با افزایش بارداری‌های چندقلویی و خطر نارسی همراه‌اند. مراقبت‌های دوران بارداری، کنترل بیماری‌های مزمن، تغذیه مناسب، شناسایی مادران پرخطر و پرهیز از دخانیات، الکل، استرس و فعالیت‌های سنگین نقش مهمی در پیشگیری از نارسی ایفا می‌کند.
نوزاد نارس به دلیل نابالغ بودن ارگان‌های حیاتی مانند ریه، مغز و دستگاه گوارش، آمادگی کافی برای زندگی خارج از رحم را ندارد. کمبود «سورفکتانت» در ریه یکی از شایع‌ترین مشکلات تنفسی این نوزادان است و بسیاری از آنها در نخستین لحظات زندگی به حمایت تنفسی نیاز پیدا می‌کنند. در دستگاه گوارش نیز نابالغی در هضم و جذب مواد غذایی باعث کاهش وزن و تأخیر در بازگشت به وزن اولیه می‌شود. مغز نوزادان نارس نیز به‌ویژه آسیب‌پذیر است و در نوزادان حدود ۲۷ هفته‌ای، خطر خونریزی داخل بطنی در بالاترین سطح قرار دارد.
عفونت‌ها از دیگر تهدیدهای جدی برای نوزاد نارس‌اند. سیستم ایمنی این نوزادان هنوز تکامل نیافته و قرار گرفتن در معرض لوله‌های تنفسی، سوند و سرم، سد دفاعی بدن آنها را تضعیف می‌کند. نکته مهم این است که بسیاری از باکتری‌هایی که برای بزرگسالان بی‌خطرند، می‌توانند برای نوزاد نارس مرگبار باشند.
محیط بخش NICU نیز باید تا حد امکان شبیه رحم مادر باشد. رحم محیطی تاریک، آرام و مرطوب است؛ در حالی که NICU با نورهای شدید و صداهای مداوم همراه است. تنظیم نور و صدا، بهره‌گیری از انکوباتورهای پیشرفته و دستگاه‌های رطوبت‌ساز، از الزامات مراقبت‌های استاندارد به شمار می‌روند. یکی از نیازهای اساسی این نوزادان، حضور مادر است. شیر مادر بهترین منبع تغذیه و همچون یک «واکسن طبیعی» برای نوزاد عمل می‌کند. جدایی مادر و نوزاد در برخی مراکز موجب کاهش اثربخشی تغذیه زودهنگام می‌شود. اجرای طرح «ثبت و ارسال شیر» در بیمارستان قائم(عج) توانسته موفقیت تغذیه زودرس با شیر مادر را ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش دهد.
حضور مستمر مادر در کنار نوزاد، تماس پوستی، صدای آشنای مادر و مراقبت‌های آرام‌سازی، تأثیر چشمگیری در بهبود تنفس، رشد و آرامش نوزاد دارند. طراحی تخت‌های NICU باید به‌گونه‌ای باشد که مادر بتواند در کنار فرزند بماند؛ به‌ویژه برای نوزادان زیر ۱۵۰۰ گرم که پوست حساس و نیاز به نور محدود و رطوبت کنترل‌شده دارند. ۹۰ درصد فضای بخش باید تاریک باشد تا تکامل عصبی و رشد نوزاد دچار اختلال نشود.
در کنار چالش‌های جسمی، باید به ابعاد روانی و اجتماعی تولد نارس نیز توجه کرد. بسیاری از مادران احساس گناه می‌کنند، در حالی که تولد نوزاد نارس تقصیر مادر نیست. نوزاد نارس مانند دانش‌آموز کلاس اولی است که ناگهان در کلاس پنجم قرار گرفته؛ بنابراین به برنامه توان‌بخشی، ارزیابی شنوایی، گفتاردرمانی و پیگیری‌های جدی نیاز دارد. متأسفانه برخی مراکز تنها خدمات محدود ارائه می‌دهند و هزینه‌های بالای توان‌بخشی مانع پیگیری کامل درمان می‌شود. بسیاری از نوزادان نارس پس از ترخیص به حال خود رها می‌شوند و مشکلات جسمی یا ذهنی آنان دیر تشخیص داده می‌شود.
حمایت از NICUها، روایت داستان‌های انسانی خانواده‌های دارای نوزاد نارس، تقویت بعد اجتماعی و فرهنگی این موضوع و اصلاح ساختارهای درمانی، از راهکارهای ضروری برای ارتقای مراقبت‌هاست.
روز جهانی نوزاد نارس فرصتی است برای تأکید دوباره بر اینکه مراقبت از این نوزادان تنها یک ضرورت پزشکی نیست؛ بلکه مسئولیتی انسانی، اجتماعی و ملی است.
*فوق‌تخصص نوزادان